Niezdolność do pracy

Niezdolność do pracy nie jest stanem, do którego można zastosować obiektywne kryteria. Wyrok SN z 31.1.2017 r. dotyczył sprawy Zbigniewa F. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T. Ubezpieczony wyczerpał okres pobierania wynagrodzenia chorobowego z powodu złamania obojczyka, co uniemożliwiło mu powrót do pracy. Decyzja sądu II instancji wskazywała na brak konieczności poddania się operacji w celu odzyskania zdolności do pracy, co zostało podważone w skardze kasacyjnej.

Tematyka: Niezdolność do pracy, Wyrok SN, Zbigniew F., Świadczenie rehabilitacyjne, Zasiłek chorobowy, Operacja, Ubezpieczenia społeczne

Niezdolność do pracy nie jest stanem, do którego można zastosować obiektywne kryteria.
Wyrok SN z 31.1.2017 r., II UK 644/15
Przewodniczący Sędzia SN Romualda Spyt (sprawozdawca), Sędzia SN: Beata Gudowska, Sędzia SA Marek
Procek.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych 31.1.2017 r. sprawy z wniosku Zbigniewa F. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
Oddziałowi w T. przy udziale zainteresowanych: Piotra J. i M. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w G.
o świadczenie rehabilitacyjne na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku SO w T. z 17.4.2015 r.
[…]; uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje SO w T. do ponownego rozpoznania i orzeczenia
o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie
Zbigniew F. wniósł odwołania od decyzji ZUS Oddział w T. z 14.5.2014 r. oraz z 14.5.2014 r., domagając się
przyznania prawa do świadczenia rehabilitacyjnego.
Wyrokiem z 11.12.2014 r. SR w T. oddalił odwołania od powyższych decyzji, a SO w T. wyrokiem z 17.4.2015 r.
oddalił apelację ubezpieczonego od powyższego wyroku.
Powyższe orzeczenie zapadło w wyniku ustalenia, że ubezpieczony wyczerpał sześciomiesięczny okres pobierania
wynagrodzenia chorobowego i zasiłku chorobowego z dniem 2.4.2014 r., a przyczyną niezdolności do pracy było
złamanie obojczyka. Po wyczerpaniu okresu zasiłkowego ubezpieczony nie odzyskał zdolności do pracy z uwagi na
brak zrostu – staw rzekomy obojczyka z ograniczeniem funkcji barku. Rozpoznane u ubezpieczonego schorzenie
narządu ruchu po 2.4.2014 r. powodowało nadal niezdolność do pracy, ponieważ ubezpieczony wymagał leczenia
operacyjnego, po którym przewidywany okres rehabilitacji wyniósłby od trzech, czterech do sześciu miesięcy.
Ubezpieczony, poddając się operacji w pierwotnie planowanym terminie w listopadzie 2014 r., do końca marca 2015
r. odzyskałby zdolność do pracy. Natomiast w sytuacji gdy chory nie chce się poddać leczeniu operacyjnemu, należy
przyjąć, że akceptuje ubytek funkcji i mimo uszczerbku na zdrowiu odzyskuje zdolność do pracy. Brak poddania się
zabiegowi operacyjnemu wyklucza możliwość ustalenia daty odzyskania zdolności do pracy.
Sąd II instancji podkreślił, że świadczenie rehabilitacyjne jest świadczeniem celowym, ukierunkowanym na
zabezpieczenie materialne osoby niezdolnej po pracy po zakończeniu pobierania zasiłku chorobowego, dalej
podejmującej leczenie bądź rehabilitację, która w ciągu do 12 miesięcy powinna (zgodnie z wiedzą medyczną)
przywrócić zdolność do pracy. Świadczenie rehabilitacyjne, w przeciwieństwie do zasiłku chorobowego, nie jest
świadczeniem „za chorobę”, lecz w celu odzyskania zdolności do pracy, w którym to celu osoba ubiegająca się
o świadczenie powinna się wykazać stosowną aktywnością. O ile oczywiście niezawinione przez ubezpieczonego
jest zniesienie pierwszego terminu operacji wyznaczonego na listopad 2014 r., o tyle od tego czasu – przez okres
prawie pół roku – ubezpieczony nie zdecydował się na ponowne podejście do zabiegu, co jak wynika z informacji
biegłego, organizacyjnie było w pełni możliwe. W konsekwencji sąd II instancji przyjął, że ubezpieczony w ciągu roku
od zakończenia pobierania zasiłku chorobowego nie poddał się wymaganemu i jedynemu właściwemu leczeniu
w celu odzyskania zdolności do pracy, mimo organizacyjnych i medycznych możliwości. Powołując się na
uzupełniającą opinię biegłego sądowego, sąd stwierdził, że „w takiej sytuacji należy uznać ubezpieczonego za osobę
zdolną do pracy od dnia zakończenia pobierania zasiłku chorobowego. Brak poddania się zabiegowi operacyjnemu
wyklucza możliwość ustalenia daty odzyskania zdolności do pracy”. Wyznaczony przez ustawodawcę cel
świadczenia rehabilitacyjnego i ograniczona czasowo możliwość jego przyznania nie zostały w przypadku
ubezpieczonego spełnione, co w pełni prawidłowo ocenił sąd I instancji. Przeciwne zarzuty apelacyjne nie
zasługiwały na uwzględnienie jako oparte na nieuprawnionej wykładni art. 18 ust. 1 i 2 ustawy z 25.6.1999 r.
o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.jedn.: Dz.U. z 2016 r.
poz. 372 ze zm.; dalej jako: ZasiłkiU).
Ubezpieczony zaskarżył ten wyrok skargą kasacyjną w całości, zarzucając naruszenie prawa materialnego, tj. art. 18
ust. 1 i 2 ZasiłkiU, przez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że: nie jest możliwe udzielenie
ubezpieczonemu świadczenia rehabilitacyjnego w sytuacji, gdy odzyskanie przez niego zdolności do pracy
nastąpiłoby po upływie okresu, za który przysługuje świadczenie rehabilitacyjne, podczas gdy przepisy te nie
przewidują możliwości oddalenia wniosku o przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego na tej podstawie; nie jest
możliwe przyznanie ubezpieczonemu świadczenia rehabilitacyjnego w sytuacji, gdy z niezależnych od niego
przyczyn nie może on poddać się operacji warunkującej odzyskanie przez niego zdolności do pracy w okresie,
w którym przysługuje mu świadczenie rehabilitacyjne; do uzyskania zasiłku rehabilitacyjnego przez ubezpieczonego

na podstawie art. 18 ust. 1 i 2 ZasiłkiU nie wystarczy spełnienie czterech pozytywnych przesłanek ustawowych, tj.
posiadanie statusu ubezpieczonego, wyczerpanie zasiłku chorobowego, dalsza niezdolność do pracy po wyczerpaniu
zasiłku chorobowego, rokowanie na odzyskanie zdolności do pracy w wyniku dalszego leczenia lub rehabilitacji,
z jednoczesnym brakiem występowania przesłanek negatywnych (art. 18 ust. 7 ZasiłkiU), a przesłanka rokowań na
odzyskanie zdolności do pracy obwarowana jest dodatkowymi niewskazanymi wprost w ustawie obostrzeniami
(terminy operacji itd.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności zwrócić należy uwagę na wewnętrzną sprzeczność argumentacji przedstawionej przez sąd II
instancji. Z jednej bowiem strony sąd uznał, że ubezpieczony, po wyczerpaniu okresu pobierania zasiłku
chorobowego, odzyskał zdolność do pracy, z drugiej zaś, że niepoddanie się zabiegowi operacyjnemu,
stanowiącemu jedyną możliwość odzyskania zdolności do pracy, wyklucza możliwość ustalenia daty odzyskania
zdolności do pracy.
Pierwsze stanowisko jest odzwierciedleniem opinii biegłego sądowego, który uznał, że w sytuacji gdy chory nie chce
się poddać leczeniu operacyjnemu, należy przyjąć, że akceptuje ubytek funkcji i mimo uszczerbku na zdrowiu
odzyskuje zdolność do pracy. Jak wskazał SN w uchwale z 2.2.2016 r. (III UZP 16/15, OSNP Nr 10/2016, poz. 129),
powszechnie przyjmuje się, że choroba i jej skutek (niezdolność do pracy) to dwa różne pojęcia. Choroba to stan
organizmu odbiegający od stanu zapewniającego mu normalne funkcjonowanie, określany też jako proces
patologiczny objawiający się zaburzeniem czynności organizmu. W przypadku wystąpienia tak pojmowanej
(biologicznie) choroby pracownik ma prawo do świadczeń leczniczych udzielanych mu przez otwartą (przychodnia
lekarska) lub zamkniętą (szpital) służbę zdrowia, a także do zaopatrzenia na przykład w protezy i sprzęt
rehabilitacyjny. Zachorowanie jest więc przedmiotem ochrony udzielanej w ramach ubezpieczenia zdrowotnego.
Sama choroba nie wystarcza natomiast do uznania, że w przypadku jej wystąpienia ziściło się również ryzyko
ubezpieczeniowe dające prawo do zasiłku chorobowego lub innych świadczeń z ubezpieczenia chorobowego bądź
rentowego. Aby pracownik mógł otrzymać świadczenie pieniężne z ubezpieczenia społecznego, występująca u niego
choroba musi bowiem – oprócz zakłócenia normalnych funkcji organizmu – uniemożliwić czasowo lub na stałe albo
przynajmniej utrudnić wykonywanie pracy, a tym samym pozbawić pracownika zarobków lub spowodować ich
zmniejszenie. Sąd Najwyższy podkreślił też, że ustawa zasiłkowa nie definiuje pojęcia niezdolności do pracy.
W piśmiennictwie zgodnie przyjmuje się jednak, że wobec tego, iż niezdolność do pracy nie jest cechą choroby, tj. nie
oznacza jej natężenia, ale jest rodzajem wpływu stanu zdrowia na zdolność do pracy, ocena, że stan zdrowia wpływa
na zdolność do świadczenia pracy, musi być dokonywana z uwzględnieniem rodzaju pracy wykonywanej przez
ubezpieczonego. Wiele schorzeń nie stanowi bowiem obiektywnej przeszkody w wykonywaniu pracy, lecz staje się
nią po uwzględnieniu rodzaju wykonywanej pracy (por. między innymi I. Jędrasik-Jankowska, Komentarz do art. 6
ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, Warszawa
2001). Ta sama choroba będzie więc powodowała niezdolność do pracy u jednego pracownika i równocześnie nie
będzie stanowić przeszkody w wykonywaniu pracy przez innego pracownika. Na przykład choroba narządu mowy
(głosu) uniemożliwi wykonywanie pracy nauczycielowi, aktorowi lub spikerowi, ale nie wpłynie na zdolność do pracy
robotnika wykonującego wyłącznie tzw. prace fizyczne i odwrotnie, choroba narządu ruchu (ręki) uniemożliwi
wykonywanie pracy przez owego robotnika, natomiast nie musi wcale powodować niezdolności do pracy osoby, dla
której podstawowym narządem używanym w pracy jest narząd mowy. Będzie tak nawet wówczas, gdy
z biologicznego lub medycznego punktu widzenia wymienione dolegliwości wystąpią w takim samym natężeniu
(nasileniu). Również w orzecznictwie sądowym przyjmuje się, że niezdolność do pracy nie jest stanem, do którego
oceny można zastosować obiektywne kryteria. O niezdolności tej decydują, między innymi, określony stan
chorobowy, stopień jego nasilenia, charakter wykonywanej pracy. Niezdolność do pracy oceniana jako przesłanka
nabycia prawa, zarówno do zasiłku chorobowego, jak i do świadczenia rehabilitacyjnego, musi dotyczyć pracy
(stanowiska), w zakresie której została orzeczona, a nie do jakiejkolwiek innej pracy. Innymi słowy, chodzi
o niezdolność do pracy wskutek choroby odnoszoną do pracy (stanowiska) wykonywanej przed zachorowaniem (por.
wyrok SN z 13.1.2015 r., II UK 118/14,
). Sąd Najwyższy w powołanej uchwale uznał więc, że niezdolność do
pracy jako przesłanka prawa do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego przewidzianych w ustawie zasiłkowej, to
będący skutkiem choroby stan organizmu odbiegający od stanu zapewniającego mu normalne funkcjonowanie,
powodujący czasową niemożność wykonywania dotychczasowej pracy, to znaczy pracy wykonywanej przed
zachorowaniem. Pojęcie to ma autonomiczny charakter i odnosi się do wszystkich świadczeń z „ubezpieczenia
chorobowego”, których warunkiem przyznania jest niezdolność do pracy z powodu choroby.
Biorąc pod uwagę powyższą argumentację, nieprawidłowe jest stanowisko sądu II instancji, że niepoddanie się
wymaganemu dla odzyskania zdolności do pracy zabiegowi operacyjnemu (uznane za wyraz akceptacji istniejącego
uszczerbku na zdrowiu) oznacza odzyskanie zdolności do pracy w sytuacji, gdy brak ustaleń co do wpływu tego
uszczerbku na zdolność wykonywania przez ubezpieczonego dotychczasowej pracy.
Należy też powtórzyć za wywodem SN zawartym w uzasadnieniu powołanej wyżej uchwały z 2.1.2016 r., III UZP
16/15, że świadczenie rehabilitacyjne jest kolejnym (krótkoterminowym) świadczeniem pieniężnym przysługującym
z tytułu czasowej niezdolności do pracy. Zgodnie z art. 18 ust. 1 ZasiłkiU, świadczenie rehabilitacyjne przysługuje

ubezpieczonemu, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub
rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy. W myśl art. 18 ust. 2 ZasiłkiU, świadczenie to
przysługuje przez okres niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy. Co
również istotne w kontekście oceny warunków decydujących o prawie do świadczenia rehabilitacyjnego, stosownie
do art. 18 ust. 7, świadczenie to nie przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do
pracy, zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, nauczycielskiego
świadczenia kompensacyjnego oraz do urlopu dla poratowania zdrowia, udzielonego na podstawie odrębnych
przepisów. Na podstawie art. 22 ZasiłkiU, do świadczenia rehabilitacyjnego odpowiednio stosuje się także przepisy
art. 11 ust. 4 i 5, art. 12, art. 13 ust. 1, art. 15 i 17. Treść powołanych przepisów wskazuje, że warunki nabycia prawa
do świadczenia rehabilitacyjnego określają jedynie art. 18 ust. 1 i art. 18 ust. 7 (oraz art. 13 ust. 1, art. 15 i art. 17
w zw. z art. 22) ZasiłkiU, przy czym pierwszy z nich określa warunki pozytywne, a pozostałe warunki negatywne.
Wśród przesłanek negatywnych ustawa nie wymienia rokowania odzyskania niezdolności do pracy w terminie
dłuższym niż 12 miesięcy. Warunkami pozytywnymi są:
1) wyczerpanie zasiłku chorobowego (czyli uprzednie pobieranie zasiłku chorobowego przez okresy wymienione
w art. 8);
2) nadal występująca niezdolność do pracy (w wyżej określonym znaczeniu);
3) rokowanie odzyskania zdolności do pracy w wyniku dalszego leczenia lub rehabilitacji leczniczej.
Oceniany z uwzględnieniem reguł wykładni gramatycznej art. 18 ust. 1 ZasiłkiU wymaga zatem, aby po wyczerpaniu
prawa do zasiłku chorobowego, to znaczy po upływie maksymalnego terminu jego pobierania, nadal (czyli bez
przerwy, ciągle) występowała niezdolność do pracy oraz żeby istniały rokowania odzyskania zdolności do pracy
w następstwie kontynuowanego procesu leczenia lub rehabilitacji leczniczej, ale równocześnie nie określa terminu,
w którym ma nastąpić odzyskanie zdolności do pracy. Dla uznania, że warunek ten jest spełniony, wystarcza więc
jedynie to, aby istniały rokowania odzyskania zdolności do pracy w wyniku dalszego leczenia lub rehabilitacji
leczniczej. Termin 12 miesięcy, a właściwie nie dłuższy niż 12 miesięcy, wyznacza natomiast art. 18 ust. 2 ZasiłkiU,
który jednak, co również wynika z jego wykładni gramatycznej, nie jest przepisem określającym warunki (jeden
z warunków) nabycia prawa do świadczenia rehabilitacyjnego, lecz przepisem wyznaczającym jedynie maksymalny
termin wypłaty tego świadczenia.
Nie jest zatem trafna konstatacja sądu II instancji, że brak możliwości ustalenia daty odzyskania zdolności do pracy
stanowi przesłankę odmowy prawa do świadczenia rehabilitacyjnego. Jedną z przesłanek prawa do świadczenia
rehabilitacyjnego jest samo rokowanie odzyskania zdolności do pracy – bez względu na przewidywania (z natury
rzeczy mające charakter hipotetyczny) co do daty wystąpienia tego stanu, gdyż przysługiwanie świadczenia
rehabilitacyjnego przez okres 12 miesięcy nie jest tożsame z warunkiem, że rokowanie odzyskania zdolności do
pracy musi zamknąć się również w tym okresie.
Odnosząc się zaś do kwestii poddania się procedurze leczniczej warunkującej odzyskanie zdolności do pracy, to
również ona nie stanowi warunku pozytywnego, kreującego prawo do świadczenia rehabilitacyjnego, jak też warunku
negatywnego wyłączającego prawo do tego świadczenia.
W rezultacie uzasadnione są zarzuty skargi kasacyjnej powołujące się naruszenie art. 18 ust. 1 i 2 ZasiłkiU przez ich
błędną wykładnię.
Mając na uwadze powyższe, SN na podstawie art. 398 15 § KPC i art. 108 § 2 KPC w zw. z art. 39821 KPC orzekł jak
w sentencji.
Wyrok SN z 31.1.2017 r., II UK 644/15

Sąd Najwyższy uznał, że niezdolność do pracy nie jest cechą choroby, lecz wpływem stanu zdrowia na zdolność do pracy, wymagającym uwzględnienia rodzaju wykonywanej pracy. Ubezpieczony nie odzyskał zdolności do pracy z powodu braku zrostu obojczyka, mimo możliwości leczenia operacyjnego. Wyrok SN z 31.1.2017 r., II UK 644/15, podkreślił istotę rokowania odzyskania zdolności do pracy w przypadku przyznania świadczenia rehabilitacyjnego.