Przedawnienie długu nie generuje podatku dochodowego od osób fizycznych

Jeśli u osób fizycznych, w przypadku przedawnienia zobowiązania pieniężnego, niegenerującego przychodu, nie występuje obowiązek zapłaty podatku dochodowego PIT. Spółka działająca w branży windykacyjnej zwróciła się o interpretację prawa podatkowego dotyczącą wystawienia informacji PIT-8C po przedawnieniu wierzytelności pożyczkowej. NSA potwierdził, że przedawnienie zobowiązania nie generuje przychodu po stronie dłużnika.

Tematyka: przedawnienie długu, podatek dochodowy, PIT-8C, NSA, roszczenie niezupełne, interpretacja prawa podatkowego

Jeśli u osób fizycznych, u których w razie przedawniania zobowiązania pieniężnego po stronie
zobowiązanego nie pojawia się przychód, to nie są one zobowiązane do zapłaty PIT.
Stan faktyczny
Komentowany wyrok zapadł w następującym stanie faktycznym. W ramach swojej działalności Spółka m.in. nabywa
wierzytelności od innych podmiotów i windykuje je we własnym zakresie, osiągając przychody z tego tytułu.
Dłużnikami z tytułu umów są wyłącznie osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej. W przypadku
niektórych z nabytych wierzytelności pożyczkowych, które nie zostały skutecznie ściągnięte od dłużników, wkrótce
upłynie termin przedawnienia. Dłużnicy będą mogli wówczas powołać się na przedawnienie w przypadku
dochodzenia przez Wnioskodawcę roszczenia (np. przed sądem).
Spółka powzięła wątpliwości, czy w przypadku upływu terminu przedawnienia wierzytelności pożyczkowej będzie
obowiązana wystawić osobie fizycznej (dłużnikowi) informację PIT-8C, wskazującą jako przychód podatkowy kwotę
przedawnionej wierzytelności. Zdaniem Spółki odpowiedź jest przecząca.

Celem potwierdzenia swojego stanowiska Spółka zwróciła się do Dyrektora KIS o wydanie indywidualnej interpretacji
przepisów prawa podatkowego.
Rozstrzygnięcie
Organ uznał stanowisko Spółki za nieprawidłowe. Podkreślił, że przedawnienie zobowiązania jest zdarzeniem
prawnym powodującym określone skutki w zakresie możliwości dochodzenia zobowiązań. Istota przedawnienia
polega zatem na tym, że po upływie określonego w ustawie terminu ten, przeciwko komu kieruje się roszczenie
(dłużnik), może uchylić się od jego zaspokojenia. Roszczenie przedawnione nie gaśnie, a jedynie nie może być
przymusowo zrealizowane. Organ stwierdził, że w przypadku przedawnienia wierzytelności z tytułu należności
(zobowiązania) dochodzi u dłużnika do powstania realnego przysporzenia majątkowego.
Spółka nie podzieliła stanowiska Organu i wniosła skargę do WSA w Warszawie, który uchylił zaskarżoną
interpretację. Pełnomocnik Organu wniósł skargę kasacyjną na powyższy wyrok. Zarzucił naruszenie przez Sąd
przepisów prawa materialnego poprzez ich błędną wykładnię, skutkującą nieprawidłową oceną prawną. Prawidłowa
wykładnia prowadzi do wniosku, że przedawnienie zobowiązania podatkowego powoduje powstanie po stronie
dłużnika przychodu podatkowego w momencie przedawnienia zobowiązania podatkowego, a Spółka jest
zobowiązana do przekazania informacji PIT-8C, w myśl art. 11 ust. 1 w zw. art. 20 ust. 1 i art. 10 ust. 1 pkt. 9 oraz art.
42a PDOFizU.
NSA oddalił skargę kasacyjną, wyjaśniając, iż: „Nie sposób uznać, że przedawnienie wierzytelności (w tym przypadku
kwoty kredytu i odsetek za zwłokę do daty przedawnienia) wyczerpuje pojęcie nieodpłatnego świadczenia. Do czasu,
kiedy wierzyciel nie zrzeknie się roszczenia bądź nie zwolni dłużnika z długu, nie następuje po stronie dłużnika trwałe
i definitywne przysporzenie, pomimo upływu terminu przedawnienia”.

Komentarz
Należy zgodzić się ze stanowiskiem NSA, które potwierdza pozytywną dla podatników linię orzeczniczą, zakładającą,
iż w przypadku upływu terminu przedawnienia zobowiązania po stronie dłużnika nie powstaje z tego tytułu przychód.
Domagając się zapłaty podatku od tak uzyskanych wpływów, organy podatkowe wskazują, iż za przychód uznaje się
takie świadczenia, które są określonym przyrostem majątkowym o charakterze definitywnym i bezzwrotnym.
Dodatkowo podkreślają, że w następstwie przedawnienia dłużnik zostaje zwolniony z obowiązku spłaty zadłużenia.
Skutki finansowe przedawnienia zobowiązania w ocenie organów podatkowych są zatem takie same jak przy jego
umorzeniu - dłużnik kosztem wierzyciela osiąga realne przysporzenie majątkowe. Innymi słowy fiskus utożsamia
pojęcie umorzenia zobowiązania z przedawnieniem takiego zobowiązania. Skoro więc z chwilą przedawnienia
zobowiązania kredytowego dłużnik osiągnie przychód z innych źródeł, to spółka powinna wystawić i przekazać dalej
informację PIT-8C.
N ależy wskazać, że przedawnienie długu to sytuacja diametralnie inna od umorzenia, gdzie dłużnik finalnie przestaje
być zobowiązany do spełnienia świadczenia i w związku z tym uzyskuje definitywne przysporzenie majątkowe.
Z kolei z chwilą upływu terminu przedawnienia dłużnik nadal formalnie jest zobowiązany do wykonania zobowiązania,
a więc nie uzyskuje jeszcze opodatkowanego przysporzenia majątkowego. Zgodnie z art. 117 § 2 KC po upływie

terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia. Jak
wskazuje się w orzecznictwie, zastosowanie zwrotu „ może uchylić się od jego zaspokojenia” oznacza, że wierzyciel
nie uzyska ochrony w dochodzeniu przedawnionego roszczenia i nie będzie mogło ono zostać przymusowo
zrealizowane. Wierzyciel przedawnionego roszczenia nie może więc liczyć na wyrok sądu powszechnego,
zasądzającego zapłatę przedawnionej kwoty w sytuacji, gdy dłużnik w uprawniony sposób powoła się na zarzut
przedawnienia.
Brak możliwości skutecznego dochodzenia roszczenia na drodze sądowej nie oznacza jednak, że zobowiązany nie
ma obowiązku wykonania swojego przedawnionego świadczenia. Taki obowiązek pozostaje nadal aktualny, mimo
przedawnienia zobowiązania. Nie ustaje on, ale przekształca się w tzw. zobowiązanie naturalne. Prawo cywilne nadal
traktuje zobowiązanego z przedawnionej wierzytelności jako dłużnika, z tą tylko różnicą, że odmawia wierzycielowi
ochrony prawnej. Co istotne prawo cywilne przewiduje możliwość potrącenia długu wierzyciela z przedawnionym
długiem dłużnika (art. 502 KC). Ponadto roszczenia przedawnione mogą być przedmiotem odnowienia (art. 506 KC)
oraz ugody (art. 917 KC). W konsekwencji dłużnik, dysponując majątkiem stanowiącym równowartość
przedawnionego roszczenia, nie dysponuje swoim mieniem. Podejmując ewentualną decyzję o zwrocie
przedawnionego świadczenia, może zwrócić wierzycielowi to, co było mu należne.
Aktualne i coraz mocniej ugruntowane pozostaje stanowisko, że z chwilą upływu terminu przedawnienia dłużnik
nadal jest formalnie zobowiązany do wykonania zobowiązania, a więc ostatecznie nie uzyskał jeszcze
opodatkowanego przysporzenia majątkowego.
Podsumowując, upływ terminu przedawnienia nie tworzy po stronie dłużnika przychodu w postaci wartości
nieodpłatnego świadczenia, o którym mowa w art. 11 ust. 1 PDOFizU, Roszczenie które uległo przedawnieniu nie
wygasa, lecz przekształca się w tzw. „roszczenie niezupełne”, które nie może być zasądzone i przymusowo
wyegzekwowane. Taka sytuacja może zajść dopiero w momencie umorzenia długu przez wierzyciela.

Opracowanie i komentarz: Bartłomiej Cogiel, radca prawny, starszy konsultant w Dziale Prawnopodatkowym PwC
Wyrok NSA z 28.9.2021 r., II FSK 263/19,

NSA orzekł, że upływ terminu przedawnienia nie powoduje powstania opodatkowanego przychodu po stronie dłużnika. Zobowiązanie nie wygasa, lecz przekształca się w 'roszczenie niezupełne', które nie podlega egzekucji. Wnioskodawca nie jest zobowiązany do wystawienia PIT-8C po przedawnieniu długu.