Spór przed sądem o bezumowne korzystanie z rzeczy pozwala uniknąć VAT
Zgoda na rozliczenie bezumownego korzystania z lokalu w przypadku wypowiedzenia umowy najmu nie oznacza aprobaty dla charakteru usługowego świadczenia. Decyzja Dyrektora KIS w sprawie wynajmu lokalu podnosi kwestie związane z opodatkowaniem VAT w sytuacjach bezumownego korzystania z nieruchomości. Sprawa ta trafiła do sądu i wymagała wielu rozpraw oraz opinii biegłych. Ostatecznie podatnik zgodził się na rekompensatę za bezumowne korzystanie z lokalu, co skłoniło go do zastanowienia nad koniecznością rozliczenia VAT.
Tematyka: bezumowne korzystanie z nieruchomości, VAT, umowa najmu, rekompensata za bezprawne zajmowanie, interpretacja indywidualna
Zgoda na rozliczenie bezumownego korzystania z lokalu w przypadku wypowiedzenia umowy najmu nie oznacza aprobaty dla charakteru usługowego świadczenia. Decyzja Dyrektora KIS w sprawie wynajmu lokalu podnosi kwestie związane z opodatkowaniem VAT w sytuacjach bezumownego korzystania z nieruchomości. Sprawa ta trafiła do sądu i wymagała wielu rozpraw oraz opinii biegłych. Ostatecznie podatnik zgodził się na rekompensatę za bezumowne korzystanie z lokalu, co skłoniło go do zastanowienia nad koniecznością rozliczenia VAT.
Zgoda na rozliczenie bezumownego korzystania z lokalu w przypadku wypowiedzenia umowy najmu nie oznacza, że wynajmujący aprobuje usługowy charakter świadczenia. Zwłaszcza, jeśli przemawiają za tym okoliczności sprawy, w tym m.in. złożenie do sądu stosownego powództwa. Jeśli więc dany podmiot przyjmuje zapłatę, choć nie akceptuje usługowego tytułu świadczenia, nie musi z tego tytułu płacić VAT. Tak zadecydował Dyrektor KIS w sprawie pewnego wynajmującego, który wypowiedział umowę najmu, ale najemca nie chciał opuścić lokalu. Sprawa trafiła więc do sądu. Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 931; dalej: VATU) przez świadczenie usług rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów, w tym m.in. przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej, czy np. świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa. Definicja świadczenia usług jest bardzo szeroka. Ażeby doszło do świadczenia usług, niezbędne jest wykonywanie przez jedną stronę (usługodawcę) świadczenia na rzecz innego podmiotu (usługobiorcy), przy czym ten drugi podmiot musi zyskiwać coś w zamian - przysporzenie (korzyść), w związku z którym jest skłonny zapłacić swojemu usługodawcy stosowne wynagrodzenie. Elementem definicji świadczenia usług jest więc swego rodzaju porozumienie między stronami co do tego, co będzie świadczone, i za ile. Porozumieniem tym jest umowa, choć niekoniecznie w rozumieniu spisanego dokumentu. Wystarczy jakakolwiek forma zgody na realizację świadczenia i zapłatę. Zgoda może być także dorozumiana (milcząca akceptacja). W praktyce obrotu gospodarczego zdarzają się jednak sytuacje, w których trudno rozstrzygnąć, czy dwa podmioty świadczące coś na swoją rzecz robią to w sposób zgodny. Klasycznym przykładem jest tzw. bezumowne korzystanie z rzeczy. Zdarza się ono w praktyce, np. w przypadku zakończenia umowy między stronami, gdy jednak nadal określone świadczenie jest zapewniane. Czy świadczenie takie podlega VAT jako odpłatne świadczenie usług? To zależy. O tym, jakie kryteria decydują, rozstrzyga praktyka podatkowa. Czego dotyczyła sprawa? Podatnik wynajmował lokal w swojej siedzibie innemu podmiotowi. Wypowiedział jednak tę umowę z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Podatnik wezwał najemcę do opróżnienia, opuszczenia i wydania przedmiotu umowy w terminie siedmiu dni od dnia rozwiązania stosunku najmu, pod rygorem skierowania sprawy o eksmisję na drogę postępowania sądowego. W odpowiedzi najemca poprosił o cofnięcie wypowiedzenia. Jego zdaniem w lokalu znajdowały się urządzenia zamontowane celem świadczenia usług telekomunikacyjnych dla lokalnej społeczności mieszkańców gminy. Zgodnie z odrębnymi przepisami właściciele nieruchomości mają obowiązek umożliwienia operatorom umieszczania na nieruchomości obiektów i urządzeń infrastruktury telekomunikacyjnej, a także ich eksploatację i konserwację. Właściciel nie przyjął tej argumentacji. Lokal będący przedmiotem najmu stał się mu potrzebny do zagospodarowania na potrzeby własne. Najemca nie zgodził się na opuszczenie wynajmowanego lokalu i jednocześnie złożył wniosek do sądu o ustanowienie na swoją rzecz służebności przesyłu. Właściciel i na to nie chciał przystać, jego zdaniem najemca nie wykazał w żaden sposób konieczności ustanowienia służebności przesyłu. Sprawa trafiła do sądu i toczyła się opornie. Doszło do kilku rozpraw, wymiany pism procesowych oraz powoływania się na opinie biegłych. Postępowanie w sprawie ustanowienia służebności przesyłu trwa zresztą nadal - nie zapadło jeszcze w tej sprawie ostateczne rozstrzygnięcie. Podatnik od momentu wygaśnięcia umowy najmu nie obciążał najemcy za korzystanie z lokalu. Nie akceptował bowiem dalszego korzystania z tego lokalu i jego zamiarem było doprowadzenie do odzyskania lokalu. Najemca wyraził jednak chęć uregulowania należności za okres bezumownego korzystania z lokalu. W związku z ograniczeniem swobody w zakresie dysponowania przedmiotowym lokalem w okresie jego bezumownego korzystania podatnik zgodził się ostatecznie na proponowane uregulowanie odpłatności za bezumowne korzystanie, jako rekompensatę za brak możliwości dysponowania zajętym lokalem i sporządził stosowne rozliczenie opłaty za ten okres. Podatnik postanowił potwierdzić, czy w związku z przyjęciem opłaty za bezumowne korzystanie z lokalu powinien rozliczyć VAT. Stanowisko organu Dyrektor KIS rozstrzygnął sprawę, wydając interpretację indywidualną z 10.1.2023 r., 0111-KDIB3- 1.4012.757.2022.1.KO, . Zdaniem fiskusa kluczową kwestią jest fakt istnienia zgody (choćby dorozumianej) na użytkowanie przez np. nierzetelnego posiadacza, bądź czynienie jakichkolwiek kroków przez uprawniony podmiot w celu odzyskania tej nieruchomości w przypadku braku takiej zgody. W przypadku wystąpienia przeciwko podmiotowi korzystającemu z określonej rzeczy bez tytułu prawnego, np. z powództwem sądowym, nie można powiedzieć, że pomiędzy stronami zdarzenia istnieje określony stosunek prawny – jawny czy też dorozumiany – skutkujący realizacją wzajemnych świadczeń. W takiej sytuacji świadczenie podatnika, nieoparte na tytule prawnym, nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT. Inaczej należy oceniać sytuację, gdy korzystający z nieruchomości użytkuje ją za zgodą właściciela (nawet dorozumianą), płacąc z tego tytułu określone kwoty, a także sytuację, kiedy właściciel rzeczy (np. nieruchomości) z różnych względów toleruje sytuację, w której przy braku formalnego stosunku prawnego inny podmiot korzysta z należącej do niego rzeczy. Zdaniem Organu, w analizowanym przypadku podatnik od samego początku wyrażał brak zgody na zaistniałą sytuację i podejmował działania ukierunkowane na odzyskanie bezprawnie zajmowanego lokalu. Podatnik był jednak przymuszony do przejściowego tolerowania istniejącego naruszenia, co nie stanowiło jednak zgody na zaistnienie tej sytuacji. W przypadku bezumownego korzystania z cudzej własności właścicielowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za bezprawne korzystanie z jego nieruchomości. Zapłata określonej kwoty pieniężnej wiąże się z prawem żądania naprawienia wynikłej szkody z tytułu bezprawnego korzystania z nieruchomości. Żądanie wynagrodzenia (roszczenia pieniężnego) w swojej istocie nie stanowi należności za wykonanie usług, lecz jest rekompensatą za niemożność pobierania pożytków i używania nieruchomości w okresie bezumownego korzystania. Tym samym bezumowne korzystanie z lokalu bez tytułu prawnego i bez zgody właściciela nie stanowi usługi w rozumieniu art. 8 ust. 1 VATU, a zapłata z tego tytułu odszkodowania nie stanowi należności za jej wykonanie. Komentarz W przypadku bezumownego korzystania z cudzej własności właścicielowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za bezprawne korzystanie z jego nieruchomości. Zapłata określonej kwoty pieniężnej wiąże się z prawem żądania naprawienia wynikłej szkody z tytułu bezprawnego korzystania z nieruchomości. Żądanie roszczenia pieniężnego nie stanowi należności za wykonanie usług, lecz jest rekompensatą za niemożność pobierania pożytków i używania nieruchomości w okresie bezumownego korzystania. Dlatego nie można mówić o jakimkolwiek jawnym lub dorozumianym stosunku prawnym łączącym bohaterów opisywanej interpretacji. Opłata za bezumowne korzystanie w tym przypadku ma charakter odszkodowawczy i nie podlega opodatkowaniu VAT. Nie bez znaczenia dla organu pozostał fakt, że najemca zwracał się kilkakrotnie z wnioskiem o możliwość dalszego najmu lokalu. Za każdym razem jednak podatnik nie wyrażał na to zgody. Brak zgody potwierdza też zachowanie podczas postępowania sądowego. Przyjęcie odpłatności nie świadczy o akceptacji takiego stanu. Dużo zależy od percepcji właściciela, a ona jest taka, że traktuje on odpłatność jako rekompensatę za zajęcie lokalu i uniemożliwienie swobodnego dysponowania na potrzeby własne. Za take rekompensaty takie VAT fiskusowi się nie należy. Interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z 10.1..2023 r., 0111-KDIB3-1.4012.757.2022.1.KO,
Bezumowne korzystanie z cudzej własności nie podlega opodatkowaniu VAT. W przypadku braku zgody właściciela na korzystanie z nieruchomości, zapłata rekompensaty za bezprawne zajmowanie nie stanowi usługi w rozumieniu prawa podatkowego. Organ podatkowy uznał, że podatnik nie akceptował sytuacji bezumownego korzystania z lokalu i podejmował kroki mające na celu odzyskanie nieruchomości.