Ulga mieszkaniowa w przypadku ustania wspólności majątkowej małżeńskiej

Przeznaczenie środków na spłatę na rzecz byłego małżonka udziału w nieruchomości ze wspólności majątkowej małżeńskiej może być uznane za wydatek na własne cele mieszkaniowe, umożliwiający skorzystanie ze zwolnienia podatkowego. Artykuł omawia stan faktyczny oraz stanowiska Organu i WSA w kontekście interpretacji przepisów dotyczących ulgi mieszkaniowej.

Tematyka: ulga mieszkaniowa, wspólność majątkowa, podział majątku, spłata na rzecz byłego małżonka, interpretacja podatkowa, zwolnienie podatkowe

Przeznaczenie środków na spłatę na rzecz byłego małżonka jego udziału w nieruchomości, która znajdowała
się uprzednio we wspólności majątkowej małżeńskiej i została przyznana w wyniku rozwodu po 1/2 dla
podatnika i jego byłego małżonka, może być uznane za wydatek na własne cele mieszkaniowe umożliwiający
skorzystanie ze zwolnienia, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 131 PDOFizU.
Opis stanu faktycznego
J.T. złożyła wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej dotyczącej podatku dochodowego od osób fizycznych
w zakresie skutków podatkowych sprzedaży nieruchomości. Wnioskodawczyni jest w trakcie postępowania
sądowego o podział majątku wspólnego z byłym małżonkiem. Podział majątku ma polegać na tym, że
Wnioskodawczyni nabędzie na wyłączną własność lokal mieszkalny ze spłatą na rzecz byłego męża wartości lokalu
oraz jego wyposażenia odpowiadającego udziałowi 1/2. Celem zniesienia współwłasności (podziału majątku
wspólnego) byli małżonkowie zdecydowali, że Wnioskodawczyni nabędzie (odkupi) od byłego męża jego udział (1/2)
w mieszkaniu za zapłatą ceny ustalonej przez sąd. Zatem Wnioskodawczyni zamierza dokonać odpłatnego zbycia
nieruchomości przed upływem 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło jej nabycie oraz zamierza
środki uzyskane z odpłatnego zbycia przeznaczyć (zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 131 PDOFizU) na własne cele
mieszkaniowe w okresie 3 lat od końca roku, w którym nastąpi odpłatne zbycie lokalu. W ten sposób
Wnioskodawczyni chce skorzystać ze zwolnienia w podatku dochodowym od odpłatnego zbycia nieruchomości.
W związku z powyższym Wnioskodawczyni zadała pytania, czy przekazanie środków pieniężnych pochodzących ze
zbycia innej nieruchomości (zbywanej odpłatanie przed upływem 5 lat od jej nabycia) na nabycie udziału w lokalu,
które nastąpi tytułem podziału majątku wspólnego byłych małżonków spełnia przesłanki ulgi mieszkaniowej i tym
samym daje podstawę do zwolnienia od podatku od zbycia nieruchomości? Zdaniem Wnioskodawczyni odpowiedź
jest twierdząca.
Stanowisko Organu
Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej uznał stanowisko za nieprawidłowe. Za wydatki poniesione na własne cele
mieszkaniowe, uważa się m.in. wydatki poniesione na nabycie budynku mieszkalnego, jego części lub udziału
w takim budynku, lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość lub udziału w takim lokalu, a także na
nabycie gruntu lub udziału w gruncie albo prawa użytkowania wieczystego gruntu lub udziału w takim prawie,
związanych z tym budynkiem lub lokalem. Za wydatek poniesiony na własny cel mieszkaniowy, jakim jest nabycie
lokalu mieszkalnego, nie można uznać natomiast spłaty dokonanej na rzecz byłego małżonka w związku
z dokonaniem podziału w zamian za udział we własności mieszkania, które znajdowało się uprzednio we wspólności
majątkowej małżeńskiej. Spłata na rzecz byłego małżonka jest wydatkiem dokonanym z tytułu podziału majątku
wspólnego w wyniku ustania małżeńskiej wspólności majątkowej, nie jest natomiast wydatkiem na nabycie
nieruchomości w rozumieniu art. 21 ust. 25 pkt 1 lit. b PDOFizU. Dla oceny skutków podatkowych odpłatnego zbycia
nieruchomości kluczowy jest moment poniesienia wydatku na nabycie tego składnika do majątku wspólnego i to, że
tego wydatku - w momencie jego poniesienia - nie można przypisać jednemu bądź drugiemu małżonkowi w udziałach
o określonej wielkości.
Mając powyższe na uwadze, Organ uznał, że przeznaczenie środków ze sprzedaży lokalu mieszkalnego nabytego
w 1/2 udziału w drodze darowizny od babci i 1/2 udziału tytułem nieodpłatnego zniesienia współwłasności od mamy
na spłatę na rzecz byłego męża 1/2 udziału w nieruchomości, która znajdowała się uprzednio we wspólności
majątkowej małżeńskiej i została przyznana w wyniku rozwodu po 1/2 dla Wnioskodawczyni i jej byłego małżonka,
nie może być uznane za wydatek na własne cele mieszkaniowe umożliwiający skorzystanie ze zwolnienia, o którym
mowa w art. 21 ust. 1 pkt 131 PDOFizU.
Stanowisko WSA
Wojewódzki Sąd Administracyjny uchylił zaskarżoną interpretację indywidualną. Podzielił argumentację skarżącej, iż
ocena Organu nie koreluje z istotą problemu przedstawionego we wniosku. Zgodnie z art. 31 § 1 KRO, z chwilą
zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa)
obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich
(majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego
z małżonków. Ustrój wspólności ustawowej obejmujący dorobek obojga małżonków ukształtowany został przez
ustawodawcę, jako wspólność łączna, bezudziałowa. Wspólność ta charakteryzuje się tym, że w czasie jej trwania

małżonkowie nie mają określonych udziałów w majątku wspólnym, nie mogą zatem rozporządzać udziałami, a także
nie mogą żądać podziału majątku objętego wspólnością. Zgodnie z ogólną zasadą oboje małżonkowie mają równe
udziały w majątku wspólnym. Co do zasady, wspólność majątkowa trwa tak długo, jak małżeństwo. Zarówno
w przypadku umownego wyłączenia wspólności ustawowej w czasie trwania małżeństwa, jak i w przypadku
zniesienia tej wspólności przez sąd, a także w wyniku ustania małżeństwa - między małżonkami (byłymi małżonkami)
ustaje wspólność ustawowa, a do majątku, który był nią objęty stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności
w częściach ułamkowych.
Z chwilą zatem ustania małżeństwa wspólność łączna z mocy prawa przekształciła się we wspólność udziałową,
w wyniku czego skarżąca stała się współwłaścicielką mieszkania w konkretnej, wymiernej części, zaś
współwłaścicielem pozostałej części stał się były mąż skarżącej. Z tą chwilą skarżąca była tylko współwłaścicielką
mieszkania, zaś mając na uwadze społeczny wymiar przepisów konstruujących ulgę mieszkaniową (tzw.
norma celu społecznego), niezrozumiałym zlekceważeniem tego wymiaru i zignorowaniem ratio legis tych
przepisów byłaby interpretacja, według której wydatek na zniesienie takiej współwłasności w konkretnym
udziale nie mógłby być uznany za spełnienie celu mieszkaniowego, podczas gdy mógłby być za taki uznany
wydatek na nabycie takiego samego udziału, ale w zupełnie innym mieszkaniu. Organ poprzez przyjętą
w sprawie wykładnię omawianych przepisów zdają się sugerować, że ustawodawca nie pozwala współwłaścicielowi
(pod rygorem zapłaty podatku) wydatkować środków ze zbycia nieruchomości na wyjście ze współwłasności
mieszkania i przez to na nabycie tego mieszkania w całości dla siebie, natomiast pozwala (uwalania od podatku) na
przeznaczenie tych samych pieniędzy np. na nabycie udziału w innym mieszkaniu. Taka sugestia prowadzi przecież
do wniosku, że preferencją ustawodawcy jest dysponowanie przez podatnika dwoma udziałami (w rozmiarze 50%),
do dwóch różnych mieszkań, a nie jednym mieszkaniem, co do którego podatnik dysponuje wyłącznym prawem
własności (100%). W ocenie WSA nie sposób zaaprobować takiego wniosku, gdyż prowadzi on do sytuacji
paradoksalnej i zupełnie abstrahuje od wspomnianej, społecznej funkcji ulgi mieszkaniowej. Przede
wszystkim jednak za powyższą wykładnią sądu przemawia literalne brzmienie art. 21 ust. 25 PDOFizU, gdzie wprost
stanowi się o nabyciu udziału w prawie własności mieszkania.

Komentarz
Istota sporu sprowadzała się do zagadnienia, czy spłata byłego małżonka spełnia przesłanki nabycia udziału w lokalu
w rozumieniu PDOFizU. Sąd mając na uwadze cel społeczny ulgi podatkowej słusznie stanął na stanowisku, że
interpretacja Organu była sprzeczna z KRO, a ponadto z samą istotą ulgi mieszkaniowej. Wydatek na
zniesienie współwłasności majątkowej małżeńskiej nie może być zatem kwalifikowany inaczej niż wydatek poniesiony
na nabycie udziału we własności innego mieszkania.

Wyrok WSA w Krakowie z 18.1.2022 r., I SA/Kr 1408/21,

Wniosek zawarty w publikacji podkreśla, że wydatek na zniesienie współwłasności małżeńskiej nie może być traktowany inaczej niż wydatek na nabycie udziału w innym mieszkaniu. Wyrok WSA potwierdza, że interpretacja Organu była sprzeczna z prawem oraz z celem ulgi mieszkaniowej.