Grupa VAT: Proporcjonalne odliczanie podatku naliczonego

Przepisy umożliwiające tworzenie grup VAT w Polsce wejdą w życie 1 stycznia 2023 roku. Grupa VAT to zarejestrowana jako podatnik grupa podmiotów powiązanych finansowo, ekonomicznie i organizacyjnie. W ramach grupy VAT dostawy towarów i usług między jej członkami nie podlegają opodatkowaniu, co może przyczynić się do poprawy płynności finansowej podmiotów. Jednak odliczenie podatku naliczonego w grupie VAT odbywa się proporcjonalnie, a nie w szerszym zakresie niż obecnie.

Tematyka: Grupa VAT, proporcjonalne odliczanie, podatek naliczony, korekta wieloletnia, zakupy mieszane, prewspółczynnik VAT

P rzepisy umożliwiające tworzenie grup VAT wchodzą w życie 1.1.2023 r. Celem ich wprowadzenia do
krajowego porządku prawnego jest umożliwienie podmiotom wykazującym odpowiedni stopień powiązań
dokonywania wspólnych rozliczeń dla potrzeb podatku VAT. Grupa VAT może pozytywnie wpłynąć na
płynność finansową podmiotów, które prowadzą działalność zwolnioną z VAT lub mieszaną. Nie oznacza to
jednak, że zyskają one prawo do odliczenia podatku naliczonego w szerszym zakresie niż obecnie.

Przepisy o grupie VAT zawdzięczamy ustawie z 29.10.2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób
fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz.
2105; dalej: ZmPDOFizPrU21). Zgodnie z art. 2 pkt. 47 ustawy z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U.
z 2022 r. poz. 931; dalej: VATU) pod pojęciem grupy VAT rozumie się grupę podmiotów powiązanych finansowo,
ekonomicznie i organizacyjnie, zarejestrowaną jako podatnik. Zgodnie z art. 15a ust. 1 VATU grupa VAT może być
odrębnym podatnikiem VAT.
Istota grupy VAT sprowadza się do tego, że dostawa towarów i świadczenie usług, dokonane przez członka grupy
VAT na rzecz innego członka tej samej grupy VAT, nie podlegają opodatkowaniu. Z kolei dostawę towarów
i świadczenie usług, dokonane przez członka grupy VAT na rzecz podmiotu spoza tej grupy VAT, uważa się za
dokonane przez tę grupę VAT. Analogicznie dostawę towarów i świadczenie usług, dokonane na rzecz członka grupy
VAT przez podmiot spoza tej grupy VAT, uważa się za dokonane na rzecz tej grupy VAT. W związku
z dokonywaniem tych ostatnich czynności grupa VAT może realizować prawo do odliczenia podatku naliczonego.
W przypadku prowadzenia przez członków grupy VAT tylko działalności opodatkowanej sprawa jest prosta. Częściej
może się zdarzyć, że grupa VAT prowadzi działalność mieszaną. Jeżeli możliwa jest alokacja zakupu wyłącznie do
czynności opodatkowanych (dowolnego) członka grupy VAT, to przysługuje jej prawo do odliczenia podatku
w całości. Jeśli jednak alokacja nie jest możliwa, w grę wchodzi wyłącznie odliczenie proporcjonalne. Zasada ogólna
w tym zakresie wynika z art. 90 ust. 2 VATU. W przypadku grupy VAT sprawa jest jednak nieco bardziej
skomplikowana.
Grupa VAT: Proporcja odliczenia
Zgodnie z art. 90 ust. 10c VATU w przypadku grupy VAT proporcję odliczenia przyjmuje się odrębnie dla każdego jej
członka. W pierwszym roku działalności grupy VAT proporcję przyjmuje się w wartości ustalonej przez członków
grupy VAT na moment jej utworzenia. Jeżeli w składzie grupy VAT znajdzie się podmiot, który na wejściu nie był
zobowiązany do ustalenia proporcji, ustala się ją odrębnie, szacunkowo według prognozy uzgodnionej z naczelnikiem
urzędu skarbowego.
Może się jednak zdarzyć, że grupa VAT nie jest w stanie przyporządkować wydatku do działalności konkretnego
członka grupy, a w związku z tym nie jest w stanie określić także proporcji w sposób właściwy dla tego członka.
W takim wypadku proporcja jest wyliczana szacunkowo według prognozy uzgodnionej z naczelnikiem urzędu
skarbowego w formie protokołu. Podobnie jak w przypadku „standardowych” podatników VAT, grupa VAT po
zakończeniu każdego roku musi dokonać korekty podatku odliczonego, proporcją dla zakończonego roku
podatkowego (art. 91 ust. 1 VATU).
Grupa VAT: Prewspółczynnik
Zgodnie z art. 86 ust. 2a VATU w przypadku zakupów wykorzystywanych zarówno do wykonywanej przez podatnika
działalności gospodarczej, jak i do innych celów, kwotę podatku naliczonego oblicza się zgodnie ze sposobem
określenia zakresu wykorzystywania nabywanych towarów i usług do celów działalności gospodarczej. Sposób
określenia proporcji powinien najbardziej odpowiadać specyfice wykonywanej przez podatnika działalności
i dokonywanych przez niego nabyć.
Zasady te dotyczą także grupy VAT. Każdy podmiot w grupie VAT powinien mieć ustalony odrębny pre-współczynnik
VAT dla odliczenia podatku przy wydatkach mieszanych. Ustawodawca podpowiada, w jaki sposób określać
prewspółczynnik VAT (art. 86 ust. 2c VATU). Może też wręcz w sposób wiążący, w drodze rozporządzenia, wskazać
odpowiednią metodologię dla wybranych rodzajów podatników (jest tak np. w przypadku jednostek organizacyjnych
JST). Grupy VAT póki co nie są objęte taką szczególną metodologią. Ważne jest jednak to, że do ustalenia pre-
współczynnika nie obligują świadczenia wewnątrz grupy. Wystąpi on dopiero wówczas, gdy u członka grupy VAT
pojawią się zakupy niesłużące działalności gospodarczej, których nie da się wydzielić od tych związanych
z prowadzoną działalnością.

Grupa VAT: Korekta wieloletnia
Na zasadach analogicznych do „standardowych” podatników VAT grupy VAT zobowiązane są także do dokonywania
tzw. korekty wieloletniej. Chodzi przede wszystkim o środki trwałe, których wartość początkowa przekracza 15.000 zł.
W takim wypadku grupa VAT dokonuje jej w ciągu 10 lat (nieruchomości i użytkowanie wieczyste) albo 5 lat
(pozostałe środki trwałe i WNiP). Do grupy VAT zastosowanie znajdą też zasady wynikające z art. 90a VATU. Chodzi
o korektę prewspółczynnika od wydatków na nabycie nieruchomości, co do której następuje zmiana w stopniu
wykorzystania tej nieruchomości do celów działalności gospodarczej.

Komentarz
Ustawodawca zakłada, że każdy członek grupy VAT działa w jednym sektorze gospodarczym. W związku z tym
ustalanie proporcji w oparciu o obrót grupy VAT w odniesieniu do poszczególnych członków grupy powinno być,
przynajmniej w teorii, możliwe. Oczywiście warunkiem jest odrębna rachunkowość (księgowość) każdego członka
grupy VAT. Ale jak już ustaliliśmy, to też jest obowiązującą regułą. Grupa VAT stanowi bowiem „jedno ciało” tylko na
gruncie VATU. Na każdym innym tworzący ją członkowie są odrębnymi podmiotami, mają więc odrębne księgi.
Sposób określania proporcji jest jednak w grupach VAT dość skomplikowany. Można śmiało powiedzieć, że wymaga
„podwójnej alokacji” wydatków, których nie da się zaalokować do jednego rodzaju działalności. Po pierwsze wydatek
mieszany trzeba w pierwszej kolejności zaalokować do danego członka grupy po to, by przypisać mu proporcję
właściwą dla tego członka. Jeśli taka alokacja nie jest możliwa, wtedy do gry wchodzi proporcja określana dla całej
grupy. Jeśli więc wydatek dotyczy działalności podmiotu prowadzącego wyłącznie działalność zwolnioną z VAT, to
grupa VAT i tak nie odliczy podatku. To ważna refleksja. Grupy VAT są potencjalnie atrakcyjnym rozwiązaniem m.in.
dla podmiotów z branż, w których zwyczajowo nie przysługuje pełne prawo do odliczenia podatku naliczonego (np.
dla branży finansowej). Grupa VAT nie może jednak służyć do „rozmydlania” prawa do odliczenia. Jeśli np. instytucja
finansowa świadcząca wyłącznie usługi finansowe zwolnione z VAT przystąpi do grupy VAT, nadal nie odliczy
podatku od wydatków w pełni alokowanych do tej działalności.

Grupa VAT wprowadza nowe zasady odliczania podatku naliczonego, które należy obowiązkowo korygować co roku. W przypadku braku możliwości alokacji wydatków do konkretnego członka grupy, proporcja odliczenia jest ustalana szacunkowo. Grupa VAT musi również przeprowadzać korektę wieloletnią, zwłaszcza dla środków trwałych o wartości przekraczającej określone kwoty.