PCC od sądowego przysądzenia własności na rzecz powiernika

Prawomocne sądowe postanowienie o przysądzeniu własności podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. W przypadku nabycia w wykonaniu umowy powiernictwa, podatnikiem jest powiernik jako nabywający w imieniu własnym. Sprawa X-a i spółki, która nie rozliczyła PCC, toczyła się od zakupu nieruchomości na licytacji komorniczej. W rezultacie X-owi nałożono PCC, a WSA w Kielcach potwierdził trafność decyzji podatkowej, co może skutkować roszczeniem odszkodowawczym wobec spółki lub fiskusa.

Tematyka: podatek od czynności cywilnoprawnych, PCC, postanowienie sądowe, umowa powiernicza, spółka, WSA, Kielce, odszkodowanie, roszczenie, interpretacja podatkowa

Prawomocne sądowe postanowienie o przysądzeniu własności podlega opodatkowaniu podatkiem od
czynności cywilnoprawnych. Jeżeli nabycie następuje w wykonaniu umowy powiernictwa, to podatnikiem
podatku od czynności cywilnoprawnych (od sprzedaży) jest powiernik jako nabywający rzecz albo prawo
w imieniu własnym, a nie powierzający.
Stan faktyczny
Spółka zleciła X-owi, osobie fizycznej, zakup konkretnej nieruchomości lokalowej na licytacji komorniczej na rzecz
spółki, lecz w imieniu własnym X-a, a następnie przeniesienie prawa do tej nieruchomości na rzecz spółki nie później
niż w terminie roku od daty jej nabycia. Zlecenie miało charakter nieodpłatny. W ramach realizacji tego zlecenia
postanowieniem sądu z 13.9.2016 r. zostało przysądzone spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego,
będącego przedmiotem przetargu, na rzecz licytanta X-a, za cenę 203.989 zł. Postanowienie to stało się
prawomocne 29.11.2016 r.
Ani X, ani spółka nie zgłosili tego zdarzenia w celu rozliczenia podatku od czynności cywilnoprawnych (dalej: PCC).
W 2021 r. naczelnik urzędu skarbowego wszczął w tej sprawie postępowanie podatkowe, które zakończyło się
decyzją wymierzającą X-owi PCC w kwocie 4.080 zł.
Decyzję tę X zaskarżył do sądu, podnosząc kolejno następujące zarzuty:
1. Opisane zdarzenie nie podlega w ogóle podatkowi PCC;
2. Nawet jeśli uznać, że podlega, to podatnikiem nie jest on, lecz spółka;
3. Organ podatkowy zachował się nielojalnie, przeprowadzając postępowanie dopiero po kilku latach, umyślnie
zwiększając tym samym odsetki od zaległości podatkowej.
Stan prawny
Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z 9.9.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2022 r.
poz. 111; dalej: PodCzynnCywPrU) opodatkowaniu podlega umowa sprzedaży rzeczy i praw majątkowych,
a podatnikiem w przypadku tej umowy jest kupujący (art. 4 pkt 1 PodCzynnCywPrU).
Podatkowi podlegają także orzeczenia sądów, jeżeli wywołują one takie same skutki prawne, jak czynności
cywilnoprawne (art. 1 ust. 1 pkt 3 PodCzynnCywPrU).
Stanowisko WSA w Kielcach
Sąd, uznając decyzję za trafną, oddalił skargę X-a z następującym uzasadnieniem:
Ad. 1. Skoro podatkowi PCC podlegają również orzeczenia sądów, jeżeli wywołują takie same skutki prawne jak
umowa sprzedaży (art. 1 ust. 1 pkt 3 PodCzynnCywPrU), to nie może być wątpliwości, że takim orzeczeniem jest
prawomocne postanowienie o przysądzeniu własności, które przenosi własność na nabywcę i jest tytułem do wpisu
prawa własności w księdze wieczystej, a ponadto jest tytułem egzekucyjnym do wprowadzenia nabywcy
w posiadanie nieruchomości (art. 999 § 1 KPC).
Ad. 2. Podatnikiem PCC od sprzedaży jest kupujący (art. 4 pkt 1 PodCzynnCywPrU), czyli osoba, na rzecz której
przeniesiona zostaje własność sprzedawanej rzeczy, a w niniejszej sprawie rolę tę spełnia X. Nie ma tu znaczenia
okoliczność, że później lokal został przeniesiony przez X-a na spółkę. Przeniesienie to nastąpiło bowiem
w wykonaniu umowy, którą organ prawidłowo zakwalifikował jako umowę powierniczą. X nie działał tu zatem
w imieniu spółki jako jej pełnomocnik, ale jako odrębny podmiot – nabywca działający we własnym imieniu.
Ad. 3. Niniejsza sprawa dotyczy zobowiązania w podatku PCC wobec czego jakiekolwiek zarzuty w zakresie
bezczynności czy przewlekłości działań organów pozostają poza granicami rozpoznania sprawy. Strona musiałaby
wnieść odrębną skargę na bezczynność organu, ale i tak nie przyniosłaby ona skutku, gdyż X zobowiązany był do
samodzielnego rozliczenia podatku i konsekwencji niewykonania tego obowiązku nie może przerzucać na organ
podatkowy.

Komentarz
Dura lex, sed lex. Wyrok należy uznać za trafny, pomimo tego, że można współczuć X-owi, który może mieć
podstawy do żywienia pretensji zarówno wobec spółki, jak i fiskusa. Czy pretensje te mogą przybrać postać

skutecznego roszczenia odszkodowawczego? W odniesieniu do spółki, co do zasady tak, ale trzeba zastrzec, że
wiele zależy tu od treści umowy powierniczej między X-em a spółką. Jednak nawet w przypadku, w którym umowa ta
nie zawierałaby żadnych postanowień dotyczących PCC od zleconej umowy, to X mógłby, dochodząc roszczenia
przed sądem cywilnym, ponieść zarzut nielojalności, czy braku należytego współdziałania ze strony powierzającego
w wykonaniu zawartej umowy. Zwłaszcza, że wykonywał zlecenie spółki nieodpłatnie.
Jeśli zaś chodzi o pretensję wobec fiskusa, że tenże umyślnie „wyhodował” odsetki od zaległości podatkowej, to
pretensja ta, całkiem często wyrażana przez podatników, którym fiskus dobrał się do skóry dopiero po kilku latach od
zdarzenia rodzącego zobowiązanie podatkowe, nie może zaowocować żadnym skutecznym działaniem
pozwalającym odzyskać kwotę zapłaconych odsetek od zaległości podatkowych. Organy podatkowe mają prawo
określać zobowiązania podatkowe do momentu przedawnienia i to, że organ zrobił to stosunkowo późno, nie może
być przedmiotem skutecznego zarzutu. Jedynie w jakichś szczególnie wyjątkowych sprawach, w których z jednej
strony podatnikowi nie można zarzucić rażącego niedbalstwa, a z drugiej strony wiadome jest, że organ miał już
wcześniej wiadomość o nierozliczeniu podatku we właściwej wysokości i bez uzasadnionej przyczyny nie dochodził
tego podatku wcześniej, można by liczyć na jakiś efekt, czy to przed sądem administracyjnym (podnosząc zarzut
naruszenia zasady zaufania), czy też przed sądem cywilnym (podnosząc zarzut naruszenia zasad współżycia
społecznego). Ale to byłaby trudna sprawa. Dlatego warto pamiętać, że jeśli kwestia opodatkowania jest wątpliwa,
a chce się uniknąć płacenia ewentualnych odsetek za kilka lat zaległości podatkowej, można zawsze złożyć wniosek
o wydanie interpretacji podatkowej i w ten sposób przesądzić niepewną kwestię szybciej.

Wyrok WSA w Kielcach z 28.4.2022 r., I SA/Ke 35/22,

Decyzja WSA w Kielcach potwierdzająca należność PCC od przysądzenia własności na rzecz powiernika jest ostateczna. Mimo potencjalnych pretensji X-a wobec spółki i fiskusa, trudno będzie odzyskać kwoty z tytułu odsetek od zaległości podatkowych. Warto w takich sytuacjach złożyć wniosek o interpretację podatkową, aby uniknąć niepewności w przyszłości.