Odliczenie VAT-u z faktury wystawionej na małżonków

Tematyka: odliczenie VAT, faktura VAT, małżeństwo a VAT, wspólność majątkowa, interpretacja indywidualna, KIS

Towary nabywane do majątku wspólnego małżonków mogą być związane z działalnością gospodarczą tylko
jednego z nich. Małżonek-przedsiębiorca ma wówczas prawo do odliczenia podatku naliczonego, związanego
z takim nabyciem. Nawet formalne błędy w treści faktury, np. wystawienie jej na obydwoje małżonków bez
wskazania właściwego numeru identyfikacyjnego, nie są w takich sytuacjach przeszkodą.
Definicja podatnika VAT
Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 685; dalej:
VATU) podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne,
wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na jej cel lub rezultat. Obejmuje ona wszelką
działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz
rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Dotyczy w szczególności czynności polegających na
wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych (art. 15
ust. 2 VATU).
Definicja podatnika VAT jest bardzo szeroka. Istnieją jednak przepisy zawężające jej zakres. Podatnikami VAT nie są
m.in. osoby fizyczne w zakresie, w jakim uzyskują dochody określone na gruncie przepisów ustawy z 26.7.1991 r.
o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1128; dalej: PDOFizU) Osoby te są związane ze
zlecającym wykonanie tych czynności prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym
wykonanie czynności i wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych czynności,
wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich (art. 15 ust. 3 pkt 3
VATU). Podatnikami VAT nie są także np. organy władzy publicznej w zakresie realizowanych zadań nałożonych
odrębnymi przepisami prawa (art. 15 ust. 6 VATU).
Przepisy VATU określające definicję podatnika VAT nie odnoszą się zaś do instytucji małżeństwa (pośrednio za
wyjątkiem osób prowadzących wspólnie gospodarstwo rolne). „Małżeństwo” w rozumieniu związku mężczyzny
i kobiety nie jest więc odrębnym podatnikiem VAT. Małżonkowie mogą być odrębnymi podatnikami, jeśli każdy z nich
prowadzi swoją działalność gospodarczą. Może być też tak, że tylko jeden małżonek jest podatnikiem. Z drugiej
jednak strony między małżonkami może istnieć wspólność majątkowa. Oznacza ona, że dokonywane przez nich
zakupy należą do majątku wspólnego. Z uwagi na skutki takich przypadków mogą powstać z tego tytułu pewne
wątpliwości praktyczne.
Czego dotyczyła sprawa
Podatniczka prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą w zakresie świadczenia usług księgowych.
Dodatkowo nabyła ona z rynku pierwotnego lokal mieszkalny do majątku wspólnego wraz z małżonkiem, z którym nie
posiada rozdzielności majątkowej. Zakupiony lokal został przeznaczony w całości na potrzeby działalności
gospodarczej w zakresie prowadzenia biura rachunkowego. Sprzedawca nieruchomości (deweloper) udokumentował
sprzedaż lokalu fakturami (w tym zaliczkowymi) ze stawką 8% VAT. Lokal spełniał bowiem przesłanki do uznania za
budownictwo objęte społecznym programem mieszkaniowym. Pomiędzy wydaniem lokalu do użytkowania
a zawarciem ostatecznego aktu notarialnego podatniczka przeniosła siedzibę biura rachunkowego z wynajmowanego
dotychczas biura do zakupionego lokalu. Od tego czasu pracę w lokalu wykonują zatrudnieni przez podatniczkę
pracownicy. Lokal wykorzystywany jest więc w całości do działalności opodatkowanej.
Problem polega jednak na tym, że na fakturach wystawianych przez dewelopera znajdują się imiona i nazwiska oraz
adres zamieszkania zarówno podatniczki, jak i jej małżonka. Brak jest zaś numeru NIP podatniczki ani informacji, że
lokal będzie wykorzystywany w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Podatniczka nabrała więc wątpliwości
co do tego, czy może dokonać odliczenia całości podatku VAT z wystawionych przez sprzedającego faktur
dokumentujących zakup lokalu, pomimo braku na fakturze swojego numeru NIP.
Stanowisko organu
Dyrektor KIS rozstrzygnął sprawę, wydając interpretację indywidualną z 10.3.2022 r., 0114-KDIP1-
3.4012.42.2022.1.KP,
. Organ zauważył, że chociaż faktura powinna zawierać dane dotyczące nabywcy,
wymienione w art. 106e VATU, to jednak niewskazanie niektórych z tych informacji nie wyklucza możliwości jego
identyfikacji na podstawie pozostałych danych zawartych na fakturze. Brak NIP-u przy jednoczesnym prawidłowym
wskazaniu pozostałych danych podmiotu będącego nabywcą jest wadą techniczną, niewyłączającą możliwości
zweryfikowania dokonania zdarzenia gospodarczego i prawidłowego określenia nabywcy towaru, a jednocześnie -
pozostającą bez znaczenia dla wysokości zobowiązania podatkowego.

Innymi słowy, jeśli z faktury VAT wynika, iż nabywcą danej usługi lub towaru jest podmiot szczególnego rodzaju,
jakim jest małżeństwo, które samo nie ma przymiotu podatnika, to wówczas pozbawienie podatniczki prawa do
odliczenia kwoty podatku naliczonego naruszałoby neutralność VAT. Zatem jeśli małżonkowie pozostają we
współwłasności małżeńskiej i nabywają dobro inwestycyjne, które jest używane w sposób wyłączny do celów
prowadzonej działalności gospodarczej przez jednego z małżonków, będących współwłaścicielami, to jeden z nich
korzysta z prawa do odliczenia całości podatku naliczonego pod warunkiem, że występuje związek pomiędzy
poniesionymi wydatkami, a wykonywanymi czynnościami opodatkowanymi.
W konsekwencji, pomimo że lokal stanowi majątek wspólny małżonków, został nabyty do wspólnego majątku i będzie
wykorzystywany wyłącznie na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej, podatniczce przysługuje prawo do
odliczenia kwoty podatku naliczonego z faktur dokumentujących zakup tego lokalu. Nie jest istotne to, że na
fakturach oprócz danych podatniczki znajdą się również dane jej małżonka, a faktura nie zawiera numeru NIP.

Komentarz
Istotą wspólności majątkowej małżeńskiej jest to, że każdy z małżonków jest współwłaścicielem poszczególnych
składników majątku wspólnego (dorobkowego) na zasadach współwłasności łącznej. Z uwagi na powyższe w akcie
notarialnym dokumentującym nabycie nieruchomości wymieniani są oboje małżonkowie, jeżeli istnieje między nimi
ustawowa wspólność majątkowa. Fiskus odnotowuje jednak, że autonomiczność prawa podatkowego wyklucza
możliwość interpretacji przepisów, która zakładałaby, że stosunki majątkowe między małżonkami, regulowane
przepisami prawa cywilnego (a konkretnie rodzinnego i opiekuńczego), mogą kształtować zakres praw i obowiązków
podatników VAT.
Co ciekawe Dyrektor KIS nie wspomniał w wydanej interpretacji o konieczności skorygowania faktury niezawierającej
NIP-u nabywcy - chociażby przez samą podatniczkę, w drodze noty korygującej. To dość zaskakujące: w podobnych
przypadkach organy podatkowe zwracają bowiem uwagę na taką konieczność. Wydaje się też, że dla własnego
bezpieczeństwa podatniczka powinna jednak pomyśleć o takiej korekcie. Zwłaszcza, że prowadzi biuro rachunkowe,
a więc jak mało kto zdaje sobie sprawę z nieelastycznego podejścia organów podatkowych do tego rodzaju
przypadków.
Specyficzna sytuacja podatkowa małżeństwa oddziałuje też na ewentualne rozliczanie podatku należnego w związku
z czynnościami dotyczącymi majątku wspólnego małżonków. Jeśli rzeczony lokal byłby np. przedmiotem wynajmu, to
gdyby działalność taką prowadziła jedynie podatniczka (małżonka), to z tego tytułu byłaby ona zobowiązana do
rozliczania podatku. Z kolei małżonek nie musiałby rejestrować się jako podatnik VAT z tytułu wynajmu
nieruchomości z majątku wspólnego, jeśli nie wykonywałby czynności opodatkowanych (podobnie Dyrektor KIS
w interpretacji z 21.7.2020 r., 0114-KDIP4-3.4012.264.2020.1.IG,
). Jeżeli jednak oboje małżonkowie
prowadzą działalność gospodarczą i w związku z nią rozporządzają mieniem wspólnym, to każdy z nich powinien
w takim wypadku wystawić odrębną fakturę VAT, zapewne na połowę wartości sprzedaży. Uważność w zakresie tego
rodzaju rozliczeń ma znaczenie w szczególności dla nabywcy towaru z majątku wspólnego małżonków. Gdyby
bowiem faktura została wystawiona przez nieodpowiedni podmiot (np. przez obydwoje małżonków, co jest samo
w sobie nieprawidłowe), istnieją już realne podstawy do braku prawa do odliczenia podatku naliczonego, zawartego
w takiej fakturze (zgodnie z art. 88 ust. 3a VATU).

Interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z 10.3.2022 r., 0114-KDIP1-3.4012.42.2022.1.KP,

Istotą wspólności majątkowej małżeńskiej jest to, że każdy z małżonków jest współwłaścicielem poszczególnych składników majątku wspólnego (dorobkowego) na zasadach współwłasności łącznej. W konsekwencji, pomimo że lokal stanowi majątek wspólny małżonków, został nabyty do wspólnego majątku i będzie wykorzystywany wyłącznie na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej, podatniczce przysługuje prawo do odliczenia kwoty podatku naliczonego z faktur dokumentujących zakup tego lokalu. Nie jest istotne to, że na fakturach oprócz danych podatniczki znajdą się również dane jej małżonka, a faktura nie zawiera numeru NIP.