0% VAT na żywność do 31.3.2024 r.

Tematyka: VAT, żywność, 0% VAT, stawki VAT, Ministerstwo Finansów, rozporządzenie, obniżone stawki, podatki, produkty spożywcze, UE, Dyrektywa 2022/542

W przyjętym jakiś czas temu przez Radę Ministrów projekcie ustawy budżetowej na 2024 r. nie znalazła się
jakakolwiek wzmianka odnośnie dalszego stosowania obniżonych do poziomu 0% stawek VAT na żywność.
Pobudziło to wyobraźnię zainteresowanych i prowadziło do podejrzeń, że VAT na podstawowe produkty
spożywcze wróci do poziomu 5% już od początku 2024 r. Tym bardziej, że w tzw. międzyczasie w samym
Ministerstwie Finansów pojawiły się istotne zawirowania. Wygląda na to jednak, że 0% VAT zostanie z nami
(na chwilę) dłużej.
Zgodnie z art. 41 ust. 1 i 2 ustawy z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 931; dalej:
VATU), podstawowa stawka podatku wynosi 22%. Dla towarów i usług wymienionych w załączniku nr 3 do VATU,
stawka podatku wynosi 7% VAT. Obecny poziom stawek VAT w wysokości 8% i 23% ma charakter „tymczasowy”, od
1.1.2011 r. zgodnie z art. 146a i art. 146aa VATU. I tak trwa w związku z różnymi czynnikami zewnętrznymi (najpierw
COVID-19, potem wojna w Ukrainie i inflacja) oraz sztuczkami legislacyjnymi (odsyłamy np. do art. 146ea VATU,
utrzymującego stawki podwyższone także w 2023 r.).
Jakkolwiek bowiem resort finansów nie będzie się gimnastykował, w zakresie stawek VAT mamy w ostatnim czasie
do czynienia ze swoistym dualizmem pojęciowym. VAT jest bowiem punktowo obniżany a jednocześnie przekrojowo
podwyższany. Wygląda to tak:
• stawki obniżone – do 31.12.2023 r. obowiązują obniżone stawki VAT z 5% do 0% VAT na podstawowe towary
spożywcze wymienione w poz. 1-18 załącznika 10 do VATU (a więc m.in. mięso, pieczywo, ryby, produkty
mleczarskie, warzywa, owoce, zboże, tłuszcze i oleje, przetwory z warzyw, owoców, wody i niektóre napoje). Wynika
to z § 8 rozporządzenia Ministra Finansów z 2.12.2022 r. w sprawie obniżonych stawek podatku od towarów i usług
w roku 2023 (Dz.U. z 2022 r. poz. 2495);
• stawki podwyższone – zgodnie z art. 146ea VATU w 2023 r. obowiązują podwyższone stawki VAT do 8% i 23%.
Ten podwyższony poziom stawek VAT może być zachowany także w okresie od 1.1.2024 r. do końca roku, w którym
suma wydatków na finansowanie potrzeb obronnych Rzeczypospolitej Polskiej określonych w ustawie budżetowej
oraz planie finansowym Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych, ewentualnie w projekcie tego planu przedstawionym do
zatwierdzenia Ministrowi Obrony Narodowej, po wyłączeniu planowanych przepływów finansowych w ramach tej
sumy wydatków, jest wyższa niż 3% wartości PKB (art. 146ef VATU).
Nowe rozporządzenie na zakończenie
Minister Finansów w pilnym trybie opublikował rozporządzenie z 9.12.2023 r. w sprawie obniżonych stawek podatku
od towarów i usług (Dz.U. z 2023 r. poz. 2670). Jest ono zasadniczo kontynuacją dotychczasowych rozwiązań
dotyczących stosowania stawek obniżonych VAT zawartych w rozporządzeniu Ministra Finansów z 2.12.2022 r.
(Dz.U. z 2022 r. poz. 2495). Pewna część tych rozwiązań ma niszowe zastosowanie. Chodzi tu np. o usługi
nabywane za środki bezzwrotnej pomocy zagranicznej, świadczenia na rzecz Unii Europejskiej i jej organów oraz
wybranych organizacji międzynarodowych, określone urządzenia dla osób niewidomych. Rozwiązania te nie są
dodatkowo zbyt kontrowersyjne, były bowiem stosowane od 2004 r. na podstawie kolejnych rozporządzeń
wykonawczych do VATU. Omawiane rozporządzenie utrzymuje także obniżoną stawkę VAT (do 0%) na produkty
lecznicze, dla których zakup jest finansowany ze środków pochodzących z rozpoczętych przed dniem 17.5.2022 r.
zbiórek publicznych organizowanych przez organizacje pożytku publicznego.
To co najważniejsze to jednak kwestia VAT na żywność, a konkretnie wyroby określone w poz. 1-18 załącznika 10 do
VATU. Minister Finansów zdecydował się na wprowadzenie swego rodzaju epizodycznego przepisu, utrzymującego
0% stawkę VAT na ww. wyroby ale jedynie do 31.3.2024 r. Co potem? To już zależy od nowego Ministra Finansów.
Zresztą, może on w teorii również zmienić omawiane wyżej przepisy zanim wejdą one w życie. Czy jest to
prawdopodobne? Byłaby to z pewnością niepopularna decyzja więc „na dzień dobry” nie ma się jej co raczej
spodziewać.

Komentarz
Zgodnie z uzasadnieniem do omawianych przepisów, utrzymanie do końca pierwszego kwartału 2024 r. obniżonej
stawki VAT do wysokości 0% dla takich produktów pierwszej potrzeby jak podstawowa żywność stanowi wyraz
kontynuacji działań antyinflacyjnych rządu. Już z samego tego faktu nie sposób nie nabrać wrażenia, że zabieg ten
ma swój istotny wymiar polityczny. Zresztą sam projektodawca zaznacza, że projekt z uwagi na jego pilny charakter,
nie był przedmiotem uzgodnień i konsultacji publicznych. Niektórzy twierdzą, że mamy więc do czynienia z „wrzutką”,
realizującą kilka celów politycznych. Ale sprawa ma też inny, praktyczny wymiar. Przedstawiciele branży spożywczej

(np. producenci żywności) żyli od kilku miesięcy w wysokiej niepewności czy aby 5% stawka VAT wróci, czy nie. Nie
chodzi tu o kwestie fiskalne (VAT jest przecież neutralny) ale systemowe i organizacyjne. Zmiana systemowych
kodów produktowych, a więc w istocie ponowna weryfikacja grupy produktów objętych zmieniającą się stawką VAT
musiałaby być robiona na ostatnią chwilę. Jeśli więc kiedykolwiek stawka VAT ma wrócić do poziomu 5%, konieczna
będzie odpowiednio wczesna komunikacja daty. A komunikacja taka z pewnością… nie będzie politycznie łatwą
decyzją. I tak koło się zamyka.
Może więc 0% VAT na żywność zostanie na dłużej? Rozwiązanie jest zgodne z prawem UE. Otóż 0% stawka VAT
np. na żywność może stać się standardem w państwach UE. To możliwe z uwagi na nowelizację przepisów unijnych
(konkretnie przepisów Dyrektywy 2022/542 z 5.4.2022 r. w sprawie zmiany dyrektyw 2006/112/WE i (UE) 2020/285
w zakresie stawek podatku od wartości dodanej (Dz.Urz. UE L z 2022 r. Nr 107, s. 1). Państwa członkowskie mogą
stosować stawkę obniżoną niższą niż stawka minimalna 5 % oraz zwolnienie z prawem do odliczenia VAT – a więc
0% stawkę VAT. Może ona znaleźć zastosowanie do paneli słonecznych, środków spożywczych, wody, produktów
farmaceutycznych, sprzętu medycznego, ale też dóbr takich jak przewóz osób i transport towarzyszących im
towarów, a w końcu także do dostawy książek, gazet i czasopism na nośnikach fizycznych lub drogą elektroniczną.

Zgodnie z uzasadnieniem do omawianych przepisów, utrzymanie do końca pierwszego kwartału 2024 r. obniżonej stawki VAT do wysokości 0% dla takich produktów pierwszej potrzeby jak podstawowa żywność stanowi wyraz kontynuacji działań antyinflacyjnych rządu. Już z samego tego faktu nie sposób nie nabrać wrażenia, że zabieg ten ma swój istotny wymiar polityczny.