Renta rodzinna
Uprawniony członek rodziny nabywa prawo do renty rodzinnej po osobie, która w chwili śmierci, pomimo niespełniania warunków, miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy na skutek błędu organu rentowego. Zagadnienie prawne dotyczące nabycia prawa do renty rodzinnej po osobie, która pobierała świadczenie w wyniku błędnej decyzji ZUS, zostało poddane rozstrzygnięciu Sądu Najwyższego. Orzecznictwo prezentuje dwa stanowiska w tej kwestii.
Tematyka: Renta rodzinna, emerytura, renta, świadczenie, nabycie prawa, Sąd Najwyższy, decyzja ZUS, ustalone prawo, niezdolność do pracy, uprawniony członek rodziny
Uprawniony członek rodziny nabywa prawo do renty rodzinnej po osobie, która w chwili śmierci, pomimo niespełniania warunków, miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy na skutek błędu organu rentowego. Zagadnienie prawne dotyczące nabycia prawa do renty rodzinnej po osobie, która pobierała świadczenie w wyniku błędnej decyzji ZUS, zostało poddane rozstrzygnięciu Sądu Najwyższego. Orzecznictwo prezentuje dwa stanowiska w tej kwestii.
Uprawniony członek rodziny nabywa prawo do renty rodzinnej po osobie, która w chwili śmierci, pomimo niespełniania warunków, miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy na skutek błędu organu rentowego (art. 65 ust. 1 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, t. jedn: Dz.U. z 2016 r. poz. 887 ze zm.; dalej jako: EmRentyFUSU) – wynika z uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego. Pierwsza Prezes SN wniosła o rozstrzygnięcie przez skład 7 sędziów SN następującego zagadnienia prawnego: „Czy na podstawie art. 65 ust. 1 EmRentyFUSU dopuszczalne jest nabycie prawa do renty rodzinnej po osobie, która – nie spełniając warunków ustawowych – pobierała wskutek błędnej decyzji ZUS świadczenie emerytalne lub rentowe?”. Zgodnie z art. 65 ust. 1 EmRenty-FUSU, renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. W orzecznictwie prezentowane są dwa stanowiska. Zgodnie z jednym z nich, prawa do renty rodzinnej nie można nabyć po osobie, która – nie spełniając warunków ustawowych – uzyskała świadczenia w wyniku błędnej decyzji organu rentowego. Przepis wyraża dwie przesłanki nabycia prawa do tego świadczenia. Pracownik musi mieć ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniać warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Nie są to jednak warunki alternatywne. Nie można ich bowiem rozumieć w ten sposób, że wystarczy, aby osoba, po której przysługuje świadczenie, miała ustalone prawo do renty bez względu na to, czy spełniała warunki wymagane do przyznania świadczenia (zob. wyrok SN z 28.2.2001 r., II UKN 248/00, ). Drugi z poglądów zakłada, że warunek wynikający z art. 65 ust. 1 EmRentyFUSU jest spełniony także wówczas, gdy to świadczenie przyznane zostało błędną decyzją organu rentowego, która nie została wzruszona do dnia śmierci świadczeniobiorcy w trybie art. 114 ust. 1 EmRentyFUSU. Użycie przez ustawodawcę w przepisie spójnika „lub”, który jest tzw. funktorem alternatywy nierozłącznej oznacza, że prawo do renty rodzinnej przysługuje zarówno wtedy, gdy spełniony jest tylko pierwszy warunek (posiadanie w chwili śmierci ustalonego prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy), jak i wtedy, gdy spełniony jest tylko drugi warunek (spełnienie warunków do uzyskania jednego z tych świadczeń), jak również, gdy spełnione są oba te warunki jednocześnie (zob. wyrok SN z 11.10.2016 r., I UK 354/15, ). W uzasadnieniu pytania prawnego wskazano, że decyzje emerytalno-rentowe są deklaratoryjnymi aktami administracyjnymi. Celem wydania tych decyzji jest zadeklarowanie spełnienia warunków powstania prawa i jego nabycia in abstracto. Konkretyzacja uprawnień emerytalno-rentowych, wynikających z EmRentyFUSU, wywołuje określony stopień związania organu rentowego i zainteresowanego wydaną decyzją. W czasie trwania konkretnej i wiążąco ustalonej sytuacji prawnej zainteresowanego, dopóki nie ulegnie ona ex lege zmianie albo nie zostanie wykazana wadliwość rozstrzygnięcia, nie jest zatem dopuszczalna modyfikacja prawomocnej decyzji rentowej. Późniejsze uchylenie błędnej decyzji organu rentowego, której ocena, w świetle art. 100 EmRentyFUSU, nakazuje uznać, że uprawnienie nigdy nie zostało nabyte, wywołuje skutki prawne dopiero od daty uchylenia (zob. wyrok SN z 17.10.2006 r., II UK 67/06, ). Nie ma zatem podstaw do stwierdzenia, że przed tą datą ubezpieczony nie miał ustalonego prawa do świadczenia określonego tą decyzją. Realizacja świadczenia na podstawie błędnej decyzji (trwanie określonego stanu faktycznego), przy jednoczesnym braku możliwości jej weryfikacji, prowadzić musi więc do stwierdzenia, że osoba je pobierająca ma prawo do niego ustalone decyzją organu rentowego. Wadliwa decyzja przyznająca świadczenia emerytalno-rentowe może być wzruszona jedynie w trybie ponownego ustalenia prawa do świadczenia, o którym mowa w art. 114 ust. 1 EmRentyFUSU. Tego rodzaju czynności nie można dokonać w sytuacji, gdy osoba, której przyznano prawo do świadczenia, w ocenie organu rentowego, błędną decyzją, już nie żyje. W takim przypadku nie istnieje więc żadna możliwość weryfikacji nieprawidłowej decyzji. W szczególności nie jest to dopuszczalne w sprawie o rentę rodzinną uprawnionego członka rodziny osoby zmarłej. Sąd Najwyższy uznał, że jeśli uprawniony członek rodziny osoby, która w chwili śmierci, pomimo niespełniania warunków, miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, nabywa prawo do renty rodzinnej. Jak podkreślono, wadliwa decyzja organu rentowego, przyznająca osobie ubezpieczonej nienależnie prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, może być poddawana weryfikacji wyłącznie za życia osoby, w stosunku do której organ wydał błędną decyzję. W rezultacie skoro członek najbliżej rodziny ubezpieczonego, należący do ustawowego kręgu osób uprawnionych do renty rodzinnej, nie był stroną uprzednio zakończonego postępowania w sprawie o przyznanie osobie zmarłej emerytury, to w ramach odrębnego postępowania o przyznanie renty rodzinnej po osobie zmarłej, nie istnieje prawna możliwość weryfikacji „cudzych” uprawnień emerytalno-rentowych, które zostały zmarłemu przyznane na podstawie wadliwej decyzji ZUS. Sąd Najwyższy podkreślił, że o tym, czy zainteresowanemu należy się renta rodzinna „po zmarłym”, decydują przesłanki ustawowe odnoszące się wyłącznie do sytuacji faktycznej i prawnej osoby ubiegającej się o rentę rodzinną. Renta rodzinna jest świadczeniem rodzajowo odrębnym od emerytury i renty z tytułu niezdolności do pracy. Ma charakter alimentacyjny, bo jej funkcją jest kompensata najbliższym członkom rodziny dochodów, jakie utracili w następstwie śmierci ubezpieczonego, który za życia był uprawniony do emerytury albo renty z tytułu niezdolności do pracy. Uchwała SN(7) z 26.4.2017 r., III UZP 1/17
Renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby zmarłej, która miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy. Decyzje emerytalno-rentowe są deklaratoryjnymi aktami administracyjnymi, których wadliwość może być wzruszona jedynie za życia świadczeniobiorcy. Renta rodzinna jest świadczeniem alimentacyjnym dla najbliższych członków rodziny zmarłego ubezpieczonego.