Brak weryfikacji białej listy to brak należytej staranności w VAT

Tematyka: VAT, odliczenie podatku, neutralność VAT, proceder wyłudzeń VAT, należyta staranność, karuzela podatkowa, dokumenty podatkowe

Stwierdzając nieświadomy udział podatnika w procederze wyłudzeń VAT, organ podatkowy może opierać się
na decyzji innego organu, wydanej w sprawie dotyczącej innego podmiotu - jeśli tylko podatnik może się
z nią zapoznać, a ustalenia podjęte przez organ w sprawie podatnika są zbieżne z tym, co ustalił inny organ.
Należyta staranność w identyfikacji kontrahentów jest nadal wymagana.
Zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 931; dalej:
VATU) w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych,
podatnikowi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego.
Zasada neutralności VAT wynikająca z powyższego przepisu ma swoje granice. Jedną z nich wytycza art. 88 ust. 3a
VATU, wskazując okoliczności, w których otrzymane przez podatników faktury nie dają prawa do odliczenia. Często
chodzi o tzw. puste faktury, a więc faktury stwierdzające czynności, które nie zostały dokonane, zostały wystawione
przez podmiot nieistniejący (podmiot inny niż sprzedawca), lub podają kwoty niezgodne z rzeczywistością. Wszystko
dlatego, że faktura jako taka stanowi jedynie „świstek papieru”, który to, jak wiadomo, wszystko przyjmie.
Formalnoprawna poprawność faktury nie ma znaczenia, gdy nie odzwierciedla ona rzeczywistości.
Wystawianie pustych faktur tylko po to, by nabywca mógł odliczyć z nich VAT naliczony, to proceder prosty w istocie
i znany od dawna. Kolejne próby uszczelnienia systemu VAT oczywiście oddziałują na eliminowanie oszustów.
Problem pewnie nigdy definitywnie nie zostanie rozwiązany. Przyczyną jest często postawa samych podatników,
którzy dla osiągnięcia korzyści są w stanie albo wyłączyć uczciwość, albo lekceważyć ryzyko wplątania w proceder
wyłudzeń VAT poprzez lekkomyślny udział w podejrzanych transakcjach. Dlatego też organy podatkowe nadal
identyfikują takie ryzykowne rozliczenia, co w dobie JPK i STIR jest zresztą coraz prostsze. Wydawane decyzje
domiarowe są zaś skarżone do sądów administracyjnych. Sądy często zgadzają się z organami odnośnie
poczynionych ustaleń.
Czego dotyczyła sprawa?
Podatnik prowadzi działalność w zakresie handlu drobnymi artykułami elektronicznymi i artykułami AGD. Naczelnik
urzędu skarbowego przeprowadził kontrolę podatkową dotyczącą prawidłowości rozliczeń VAT podatnika. Ustalenia
w trakcie kontroli zaowocowały wszczęciem postępowania. Organy zakwestionowały prawo podatnika do odliczenia
podatku naliczonego z pięciu faktur dokumentujących nabycie sprzętu elektronicznego i AGD. Z ustaleń
poczynionych przez Organy wynika, że asortyment towarów nabytych przez podatnika został opisany bardzo
ogólnikowo. Faktury miały zostać opłacone gotówką. Podatnik nawiązał z kontrahentem kontakt w centrum
handlowym. Podatnik zadeklarował, że sprawdzał, czy jego kontrahent był zarejestrowany KRS, ale nie sprawdzał go
w rejestrze podatników VAT. Nie zawierał z nowopoznanym kontrahentem pisemnych umów, nie zabezpieczył się
także na wypadek reklamacji towarów.
Na domiar złego Organ ustalił, że kontrahent podatnika nie prowadził działalności pod wskazanym przez siebie
adresem, nie zatrudniał pracowników, nie miał majątku, tytułu prawnego do lokalu, a faktury zakupowe otrzymywał od
spółek wykreślonych z rejestru podatników. Poza tym przeważający rodzaj działalności, zgodnie z danymi w KRS,
stanowiła sprzedaż odzieży i obuwia (a nie sprzętu AGD). Organ podjął te ustalenia, bazując na decyzji wydanej
względem kontrahenta podatnika przez innego naczelnika urzędu skarbowego (w sprawie dotyczącej wystawiania
„pustych faktur”). Na tej podstawie Organ uznał, że faktury wystawione dla podatnika stanowiły element oszustwa
podatkowego, jako że ich wystawca nie prowadził rzeczywistej działalności gospodarczej. Faktury nie odzwierciedlały
rzeczywistych operacji gospodarczych. Organ odmówił więc podatnikowi prawa do odliczenia VAT z tych faktur. Jego
zdaniem podatnik co najmniej nie dochował należytej staranności. Nie podjął bowiem żadnych działań mających na
celu zabezpieczenie się przed skutkami ewentualnych nieprawidłowości po stronie swojego dostawcy. Podatnik
oczywiście nie zgodził się z taką surową oceną i złożył skargę do sądu administracyjnego.
Stanowisko sądu
WSA w Rzeszowie rozstrzygnął sprawę wyrokiem z 28.7.2022 r., I SA/Rz 286/22, oddalając skargę podatnika.
Zdaniem Sądu brak było podstaw do skutecznego podważenia mocy dowodowej dokumentu urzędowego w postaci
decyzji wydanej wobec innego podmiotu – bezpośredniego kontrahenta podatnika. Decyzja ta nie była bowiem
jedynym dowodem w sprawie, a żadne przeciwdowody nie zostały ujawnione, także przez podatnika. Przepisy prawa
nie zakazują czynienia ustaleń w konkretnych sprawach indywidualnych podmiotów, między innymi na podstawie
okoliczności wynikających z innych decyzji. Sąd zauważył, że wnioski płynące z decyzji wydanej w sprawie
kontrahenta korespondują z tymi, jakie wynikają z protokołu kontroli podatkowej podatnika, a także znajdują

uzasadnienie w zasadach logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego. Podatnik nie powołał się na żadne
inne dowody, pozwalające na podważanie oceny dowodów zaprezentowanej w zaskarżonej decyzji. Jego twierdzenia
o przekroczeniu swobodnej oceny dowodów uznać należy za gołosłowne, czyli niezasługujące na akceptację. Organy
przeprowadziły w sprawie pełne i prawidłowe postępowanie dowodowe, poczyniły odpowiednie i wiarygodne
ustalenia, w odniesieniu do których brak jest podstaw do ich kwestionowania.
Zdaniem Sądu Organy prawidłowo ustaliły, że kwestionowane faktury nie dokumentują rzeczywistych operacji
gospodarczych. Kontrahent nie mógł dostarczyć podatnikowi sprzętu AGD. Wnioski co do nierzeczywistości
transakcji Organy słusznie wywiodły z faktu, że kontrahent nie nabył w rzeczywistości zbywanych towarów.
Przeważający rodzaj działalności kontrahenta stanowi sprzedaż odzieży i obuwia, a więc jego profil diametralnie
odbiegał od działalności, w ramach której miałby się odbywać handel sprzętem elektronicznym i AGD.
Zdaniem Sądu brak jest jakichkolwiek podstaw do przyjęcia, że podatnik dochował minimalnej staranności w zakresie
sprawdzenia swojego kontrahenta. Pomimo nieznajomości sprzedawcy nie zawarł z nim pisemnej umowy, choć
wcześniej nie znał tego kontrahenta i nie miał z nim kontaktów. Nie zabezpieczył się także w jakikolwiek sposób na
wypadek nieprawidłowości w ich relacjach. Nie sprawdził go w rejestrze podatników VAT, co w takim wypadku
stanowiło absolutne minimum wymagane w relacjach handlowych z udziałem rozpoznawalnych na rynku, choćby
w ograniczonym zakresie, podmiotów. Uzyskanie wiedzy o kontrahencie było możliwe i konieczne z punktu widzenia
skarżącego, zaś zaniechanie podjęcia niezbędnych w tym celu działań obciąża go w całości.

Komentarz
Opisywana sprawa nie wyróżnia się niczym nadzwyczajnym z wielu innych podobnych spraw, jakie rozstrzygają sądy
administracyjne. Na kilka kwestii warto zwrócić uwagę. Sąd przypomniał, że stwierdzenie funkcjonowania karuzeli
podatkowej, a także wystąpienia nieprawidłowości na wcześniejszych etapach obrotu samo w sobie nie może
stanowić wystarczającej podstawy do pozbawienia podatnika prawa do odliczenia podatku naliczonego. Niezbędne
jest też stwierdzenie, że podatnik świadomie i umyślnie wziął udział w tego rodzaju przedsięwzięciu, bądź o jego
cechach wiedział lub powinien był wiedzieć, dochowując aktów należytej staranności. Dochowanie należytej
staranności jest o więc o tyle istotne, że w określonych przypadkach może stanowić podstawę do uwolnienia od
odpowiedzialności podatkowej, nawet gdy podatnik uczestniczył w nielegalnym procederze, a pomimo dołożenia
należytej staranności nie mógł stwierdzić tego rodzaju okoliczności. Organy podatkowe nie mogą ograniczać się do
stwierdzenia, że zaistniała karuzela podatkowa. Muszą zbadać należytą staranność podatnika. W niniejszej sprawie
zostało to poczynione.
Drugi ważny wątek to możliwość oparcia się przez organy podatkowe na dokumentach pochodzących z innych
postępowań, w tym także na decyzjach wydanych w innych sprawach. Podatnik powoływał się na wnioski płynące
z wyroku TSUE z 16.10.2019 r., Glencore, C-189/18,
. Z wyroku wynika, że stronie należy zapewnić dostęp do
dokumentów pozyskanych z innych postępowań, aby mogła się do nich ustosunkować i zająć stanowisko procesowe
w swojej sprawie. W niniejszym przypadku kopia decyzji wydanej w sprawie dotyczącej bezpośrednio kontrahenta
podatnika została dołączona do akt sprawy, wobec czego podatnik miał możliwość zaznajomienia się z nią, a co za
tym idzie, zbadania i kwestionowania wniosków wynikających z tego rozstrzygnięcia. Brak jest więc podstaw do
podważania mocy dowodowej tego dokumentu.

Wyrok WSA w Rzeszowie z 28.7.2022 r., I SA/Rz 286/22,

Sąd przypomniał, że stwierdzenie funkcjonowania karuzeli podatkowej, a także wystąpienia nieprawidłowości na wcześniejszych etapach obrotu samo w sobie nie może stanowić wystarczającej podstawy do pozbawienia podatnika prawa do odliczenia podatku naliczonego. Dochowanie należytej staranności jest o tyle istotne, że w określonych przypadkach może stanowić podstawę do uwolnienia od odpowiedzialności podatkowej, nawet gdy podatnik uczestniczył w nielegalnym procederze, a pomimo dołożenia należytej staranności nie mógł stwierdzić tego rodzaju okoliczności.