Fiskus wciąż szuka VAT w odszkodowaniach górniczych

Dyrektor KIS w interpretacjach uznaje, że rozliczenia związane z odszkodowaniami górniczymi podlegają VAT. Sądy administracyjne mają inne zdanie. Definicja świadczenia usług jest szeroka, wymaga wzajemnej relacji i korzyści dla obu stron. Klasyfikacja odszkodowań bywa trudna, fiskus szuka VAT w rozliczeniach nawet wtedy, gdy mają charakter odszkodowawczy zgodnie z przepisami ustawowymi.

Tematyka: Fiskus, VAT, odszkodowania górnicze, interpretacja KIS, świadczenie usług, rozliczenia, sądy administracyjne, profilaktyczne zabezpieczenia, podatek VAT, rozbieżności organów i sądów, kwoty rozliczeń, odliczenia podatku

Dyrektor KIS w wydawanych interpretacjach konsekwentnie uznaje, że rozliczenia z tytułu wydatków
związanymi z przeciwdziałaniem szkodom górniczym podlegają VAT. Czynności związane
w z wykonywaniem zabezpieczeń profilaktycznych w imieniu zobowiązanego podmiotu (przedsiębiorcy
prowadzącego ruch górniczy) stanowią bowiem świadczenie usług na ich rzecz. Sądy administracyjne są
innego zdania.
Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 931; dalej:
VATU) przez świadczenie usług rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub
jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów - w tym m.in.
przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności
prawnej, czy np. świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego
imieniu, lub nakazem wynikającym z mocy prawa.
Definicja świadczenia usług jest bardzo szeroka. Kluczową jej cechą jest wykonywanie przez jedną stronę
(usługodawcę) świadczenia na rzecz drugiej strony (usługobiorcy), z tytułu którego zyskuje ona coś w zamian - jakąś
wymierną korzyść, za którą wypłaca wynagrodzenie. Musi też istnieć ekwiwalentność świadczenia usługodawcy
z wynagrodzeniem, a zarazem korzyści uzyskiwanej przez usługobiorcę z zapłatą wynagrodzenia, czyli tzw. związek
przyczynowo–skutkowy. Świadczenie usług wymaga wzajemnej relacji, z której strony czerpią benefity.
Nie każda wypłata świadczenia pieniężnego stanowi więc wynagrodzenie za wyświadczoną usługę. Klasyczny
przykład dotyczy różnego rodzaju kar umownych lub odszkodowań. Naprawienie szkody nie stanowi przysporzenia
podlegającego opodatkowaniu VAT, bo w tym wypadku nie sposób mówić o jakiejkolwiek korzyści. Problem w tym,
że klasyfikacja świadczeń do kategorii „usługa” lub „odszkodowanie” bywa trudna. Z całą pewnością nie decyduje
o niej używana przez podatników nomenklatura. Nawet gdy nazwą oni wypłatę danego świadczenia
„odszkodowaniem” nie oznacza to, że fiskus nie uzna tego rozliczenia za opodatkowaną VAT usługę. Co ciekawe
organy podatkowe szukają VAT również wśród tych rozliczeń, które swój odszkodowawczy charakter zawdzięczają
wprost przepisom ustawowym.
Czego dotyczyła sprawa
Podatnik prowadzi działalność produkcyjną na terenach w pobliskim sąsiedztwie kopalń. Ze względu na profil
działalności dotychczas teren siedziby podatnika objęty był filarem ochronnym, pod którym kopalnie nie mogły
prowadzić działalności wydobywczej. W związku z planowanym rozpoczęciem eksploatacji górniczej
w dotychczasowym filarze ochronnym kopalnia podpisała z podatnikiem porozumienie o naprawienie szkody
związanej z ruchem zakładu górniczego, na podstawie przepisów ustawy z 9.6.2011 r. Prawo geologiczne i górnicze
(t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1072; dalej: PrGeolGórn).
Przedmiotem porozumienia jest zabezpieczenie obiektów budowlanych należących do podatnika. Podatnik zwany
jest wprost „poszkodowanym” w związku z wpływem planowanej podziemnej eksploatacji górniczej, mogącej
stwarzać zagrożenie powstania szkód w jego obiektach. Obiekty budowlane oraz instalacyjne ciągi technologiczne
zostały objęte szczegółową oceną odporności i analizą pod kątem zastosowania odpowiedniej profilaktyki
budowlanej.
Podatnik zobowiązał się do realizacji zabezpieczeń obiektów wedle określonych wariantów przy udziale finansowym
kopalni. Realizacja każdego z wariantów zabezpieczenia będzie obejmować opracowanie dokumentacji projektowej,
uzyskanie niezbędnych decyzji administracyjnych, koszty przeniesienia produkcji z jednych obiektów produkcyjnych
do drugich w celu zwolnienia do wyburzenia, wykonanie robót budowlanych oraz koszty geodezyjnej inwentaryzacji.
Odszkodowanie z tytułu realizacji zabezpieczeń strony ustaliły w kwocie netto. Ma być ono wypłacane podatnikowi
w ratach na podstawie not księgowych. Warunkiem zapłaty rat odszkodowania jest wykonanie prac budowlanych
oraz załączenie do każdej noty wykazu robót przewidzianych do sfinansowania środkami z wnioskowanej raty
odszkodowania. Podatnik nabrał wątpliwości, czy środki finansowe otrzymane od kopalni w wyniku zawarcia
porozumienia i przed jego zawarciem powinny podlegać VAT.
Stanowisko organu
Dyrektor KIS rozstrzygnął sprawę, wydając interpretację indywidualną z 29.7.2022 r., 0111-KDIB3-
1.4012.323.2022.1.IK,
. Organ zauważył, że na gruncie VATU ustalanie statusu wypłacanego odszkodowania
jako podlegającego bądź nie opodatkowaniu należy oceniać w kontekście związku z konkretnym świadczeniem.
Różnica pomiędzy odszkodowaniem a świadczeniem polega na tym, że w przypadku odszkodowania nie mamy do

czynienia z transakcją ekwiwalentną – świadczeniem w zamian za wynagrodzenie, co oznacza, że otrzymane
odszkodowanie nie wiąże się z żadnym świadczeniem ze strony podatnika (działaniem, zaniechaniem, czy też
powstrzymaniem się od dokonania czynności lub tolerowania czynności lub sytuacji). Istotą odszkodowania nie jest
więc płatność za świadczenie, lecz rekompensata za szkodę.
Podejmując określone czynności związane z wykonaniem zabezpieczeń profilaktycznych oraz czynności związane
z opracowaniem dokumentacji projektowo–technicznej, wykonaniem raportu oddziaływania na środowisko,
modernizacją obiektu itd., zdaniem Organu podatnik wykonuje obowiązek nałożony przepisami PrGeolGórn na
zobowiązanego, tj. w tym przypadku kopalnię. Świadczenie to wykonywane jest odpłatnie i za zgodą zobowiązanego.
Środki otrzymane tytułem zwrotu kosztów nie posiadają cech odszkodowania za poniesioną szkodę, gdyż nie
zaistniały okoliczności, które powodowałyby szkodę i determinowały wypłatę odszkodowania. Zatem otrzymane
środki finansowe na podstawie zawartego porozumienia z tytułu realizacji zabezpieczeń profilaktycznych oraz na
pokrycie wydatków poniesionych przed podpisaniem porozumienia związanych z profilaktycznym zabezpieczeniem
obiektów, stanowią wynagrodzenie za świadczenie usług podlegających opodatkowaniu VAT. W celu rozliczenia
zwrotu kosztów podatnik powinien więc wystawić fakturę VAT.

Komentarz
Nie wszystko, co zwie się odszkodowaniem lub karą umowną, faktycznie nie podlega VAT. Jeśli np. wynajmujący
samochód ustali najemcy „karę umowną” za każdy dzień zwłoki w oddaniu pojazdu, będzie ona niczym innym niż
wynagrodzeniem za świadczoną usługę wynajmu (co prawda ponad umówiony pierwotnie czas). Najemca może
jeździć autem, zyskuje więc korzyść, za którą zapłaci. Inną rolę pełni „kara umowna” np. za wypalenie w tapicerce
dziury papierosem. Tu jej zapłata nie przysparza wynajmującemu korzyści, ale naprawia szkodę, nie ma więc VAT.
Szkoda spowodowana ruchem zakładu górniczego to pojęcie ustawowe. Art. 146 ust. 1 PrGeolGórn stanowi, że
odpowiedzialność za szkodę ponosi przedsiębiorca prowadzący ruch zakładu górniczego, wskutek którego wystąpiła
szkoda. Fiskusowi nie przeszkadza to nijak w uznaniu, że rozliczenia z tego tytułu mają usługowy charakter. Nie ma
znaczenia, że tym razem to sam ustawodawca – a nie przedsiębiorcy między sobą – określił taki, a nie inny charakter
rozliczenia.
Z podejściem takim nie zgadzają się sądy administracyjne. Przykładowo, NSA w wyroku z 18.3.2021 r., I FSK
1162/18,
, uznał, że w przypadku rozliczeń z ww. tytułu nie można twierdzić, że występuje „świadczenie za
wynagrodzeniem” na rzecz przedsiębiorstwa górniczego. Prace objęte ugodą powodują jedynie „przywrócenie stanu
pierwotnego” i zmniejszają ryzyko awarii spowodowanej ruchem zakładu górniczego. Nie ma więc realnego
przysporzenia, a w konsekwencji nie ma też czynności opodatkowanej VAT.
Rozbieżność podejścia organów i sądów jest z natury rzeczy niekorzystnym zjawiskiem. W tego rodzaju przypadkach
ma to szczególne znaczenie. Przede wszystkim kwoty rozliczeń szkód górniczych są z reguły znaczne. „VAT czy nie
VAT” ma naprawdę duże znaczenie. Inna sprawa to kwestia odliczania podatku naliczonego od wydatków
ponoszonych na wykonywanie zabezpieczeń profilaktycznych. Często są one wykonywane przez podmioty trzecie.
Wyłączenie rozliczeń szkód górniczych poza VAT może skutkować kwestionowaniem prawa do odliczenia podatku
naliczonego w związku z tymi wydatkami (kazus podobny do tzw. wykonawstwa zastępczego). Właściwa kwalifikacja
ma więc znaczenie, ale prawidłowość rozliczeń dość mocno się komplikuje.

Interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z 29.7.2022 r., 0111-KDIB3-1.4012.323.2022.1.IK,

Fiskus uznał, że środki finansowe otrzymane z tytułu realizacji zabezpieczeń profilaktycznych stanowią wynagrodzenie za usługi podlegające opodatkowaniu VAT. Istnieje rozbieżność między stanowiskiem organów a sądów administracyjnych w kwestii opodatkowania rozliczeń z tytułu szkód górniczych, co ma istotne znaczenie finansowe i podatkowe