0% stawka VAT na darowizny wspierające ofiary wojny w Ukrainie

Ministerstwo Finansów proponuje 0% stawkę VAT dla nieodpłatnych świadczeń wspierających ofiary wojny na Ukrainie. Preferencja podatkowa dotyczy dostaw towarów oraz usług na cele pomocowe. Konstrukcja opodatkowania opiera się na neutralności podatku VAT, zachęcając do świadczeń nieodpłatnych, szczególnie w wyjątkowych sytuacjach, takich jak obecna sytuacja wojenna.

Tematyka: Ministerstwo Finansów, 0% stawka VAT, darowizny, ofiary wojny, Ukraina, preferencja podatkowa, neutralność podatku VAT, cele pomocowe, instytucje publiczne, umowa pisemna

Ministerstwo Finansów zaproponowało szereg rozwiązań podatkowych, zachęcających przedsiębiorców do
pomagania ofiarom skutków działań wojennych na terytorium Ukrainy. Jednym z nich jest możliwość
stosowania przez podatników 0% stawki VAT dla nieodpłatnych świadczeń realizujących ten ważny cel.
Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 685 ze zm.; dalej:
VATU) przez odpłatną dostawę towarów rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel.
Z kolei zgodnie z art. 8 ust. 1 VATU przez odpłatne świadczenie usług rozumie się każde świadczenie na rzecz
osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi
dostawy towarów. Powszechnie wiadomo jednak, że również nieodpłatna dostawa towarów lub nieodpłatne
świadczenie usług mogą podlegać opodatkowaniu VAT. W przypadku towarów zasada ta obowiązuje, o ile
podatnikowi dokonującemu darowizny przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku
należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów albo ich części
składowych (art. 7 ust. 2 VATU) - o ile towar nie stanowi próbki lub prezentu o małej wartości, przy spełnieniu
dalszych szczegółowych warunków (art. 7 ust. 3 VATU). Nieodpłatne świadczenie usług podlega zaś opodatkowaniu,
jeśli służy do celów innych niż działalność gospodarcza podatnika (art. 8 ust. 2 VATU). Konstrukcja opodatkowania
VAT nieodpłatnych świadczeń stoi na straży neutralności podatku VAT. Można ją sprowadzić do prostej reguły: jeśli
odliczyłeś VAT przy nabyciu, to musisz opodatkować nieodpłatne przekazanie (wyświadczenie), i na odwrót. Brak
prawa do odliczenia podatku przy nabyciu towaru lub usługi to brak konieczności zapłaty przy przekazaniu za darmo.
Neutralność VAT nie zachęca więc do świadczeń nieodpłatnych. Zdarzają się zaś zupełnie nadzwyczajne sytuacje,
w których taka zachęta może być bardzo istotna. Najczęściej przybiera ona postać czasowego prawa do stosowania
0% stawki VAT dla nieodpłatnego świadczenia. Pozwala ono na odliczenie podatku naliczonego przy jednoczesnym
braku konieczności naliczania podatku należnego. W ostatnim czasie tego rodzaju konstrukcja wykorzystywana jest
dla darowizn na wybrane cele, związane z walką z COVID-19 (np. wyroby medyczne lub komputery dla placówek
oświatowych). W tym zakresie odsyłamy do treści § 10- § 10bc rozporządzenia Ministra Finansów z 25.3.2020 r.
w sprawie towarów i usług, dla których obniża się stawkę podatku od towarów i usług, oraz warunków stosowania
stawek obniżonych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1696 ze zm.; dalej: WarObnVATR). Niestety ostatnio pojawiły się nowe
okoliczności, w związku z którymi ustanowione zostały nowe podatkowe zachęty. Chodzi rzecz jasna o wybuch wojny
na Ukrainie i skutki wynikające z tej wojny.
Warunki stosowania 0% stawki VAT
Zgodnie z § 10bd WarObnVATR, do 30.6.2022 r. nieodpłatna dostawa towarów oraz nieodpłatne świadczenie usług
na cele związane z pomocą ofiarom skutków działań wojennych na terytorium Ukrainy korzystają z 0% stawki VAT.
Preferencja nie jest ograniczona przedmiotowo, tzn.może dotyczyć dostaw dowolnych towarów lub świadczenia
dowolnych usług. Jest za to ograniczenie podmiotowe, ale nie w odniesieniu do dostawcy lub usługodawcy, lecz
beneficjenta świadczeń. Obniżoną stawkę podatku stosuje się wyłącznie do dostaw towarów lub świadczenia usług
na rzecz Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych, podmiotów leczniczych w rozumieniu art. 4 ust. 1 ustawy
z 15.4.2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 711 ze zm.; dalej: DziałLeczU) oraz jednostek
samorządu terytorialnego.
Stosowanie obniżonej stawki podatku może miejsce pod warunkiem zawarcia pisemnej umowy. Powinno z niej
wynikać, że dostarczane towary lub świadczone usługi będą wykorzystane na cele związane z pomocą ofiarom
skutków działań wojennych na terytorium Ukrainy. Co ważne obniżona stawka podatku może być stosowana do
dostawy towarów lub świadczenia usług, dokonanych w okresie od 24.2.2022 r., a więc przed formalnym wejściem
w życie omawianych przepisów. W tym wypadku rzecz jasna umowa między podatnikiem a ww. instytucją nie jest
wymagana. Wystarczy pisemne potwierdzenie dokonanej dostawy lub świadczonej usługi.

Komentarz
Konstrukcja prawna omawianej preferencji została wykorzystana chociażby w przypadku przepisów wspierających
przeciwdziałanie negatywnym skutkom pandemii COVID-19. To bardzo dobrze, że Ministerstwo Finansów zachęca
w ten sposób przedsiębiorców do pomocy. Ważne tylko, by organy podatkowe interpretowały ww. przepisy zgodnie
z ich rzeczywistym celem. Przed oczami staje w tym momencie interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z 19.8.2020
r., 0113-KDIPT1-1.4012.461.2020.4.MSU. W analizowanej przez fiskusa sprawie podatnik nabył sprzęt pożarniczy
wyłącznie w celu podarowania go Komendzie Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej. Zdaniem fiskusa już
w momencie zakupu podatnik wiedział, że towary te zostaną od razu przeznaczone w celu obdarowania strażaków.
Oznacza to, że sprzęt pożarniczy nie został zakupiony na cele związane z prowadzoną działalnością gospodarczą.

Podatnikowi nie przysługiwało odliczenie podatku naliczonego.
Oczywiście podatnik, przekazujący sprzęt pożarniczy, nie musiał naliczać podatku przy nieodpłatnym przekazaniu.
Jednak przyjęcie podobnego podejścia w omawianej sprawie mijałoby się z ideą omawianych przepisów. Chodzi
w nich nie o zachowanie neutralności podatku, a o preferencję uzasadnioną wyjątkowymi okolicznościami, czyli
o wyjście poza neutralne pryncypia systemu VAT. Ewentualne zawężające stosowanie ww. przepisów (jak
w przypadku sprzętu pożarniczego) dawałoby korzyść tylko w przypadku towarów i usług nabytych w związku
z regularną działalnością opodatkowaną, a dopiero następnie przeznaczonych na wsparcie ofiar wojny w Ukrainie.
Z preferencji skorzystałby więc np. podatnik prowadzący sklep sportowy, który nabył śpiwory dla celów odsprzedaży,
a następnie przekazałby je na cele ofiar wojny (za pośrednictwem wspomnianych wyżej instytucji). Nie skorzystałby
zaś np. producent żywności, który nabył śpiwory od razu z zamysłem przekazania ich nieodpłatnie. Nabycie
śpiworów nie wiązałoby się bowiem z działalnością opodatkowaną takiego podatnika.
Skoro już mowa o producentach żywności, to stosowanie 0% stawki VAT nie jest ograniczone przedmiotowo do
konkretnych rodzajów towarów lub usług, dotyczy więc ono także żywności. Pamiętajmy, że wraz z wejściem w życie
ustawy z 13.1.2022 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2022 r. poz. 196), czasowemu
obniżeniu do 0% uległa stawka VAT na towary spożywcze, wymienione w poz. 1-18 załącznika 10 do VATU. Dla ww.
grupy wyrobów omawiane przepisy nie będą miały aż takiego znaczenia. Podobnie byłoby w przypadku darowizn
produktów spożywczych na rzecz organizacji pożytku publicznego, z przeznaczeniem na cele działalności
charytatywnej, prowadzonej przez tę organizację. Taka darowizna podlegałaby zwolnieniu z VAT zgodnie z art. 43
ust. 1 pkt 16a VATU. Zgodnie zaś z art. 86 ust. 8 VATU podatnik ma w tym wypadku prawo do obniżenia kwoty
podatku należnego o kwotę podatku naliczonego.

Stosowanie preferencyjnej stawki VAT na darowizny wspierające ofiary wojny na Ukrainie jest możliwe do 30.6.2022 r. i wymaga zawarcia pisemnej umowy potwierdzającej cel dostaw. Preferencja jest ograniczona podmiotowo do instytucji publicznych oraz jednostek samorządu terytorialnego. Interpretacja przepisów podatkowych powinna uwzględniać cel preferencji podatkowej.