Zawieszenie członka zarządu spółki kapitałowej a jego odpowiedzialność za zobowiązania spółki

Publikacja omawia skutki zawieszenia członka zarządu spółki kapitałowej, wskazując na czasową niemożność reprezentowania spółki, ale brak wygaśnięcia mandatu. Analizuje stanowisko WSA w Warszawie oraz argumentację Skarżącego w kontekście odpowiedzialności za zaległości podatkowe. Przedstawia interpretację NSA dotyczącą pełnienia obowiązków członka zarządu i konsekwencje formalnego zawieszenia. Ponadto komentuje wyrok NSA z 21.9.2022 r., III FSK 1013/21.

Tematyka: zawieszenie członka zarządu, odpowiedzialność członka zarządu, zobowiązania spółki, pełnienie obowiązków członka zarządu, NSA, wyrok sądu, spółka kapitałowa

Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że skutkiem zawieszenia jest jedynie czasowa niemożność
prowadzenia przez danego członka zarządu spraw spółki i jej reprezentowania, natomiast nie prowadzi ono
do wygaśnięcia jego mandatu.
Stanowisko WSA w Warszawie
WSA w Warszawie wyrokiem z 18.12.2018 r., III SA/Wa 637/18,
, oddalił skargę L.K. (dalej: Skarżący) na
decyzję Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w Warszawie (dalej: Organ) z 29.12.2017 r. w przedmiocie
orzeczenia o solidarnej odpowiedzialności wspólnika spółki wraz z drugim wspólnikiem oraz spółką za zaległości
podatkowe spółki w podatku od towarów i usług za poszczególne okresy rozliczeniowe w 2012 r.
Zdaniem WSA w Warszawie Organ przedstawił logiczną i spójną argumentację prowadzącą do wniosku, że Skarżący
w ww. okresach pełnił funkcję członka zarządu Spółki, egzekucja z majątku Spółki okazała się bezskuteczna,
natomiast Skarżący nie wykazał następstwa przynajmniej jednej z przesłanek egzoneracyjnych, o których mowa
w art. 116 § 1 ustawy z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2651; dalej: OrdPU).
Stanowisko Skarżącego
Od powyższego wyroku skargę kasacyjną wywiódł Skarżący, zarzucając mu m.in. naruszenie prawa materialnego,
tj.:
• Art. 116 § 2 OrdPU poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że w sprawie
spełniona została przesłanka pozytywna, iż termin płatności zobowiązania w VAT, które przerodziło się w zaległość
podatkową, przypadał w okresie pełnienia przez Skarżącego obowiązków członka zarządu Spółki, podczas gdy
zawieszenie i wyłączenie członka zarządu w drodze uchwały zgromadzenia wspólników prowadzi do wyłączenia
prawa do prowadzenia spraw spółki oraz jej reprezentacji, a taka osoba nie pełni w tym czasie obowiązków członka
zarządu;
• Art. 116 § 1 pkt 1 lit. b) OrdPU poprzez błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że zawieszenie i wyłączenie
członka zarządu w drodze uchwały zgromadzenia wspólników, prowadzące do wyłączenia prawa do prowadzenia
spraw spółki oraz jej reprezentacji, połączone z przewlekłą chorobą, nie stanowi okoliczności wyłączającej
odpowiedzialność członka zarządu za zaległości podatkowe spółki, podczas gdy prawidłowa wykładnia tego przepisu
prowadzi do uznania, że niezgłoszenie przez członka zarządu wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie
postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) w związku z ww. czynnikami
stanowi okoliczność wyłączającą winę.
Pełnienie obowiązków członka zarządu
NSA uznał za istotne prawidłowe rozumienie pojęcia z art. 116 § 1 pkt. 2 OrdPU, tj. „pełnienia obowiązków członka
zarządu”.
Argumentacja skargi kasacyjnej opiera się na okolicznościach: (i) podjęcia uchwały przez zgromadzenie wspólników
o zawieszeniu i wyłączeniu wykonywania przez Skarżącego obowiązków członka zarządu oraz (ii) zwolnieniach
lekarskich od 27.3.2012 r. do 23.9.2012 r.
W kontekście pierwszego z ww. zdarzeń NSA wskazał, że skutkiem zawieszenia jest czasowa niemożność
prowadzenia przez danego członka zarządu spraw spółki i jej reprezentowania, natomiast nie prowadzi do
wygaśnięciem jego mandatu. Prawo do reprezentacji spółki przez zawieszonego członka zarządu zostaje czasowo
odebrane. Następstwa czynności prawnych dokonywanych w ramach reprezentacji spółki przez zawieszonego
członka zarządu zależą od tego, czy informacja o zawieszeniu została wpisana do rejestru przedsiębiorców,
prowadzonego dla spółki. Wykazując jedynie uchwałę o zawieszeniu oraz zwolnienia lekarskie, Skarżący oczekuje
uznania, że brak faktycznego („aktywnego”) uczestnictwa w funkcjonowaniu Spółki jest wystarczający do uznania, że
nie pełnił on obowiązków w czasie powstania zaległości. Niemniej bezsporne jest to, że w czasie, w którym upływał
termin płatności zobowiązań podatkowych, z tytułu których powstały zaległości, posiadał on mandat członka zarządu.
Pojęcie z art. 116 § 2 OrdPU zostało zakreślone w orzecznictwie sądów administracyjnych do faktycznego pełnienia
obowiązków, nawet w przypadku wygaśnięcia mandatu (wyrok NSA z 14.6.2016 r., I FSK 1896/14,
).
Jednocześnie oznacza ono, że odpowiedzialność członka zarządu uzależniona jest od pełnienia tej funkcji, a nie
jedynie faktycznego wykonywania obowiązków członka zarządu (wyrok NSA z 17.5.2022 r., III FSK 578/21, Leaglis).

Przesłanka ta powinna być więc ustalana w oparciu o obiektywnie istniejące kryteria - spełnienie formalnych
warunków „pełnienia funkcji członka zarządu”. Art. 116 OrdPU nie używa formuły „faktyczne pełnienie funkcji członka
zarządu”, a jedynie „pełnienie funkcji członka zarządu”. Tę zaś funkcję określona osoba pełni od momentu jej
powołania (art. 201 § 1 KSH), do momentu wygaśnięcia jej mandatu (art. 202 § 1- § 3 KSH), jej śmierci, rezygnacji
albo odwołania (art. 202 § 4 KSH).
W tym kontekście NSA przypomniał, iż podejmując się pełnienia funkcji członka zarządu (przyjmując wybór do
wiadomości), osoba ta nabywa prawo, ale także obowiązek prowadzenia spraw spółki (art. 208 § 2 KSH). Jak
przyjmuje się w orzecznictwie sądów administracyjnych, „pełnienie obowiązków członka zarządu”, należy rozumieć
jako posiadanie formalnych uprawnień członka zarządu na konkretny okres, niezależnie od tego, czy obciążony
odpowiedzialnością członek zarządu faktycznie zajmował się interesami podmiotu, w którym był członkiem zarządu.
Sformułowanie: „pełnienie obowiązków” nie wiąże się w tym przypadku z faktycznym wykonywaniem tych
obowiązków.
W wyroku z 21.1.2022 r., III FSK 3995/21,
, NSA przypomniał, że jedną z określonych w art. 116 § 1 i § 2
OrdPU przesłanek orzeczenia o odpowiedzialności podatkowej członka zarządu za zaległości podatkowe spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością jest pełnienie tej funkcji w czasie, gdy upływał termin płatności tych zaległości.
Jeżeli członek zarządu spółki kapitałowej prowadzi sprawy spółki, chociaż jego mandat wygasł na mocy art. 202 § 1
KSH, to nie może skutecznie powołać się na tę okoliczność w sprawie, której przedmiotem jest przeniesienie na
niego odpowiedzialności za powstałe w tym okresie zaległości podatkowe. Podkreśla się, że za powiązaniem
odpowiedzialności osoby trzeciej za zaległości podatkowe spółki z faktycznym pełnieniem obowiązków członka
zarządu przemawia nie tylko językowe brzmienie art. 116 § 2 OrdPU, lecz także wykładnia celowościowa. Jeżeli
bowiem o odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki decydowałyby wyłącznie względy formalne, wówczas
negatywne konsekwencje mogłyby dotyczyć również tych osób, które z przyczyn od siebie niezależnych nie miały
w istocie żadnego wpływu na bieg spraw w czasie powstania zaległości. Opowiedziano się za tym, by pojęcia
„pełnienia obowiązków członka zarządu” nie utożsamiać z wpisem do Krajowego Rejestru Sądowego, lecz by
rozumieć je jako faktyczne wykonywanie obowiązków członka zarządu w spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością także po formalnej rezygnacji z tej funkcji. Jeśli zatem członek zarządu sprawował dotąd
pełnioną funkcję również po wygaśnięciu mandatu, to może on ponosić odpowiedzialność na zasadach określonych
w art. 116 § 1-4 OrdPU.
Reasumując, pojęcie „pełnienia obowiązków” należy rozumieć szeroko, co zdaniem NSA powoduje, że Skarżący
faktycznie pełnił funkcję członka zarządu Spółki w ramach mandatu członka zarządu i pomimo uchwały o jego
zawieszeniu, które należy rozpatrzyć w zakresie art. 116 § 1 pkt. 1 lit. b) OrdPU.
Zwolnienie lekarskie a obowiązki zarządcze w spółce
Powyższego nie podważają również przedłożone przez Skarżącego zwolnienia lekarskie. Można bowiem przyjąć, że
w katalogu okoliczności wyłączających winę członka zarządu w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości
mieszczą się okoliczności związane z jego osobą (np. ciężka choroba uniemożliwiająca mu działanie), czy takie,
które wpływają na ocenę dochowania przez niego należytej staranności w monitorowaniu stanu majątkowego spółki.
WSA w Warszawie słusznie uznał, że mimo formalnego zawieszenia Skarżący nadal prowadził sprawy Spółki, co
wynika z treści informacji do sprawozdania rocznego za 2011 r. oraz rachunku zysków i strat za 2011 r., a także
protokołów ze zgromadzeń wspólników Spółki z czerwca 2012 r. Ponadto zwolnienia lekarskie nie obejmowały
całego okresu, w którym Skarżący mógł rozpoznać brak wywiązywania się Spółki z jej zobowiązań.
Zatem zarówno posiadanie mandatu członka zarządu w czasie powstania zaległości podatkowych, jak i brak złożenia
wniosku o upadłość w okolicznościach wykazanego funkcjonowania Skarżącego są wystarczające, by uznać istnienie
przesłanki pozytywnej oraz brak przesłanki negatywnej, a tym samym oddalić skargę kasacyjną.

Komentarz
Na tle rozpatrywanej sprawy NSA podjął próbę zdefiniowania definicji pojęcia ustawowego „pełnienia obowiązków”.
Zagadnienie to jest szczególnie istotne z punktu widzenia odpowiedzialności poszczególnych członków organu
zarządzającego spółki kapitałowej za zobowiązania (w tym zobowiązania podatkowe) tej spółki. NSA podkreślił, że
w kontekście przedmiotowego zagadnienia należy mieć na uwadze dwie kwestie. Po pierwsze - posiadanie
formalnego mandatu do pełnienia funkcji członka zarządu spółki,a, a po drugie - faktyczne wykonywanie obowiązków
członka zarządu w spółce. Mając to na uwadze, NSA uznał, że pomimo (i) formalnego zawieszenia Skarżącego jako
członka zarządu Spółki, jak i (ii) przedłożonych przez Skarżącego zwolnień lekarskich, nadal posiadał on mandat
członka zarządu, i co więcej - wykonywał obowiązki należące do członków tego Organu. Dlatego też orzeczono
o odpowiedzialności Skarżącego za zobowiązania (tu: podatkowe) Spółki.

Wyrok NSA z 21.9.2022 r., III FSK 1013/21,

Wyrok NSA podkreśla istotę formalnego mandatu oraz faktycznego wykonywania obowiązków członka zarządu w spółce kapitałowej. Skarżący, mimo zawieszenia i zwolnień lekarskich, ponosi odpowiedzialność za zaległości podatkowe spółki. Omawiana publikacja stanowi istotne źródło informacji dotyczących odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki.