Pobieranie świadczeń z ubezpieczenia społecznego

Nie jest dopuszczalne równoczesne pobieranie dwóch konkurencyjnych lub wyłączających się świadczeń z ubezpieczenia społecznego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Wyrok SN z 6.12.2016 r., II UK 435/15. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 6.12.2016 r. sprawy z wniosku Leontyny F. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. o rentę z tytułu niezdolności do pracy na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku SA we W. z 1.4.2015 r.

Tematyka: ubezpieczenia społeczne, renta, niezdolność do pracy, sąd Najwyższy, wyrok, skarga kasacyjna, świadczenie rehabilitacyjne, decyzja organu rentowego

Nie jest dopuszczalne równoczesne pobieranie dwóch konkurencyjnych lub wyłączających się świadczeń
z ubezpieczenia społecznego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Wyrok SN z 6.12.2016 r., II UK 435/15
Przewodniczący Sędzia SN Jolanta Franczak (sprawozdawca), Sędziowie SN: Bogusław Cudowski, Zbigniew
Korzeniowski.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych 6.12.2016 r. sprawy z wniosku Leontyny F. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
Oddział we W. o rentę z tytułu niezdolności do pracy na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od
wyroku SA we W. z 1.4.2015 r. […]; uchyla zaskarżony wyrok w punkcie I i w tym zakresie przekazuje sprawę
SA we W. do ponownego rozpoznania.

Uzasadnienie
Decyzją z 13.11.2012 r. ZUS Oddział we W. odmówił wnioskodawczyni Leontynie F. prawa do renty z tytułu
niezdolności do pracy z powodu braku niezdolności do pracy.
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawczyni SO we W. wyrokiem z 1.7.2014 r. zmienił zaskarżoną decyzję organu
rentowego i przyznał wnioskodawczyni Leontynie F. prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy na okres
od ukończenia pobierania świadczenia rehabilitacyjnego do 30.6.2013 r. (pkt I) i oddalił dalej idące odwołanie (pkt II).
Sąd II instancji ustalił, że wnioskodawczyni, urodzona 13.12.1955 r., posiadająca wykształcenie zawodowe rolnicze,
pracująca ostatnio jako salowa, wykazała okres składkowy i nieskładkowy wymagany do nabycia prawa do renty
z tytułu niezdolności do pracy. W okresie od 18.4.2012 r. do 16.10.2012 r. wnioskodawczyni pobierała zasiłek
chorobowy, a 18.9.2012 r. złożyła wniosek o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy. Zaskarżoną decyzją
z 13.11.2012 r. organ rentowy odmówił wnioskodawczyni prawa do renty, ponieważ komisja lekarska ZUS
orzeczeniem z 5.11.2012 r. uznała, że jest ona niezdolna do pracy, ale w związku z rokowaniem odzyskania
zdolności do pracy istnieją okoliczności uzasadniające ustalenie uprawnień do świadczenia rehabilitacyjnego na
okres sześciu miesięcy, licząc od daty wyczerpania zasiłku chorobowego. Wobec powyższego decyzją z 27.11.2012
r. organ rentowy przyznał wnioskodawczyni świadczenie rehabilitacyjne na okres od 17.10.2012 r. do 14.1.2013 r.
w wysokości 90% podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, natomiast od 15.1.2013 r. do 14.4.2013 r. w wysokości
75% podstawy wymiaru.
Sąd II instancji w celu ustalenia, czy wnioskodawczyni ze względu na stan zdrowia może zostać uznana za osobę
niezdolną do pracy, dopuścił dowód z opinii biegłych lekarzy sądowych: onkologa, internisty, chirurga-ortopedy,
neurologa oraz chirurga. Z kluczowej dla schorzeń wnioskodawczyni opinii biegłego lekarza sądowego onkologa
wynikało, że jest ona całkowicie niezdolna do pracy od marca 2012 r. do 30.6.2013 r. Biorąc pod uwagę art. 57 ust. 1
w zw. z art. 12 ust. 2 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.jedn.:
Dz.U. z 2016 r. poz. 887 ze zm., dalej jako: EmRentyFUSU), sąd I instancji stwierdził, że wnioskodawczyni spełnia
warunki do przyznania prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od daty ukończenia pobierania
świadczenia rehabilitacyjnego do 30.6.2013 r. Dalej idące odwołanie sąd ten oddalił z uwagi na to, że w dacie
złożenia wniosku o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy wnioskodawczyni była wprawdzie osobą całkowicie
niezdolną do pracy, jednakże w okresie tym przebywała na zasiłku chorobowym, a następnie na świadczeniu
rehabilitacyjnym. Z kolei po 30.6.2013 r. nie była już osobą niezdolną do pracy.
W apelacji od tego wyroku wnioskodawczyni przedstawiła swoją sytuację zdrowotną, zarzucając, że sąd I instancji
przyznał jej rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy de facto zaledwie na okres dwóch i pół miesiąca (od
14.4.2013 r. do 30.6.2013 r.), chociaż dostarczyła dokumentację, że również po 30.6.2013 r. była niezdolna do pracy.
Wyrokiem z 1.4.2015 r. SA we W. zmienił zaskarżony wyrok o tyle, że ustalił datę początkową prawa do renty z tytułu
całkowitej niezdolności do pracy wnioskodawczyni Leontyny F. na dzień 17.10.2012 r. (pkt I) i oddalił dalej idącą
apelację (pkt II).
Sąd II instancji w uzasadnieniu wyroku, wygłoszonego na podstawie art. 326 § 3 KPC, podniósł, że wnioskodawczyni
od dnia złożenia wniosku konsekwentnie domagała się prawa renty z tytułu niezdolności do pracy. Zatem dokonana
przez organ rentowego ocena jej stanu zdrowia, prowadząca do przyznania krótkotrwałego świadczenia
rehabilitacyjnego w miejsce renty nie jest wiążąca w tym postępowaniu sądowym. Z tego względu chybione było
przyznanie wnioskodawczyni przez sąd I instancji renty z tytułu całkowitej niezdolności na okres przypadający po
wyczerpaniu świadczenia rehabilitacyjnego. Skoro postępowanie dowodowe wykazało, że od marca 2012 r. do

czerwca 2013 r. była ona całkowicie niezdolna do pracy, to za ten okres należało orzec o należnym jej prawie do
świadczenia rentowego. Niemniej jednak okres ten został przez sąd II instancji ograniczony stosownie do treści art.
100 EmRentyFUSU, ponieważ od 18.4.2012 r. do 16.10.2012 r. wnioskodawczyni pobierała zasiłek chorobowy.
W związku z powyższym prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy powstało od 17.10.2012 r., co
znalazło odzwierciedlenie w punkcie I wyroku, a dalej idącą apelację, dotyczącą przyznania prawa do renty na dalszy
okres po 30.6.2013 r., sąd II instancji oddalił.
Wyrok sądu II instancji został zaskarżony przez organ rentowy skargą kasacyjną w części obejmującej punkt
I wyroku. Skarżący domagał się uchylenia wyroku w zaskarżonej części i przekazania sprawy sądowi II instancji
w tym zakresie do ponownego rozpoznania, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku co do jego pkt
I i orzeczenia co do istoty sprawy.
Skargę oparto na podstawach:
1) naruszenia prawa materialnego, a to art. 57 ust. 1 w zw. z art. 100 ust. 1 i 2 EmRentyFUSU przez ich
niezastosowanie i bezpodstawne przyznanie wnioskodawczyni prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do
pracy od 17.10.2012 r., podczas gdy od 17.10.2012 r. do 14.4.2013 r. pobierała ona świadczenie rehabilitacyjne,
a zatem przyznanie świadczenia rentowego było możliwe najwcześniej od 15.4.2013 r.,
2) naruszenia przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, a to art. 316 KPC w zw.
z art. 382 KPC przez nieuwzględnienie całości materiału dowodowego zebranego w sprawie i bezpodstawnym
oparciu ustalenia co do prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od 17.10.2012 r. jedynie na części
materiału dowodowego, z pominięciem okoliczności, że prawomocną decyzją z 27.11.2012 r. przyznano
wnioskodawczyni prawo do świadczenia rehabilitacyjnego na okres od 17.10.2012 r. do 14.4.2013 r.; wobec tego,
gdyby sąd II instancji wziął pod uwagę całość materiału dowodowego zebranego w tym postępowaniu,
a w szczególności tę decyzję, materiał sprawy w zakresie daty początkowej świadczenia rentowego nakazywał
poczynienie ustaleń odmiennych.
W uzasadnieniu skargi wskazano, że art. 100 ust. 1 i 2 EmRentyFUSU nie pozostawia żadnej swobody
interpretacyjnej, ustawodawca bowiem wprost nakazał przyznanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy od
daty wyczerpania pobierania świadczenia rehabilitacyjnego.
Stąd nieuprawnione jest pominięcie pobierania tego świadczenia przez wnioskodawczynię. Skarżący zarzucił, że
stosownie do art. 100 ust. 2 EmRentyFUSU sąd II instancji nie mógł nie uwzględnić i nie poddać analizie zebranego
w sprawie materiału dowodowego, z którego jednoznacznie wynikało, że prawomocną decyzją z 27.11.2012 r.
wnioskodawczyni zostało przyznane świadczenie rehabilitacyjne na okres od 17.10.2012 r. do 14.4.2013 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona. Oparcie skargi kasacyjnej na obu podstawach wymienionych w art. 3983 KPC
powoduje, że w pierwszej kolejności należy odnieść się do sformułowanego w niej zarzutu naruszenia przepisów
postępowania. Za uzasadniony uznać należy zarzut naruszenia przez sąd II instancji art. 316 § 1 KPC w zw. z art.
382 KPC przez pominięcie przy wydawaniu skarżonego wyroku kwestii prawomocnej decyzji organu rentowego
przyznającej wnioskodawczyni prawo do świadczenia rehabilitacyjnego na okres od 17.10.2012 r. do 14.4.2013 r., co
miało wpływ na wynik sprawy. W judykaturze SN przyjmuje się jednolicie, że w art. 316 § 1 KPC chodzi o zasady
dotyczące czasu orzekania, które mają za zadanie określenie momentu właściwego dla oceny stanu sprawy przez
sąd przy wydaniu wyroku (zasada aktualności), stan sprawy może bowiem w toku procesu ulegać zmianom. „Stanem
rzeczy” w rozumieniu tego przepisu są więc zarówno okoliczności faktyczne sprawy, jak i przepisy prawa, na
podstawie których ma być wydane rozstrzygnięcie (ich zmiana pomiędzy wytoczeniem powództwa lub złożeniem
odwołania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych a zamknięciem rozprawy, por. wyrok z 20.5.2014 r., I UK
432/13,
czy z 18.1.2012 r., II UK 117/11,
). Wobec powyższego sąd II instancji, stosownie do art. 382
KPC, nie mógł pominąć tej części zebranego w sprawie materiału, z którego wynikało, że w czasie stwierdzonej
przez biegłego sądowego lekarza onkologa całkowitej niezdolności do pracy, wnioskodawczyni pobierała początkowo
zasiłek chorobowy, a następnie świadczenie rehabilitacyjne przyznane jej prawomocną decyzją organu rentowego
z 27.11.2012 r. W orzecznictwie SN ugruntowany jest pogląd, że ostateczne decyzje administracyjne właściwych
organów wyrażają określony stan prawny i z tego względu, zgodnie z zasadą domniemania prawidłowości aktów
administracyjnych oraz zasadą uwzględniania przez sądy powszechne skutków prawnych orzeczeń organów
administracyjnych, która ma swoje źródło w prawnym rozgraniczeniu drogi sądowej i drogi administracyjnej, sąd
ubezpieczeń społecznych jest związany ostateczną decyzją, od której nie wniesiono odwołania w trybie art. 4779
KPC ani nie podważono jej skuteczności w inny prawem przewidziany sposób. Możność badania, a ściślej –
kwestionowania decyzji administracyjnej wyłącznie w ograniczonym zakresie, w myśl wypracowanej w judykaturze
SN koncepcji bezwzględnej nieważności (nieistnienia) decyzji administracyjnej, stanowi jedyne odstępstwo od zasady
związania sądu cywilnego decyzją administracyjną. Poza tym sąd w postępowaniu cywilnym nie jest uprawniony do
kwestionowania decyzji administracyjnej, w szczególności pod względem jej merytorycznej zasadności i jest nią
związany także wówczas, gdy w ocenie sądu decyzja jest wadliwa (por. wyroki: z 29.1.2008 r., I UK 173/07, OSNP Nr

5–6/2009, poz. 78; z 10.6.2008 r., I UK 376/07, OSNP Nr 21–22/2009, poz. 295; z 16.10.2008 r., III UK 47/08, OSNP
Nr 5–6/2010, poz. 80; z 7.4.2011 r., I UK 357/10,
oraz uzasadnienie uchwały z 15.9.2011 r., II UZP 8/11,
OSNP Nr 19–20/2012, poz. 252 i z 3.11.2015 r., III UZP 13/15, OSNP Nr 3/2016, poz. 33 i powołane tam
orzeczenia).
W odniesieniu do zarzutów naruszenia zaskarżonym wyrokiem prawa materialnego stwierdzić trzeba, że prawidłowo
podnosi organ rentowy, iż wprawdzie prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy powstaje z dniem spełnienia
wszystkich warunków wymaganych do jego nabycia (art. 100 ust. 1 EmRentyFUSU), to jeżeli ubezpieczony pobiera
zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne lub wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy wypłacane na
podstawie KP, prawo do renty powstaje z dniem zaprzestania pobierania tych świadczeń (ust. 2 tego przepisu).
Artykuł 100 ust. 2 wyraźnie modyfikuje zasadę sformułowaną w art. 100 ust. 1 EmRentyFUSU, co oznacza, że
pobieranie świadczeń wymienionych w ust. 2 de facto zmienia czas powstania prawa do świadczeń – zostaje on
przesunięty. Z art. 100 ust. 2 EmRentyFUSU jednoznacznie wynika, że prawo do świadczenia rentowego nabywa się
dopiero po ustaniu pobierania wskazanych tam świadczeń. A zatem, jeżeli w dniu spełnienia wszystkich warunków
do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy osoba uprawniona pobiera zasiłek chorobowy lub inne
świadczenie za czas niezdolności do pracy, to ustalone prawo do emerytury lub renty powstaje i może być
realizowane z dniem zaprzestania pobierania świadczeń krótkoterminowych (por. wyroki SN z 7.4.2011 r., I UK
352/10,
i z 8.6.2010 r., I UK 16/10,
). Nie jest dopuszczalne równoczesne pobieranie dwóch
konkurencyjnych lub wyłączających się świadczeń z ubezpieczenia społecznego, chyba że przepis szczególny
stanowi inaczej (por. wyroki SN: z 31.3.2000 r., II UKN 458/99, OSNAPiUS z Nr 18/2001, poz. 565; z 3.12.2003 r.,
I PK 81/03, OSNP Nr 21/2004, poz. 370 czy wyrok SA w Poznaniu z 29.8.2013 r., III AUa 233/13, niepubl.).
Podkreślenia wymaga, że przepisy o zabezpieczeniu społecznym powinny być wykładane ściśle i nie powinno się do
nich stosować wykładni rozszerzającej.
W konsekwencji nieuprawnione jest stanowisko sądu II instancji, że skoro wnioskodawczyni wystąpiła z wnioskiem
o przyznanie jej prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy w okresie pobierania zasiłku chorobowego, to w tym
postępowaniu sądowym nie są wiążące prawomocne decyzje organu rentowego o przyznaniu jej świadczenia
rehabilitacyjnego.
Mając powyższe na uwadze, SN na podstawie art. 398 15 KPC orzekł jak w sentencji wyroku.
Wyrok SN z 6.12.2016 r., II UK 435/15

Sąd Najwyższy zważył, że skarga kasacyjna jest uzasadniona, a wyrok SN z 6.12.2016 r., II UK 435/15, został uchylony w części dotyczącej punktu I wyroku. Sprawa została przekazana sądowi II instancji do ponownego rozpoznania. Podjęto decyzję na podstawie art. 398 15 KPC.