Nieodpłatne przekazanie przedsiębiorstwa poza VAT

Zbycie przedsiębiorstwa w transakcjach rodzinnych, szczególnie w formie jednoosobowej działalności, często odbywa się nieodpłatnie. Niemniej jednak konieczna jest analiza skutków VAT, które mogą się różnić. Dyrektor KIS analizował niedawno jedną z takich sytuacji. Zgodnie z ustawą VAT, nieodpłatne przekazanie przedsiębiorstwa może podlegać opodatkowaniu, ale przepisy dotyczące zbycia przedsiębiorstwa są wyłączone z zakresu VAT. Transakcje na przedsiębiorstwie mają także skutki VAT, związane m.in. z korektą podatku naliczonego w zależności od rodzaju nabytych aktywów.

Tematyka: zbycie przedsiębiorstwa, nieodpłatne przekazanie, VAT, interpretacja indywidualna, darowizna przedsiębiorstwa, skutki VAT, korekta podatku, działalność gospodarcza

Zbycie przedsiębiorstwa to transakcja występująca wciąż często w stosunkach rodzinnych. Sukcesja „z ojca
na syna” nie jest niczym niezwykłym zwłaszcza w przypadku działalności prowadzonych w formie
jednoosobowej. W takim układzie, bardzo często czynność dokonywana jest nieodpłatnie. Nie oznacza to
jednak, że nie powinno się wówczas analizować skutków VAT. Mogą one nastąpić i być różne. Jedną z takich
sytuacji analizował ostatnio Dyrektor KIS.
Zgodnie z art. 7 ust. 2 ustawy z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1570; dalej:
VATU), przez dostawę towarów rozumie się również przekazanie nieodpłatnie przez podatnika towarów należących
do jego przedsiębiorstwa, w szczególności przekazanie lub zużycie towarów na cele osobiste podatnika lub jego
pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich
domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia a także wszelkie inne
darowizny - jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego
o kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów lub ich części składowych.
Nieodpłatna dostawa towarów może więc podlegać opodatkowaniu. Jednocześnie, zgodnie z art. 6 pkt 1 VATU,
przepisów ustawy nie stosuje się do transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa.
Tego rodzaju czynności nie tyle, że nie są opodatkowane. One wymykają się ramom opodatkowania VAT a więc nie
stosuje się do nich przepisów VATU.
Transakcje na przedsiębiorstwie wywołują jeszcze jeden skutek VAT. Zgodnie z art. 91 ust. 2 VATU, w przypadku
towarów i usług, które na podstawie przepisów o podatku dochodowym są zaliczane przez podatnika do środków
trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych podlegających amortyzacji, a także gruntów i praw wieczystego
użytkowania gruntów, jeżeli zostały zaliczone do środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych nabywcy,
z wyłączeniem tych, których wartość początkowa nie przekracza 15 000 zł, korekty, o której mowa w ust. 1, podatnik
dokonuje w ciągu 5 kolejnych lat, a w przypadku nieruchomości i praw wieczystego użytkowania gruntów - w ciągu
10 lat, licząc od roku, w którym zostały oddane do użytkowania. Ale w przypadku transakcji zbycia przedsiębiorstwa
lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa korekta jest dokonywana przez nabywcę przedsiębiorstwa lub nabywcę
zorganizowanej części przedsiębiorstwa.
Czego dotyczyła sprawa
Pan Jan prowadzi już od 30 lat jednoosobową działalność gospodarczą w zakresie wytwarzania nagrobków. Pan Jan
pozostaje w związku małżeńskim, w którym obowiązuje ustrój wspólności ustawowej. Działalność prowadzona jest na
dwóch nieruchomościach. Na jednej mieści się zakład wraz z halą produkcyjną i biurami. Na drugiej zaś znajduje się
hala magazynowa. Pan Jan dysponuje licznymi maszynami i urządzeniami, w stosunku do których w większości
przysługiwało mu prawo do odliczenia podatku naliczonego i minął już pięcioletni okres od momentu nabycia.
Na pana Jana nadszedł jednak wiek emerytalny i związane z tym (niestety) problemy ze zdrowiem. Zamierza więc on
przekazać swojemu synowi (jednocześnie będącemu obecnie pracownikiem) w darowiźnie zakład w całości wraz
z nieruchomościami, jak i urządzeniami, maszynami i zapasami kamienia i innych produktów jak litery, krzyże itp.
Będzie to w percepcji pana Jana przedsiębiorstwo kompletne i w pełni samodzielne, bez zadłużenia czy zobowiązań,
poza bieżącymi należnościami budżetowymi i względem pracowników. Syn nie prowadzi i nie prowadził jak do tej
pory jakiejkolwiek działalności gospodarczej. Zamierza jednak otworzyć działalność w dniu podpisania aktu
notarialnego darowizny. Od początku działalności zamierza być czynnym podatnikiem VAT - waha się jeszcze co do
wyboru formy opodatkowania podatkiem dochodowym. Syn będzie kontynuował działalność ojca w zakresie
kamieniarstwa. Pan Jan postanowił potwierdzić jakie skutki VAT zrodzi planowana darowizna, w szczególności czy
sama w sobie podlegać będzie opodatkowaniu VAT oraz czy powstanie po jego stronie konieczność korekty podatku
naliczonego, odliczonego w przeszłości.
Stanowisko organu
Dyrektor KIS wydał w tej sprawie interpretację indywidualną z 28.11.2023 r., 0113-KDIPT1-3.4012.510.2023.3.MJ,
. Organ uznał, że planowana transakcja darowizny na rzecz syna całego zakładu kamieniarskiego będzie
wyłączona spod zakresu ustawy na mocy art. 6 pkt 1 VATU, jako zbycie przedsiębiorstwa. Zbycie przedsiębiorstwa
ma miejsce wówczas, gdy cały majątek przedsiębiorstwa przechodzi na własność jednego nabywcy, który kontynuuje
działalność gospodarczą zbywcy. O tym, czy doszło do wyodrębnienia przedsiębiorstwa, decyduje zakres zbywanego
majątku, zakres praw i zobowiązań; ponadto, decydujące jest to, aby w zbywanym przedsiębiorstwie zachowane
zostały funkcjonalne związki pomiędzy poszczególnymi składnikami, umożliwiające kontynuowanie określonej
działalności gospodarczej.

A skoro darowizna zakładu kamieniarskiego stanowić będzie transakcję na przedsiębiorstwie, nie spowoduje to
w obowiązku dokonania przez darczyńcę korekty podatku naliczonego, odliczonego w związku z zakupem maszyn
i urządzeń oraz dokonania zwrotu tego podatku. Nabywca będzie kontynuował prowadzenie działalności
kamieniarskiej i z tytułu jej prowadzenia będzie czynnym podatnikiem VAT. W związku z tym, po nabyciu zakładu
kamieniarskiego zacznie on wykorzystywać środki trwałe wchodzące w skład darowanego zakładu kamieniarskiego
do wykonywania czynności opodatkowanych podatkiem VAT. Wobec powyższego nie dojdzie do zmiany
przeznaczenia nabytych środków trwałych.

Komentarz
Organ uznał, że mamy do czynienia z przedsiębiorstwem w dużej mierze dlatego, że tak stwierdził sam podatnik.
W opisie stanu faktycznego sam wskazał bowiem, że przekazywany majątek to przedsiębiorstwo kompletne w pełni
samodzielnie i wyczerpuje wymogi określone w przepisach. W to Dyrektorowi KIS graj, może bowiem przyjąć za fakt
coś, co teoretycznie powinien analizować. Inna sprawa, że faktycznie z opisu sprawy wynika, że mamy do czynienia
z przedsiębiorstwem niezależnie od tego, czy wnioskodawca popełnił składając wniosek, świadomie lub nie, błąd
w sztuce sporządzania tego rodzaju pism.
Zdecydowanie ważniejsze wydaje się bowiem to, że dyspozycja art. 6 pkt 1 VATU znajduje zastosowanie także do
nieodpłatnego przekazania majątku. Czynności nieodpłatne również podlegać mogą opodatkowaniu (zgodnie z art. 7
ust. 2 i art. 8 ust. 2 VATU). Ale nieodpłatne przekazanie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części też
korzysta z wyłączenia z VAT. To bardzo cenny wniosek płynący z opisywanej sprawy.
Jest jeszcze inna ważna kwestia, której jednak nie dotyczy opisywana interpretacja (to znaczy: nie została ona w niej
poruszona). Zgodnie z art. 14 ust.1 pkt 2 VATU, opodatkowaniu podatkiem podlegają towary własnej produkcji
i towary, które po nabyciu nie były przedmiotem dostawy towarów, w przypadku zaprzestania przez podatnika
będącego osobą fizyczną wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu, obowiązanego, do zgłoszenia
zaprzestania działalności naczelnikowi urzędu skarbowego. Podmiot taki musi sporządzić spis z natury
i opodatkować VAT towary przenoszone do swojego majątku prywatnego, od których nabycia odliczył VAT. Podatek
musi zostać neutralny. Nieodpłatna darowizna przedsiębiorstwa nie jest jednak równoznaczna z zaprzestaniem
prowadzenia działalności w świetle ww. przepisu. Tym bardziej, że dany majątek nadal wykorzystywany będzie do
biznesu – a więc do wykonywania czynności opodatkowanych. To kolejna przesłanka za tym, by właśnie w ten
sposób regulować takie kwestie. O ile oczywiście uda się „wychować” sukcesora rodzinnego biznesu. Ale to już
temat na zupełnie inną historię.

Interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z 28.11.2023 r., 0113-KDIPT1-3.4012.510.2023.3.MJ,

Dyrektor KIS uznał planowaną darowiznę przedsiębiorstwa za zbycie przedsiębiorstwa, co wyłącza ją spod zakresu VAT. Oznacza to brak konieczności korekty podatku naliczonego dla darczyńcy. Nabywca będzie kontynuował działalność kamieniarską i podlegać będzie opodatkowaniu VAT. Interpretacja ta przynosi cenne wnioski dotyczące nieodpłatnego przekazania przedsiębiorstwa w kontekście VAT.