Ochrona praw pracowniczych po przejęciu zakładu
Publikacja omawia ochronę praw pracowniczych po przejęciu zakładu zgodnie z dyrektywą 2001/23 oraz art. 16 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Przedstawione są ramy prawne dotyczące przejęć zakładów oraz stan faktyczny związany z przypadkiem Asklepios Kliniken Langen-Seligenstadt. Trybunał Sprawiedliwości UE dokonał wykładni art. 3 dyrektywy 2001/23, podkreślając zasadę autonomii woli stron umowy o pracę.
Tematyka: ochrona praw pracowniczych, przejęcie zakładu, dyrektywa 2001/23, art. 16 Karty, autonomia woli, układy zbiorowe, Trybunał Sprawiedliwości UE
Publikacja omawia ochronę praw pracowniczych po przejęciu zakładu zgodnie z dyrektywą 2001/23 oraz art. 16 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Przedstawione są ramy prawne dotyczące przejęć zakładów oraz stan faktyczny związany z przypadkiem Asklepios Kliniken Langen-Seligenstadt. Trybunał Sprawiedliwości UE dokonał wykładni art. 3 dyrektywy 2001/23, podkreślając zasadę autonomii woli stron umowy o pracę.
Wykładni art. 3 dyrektywy 2001/23 w sprawie zbliżania ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstwa, zakładów lub części przedsiębiorstw lub zakładów[Dz.Urz. UE L Nr 82, s. 16; dalej jako: dyrektywa 2001/23.] w związku z art. 16 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej[Dalej jako: Karta.] należy dokonywać w ten sposób, że w przypadku przejęcia zakładu dalsze przestrzeganie praw i obowiązków wynikających dla zbywającego z umowy o pracę rozciąga się na klauzulę tej umowy, którą zbywający i pracownik uzgodnili w oparciu o zasadę autonomii woli stron, a na której podstawie ich stosunek pracy jest regulowany nie tylko układem zbiorowym obowiązującym w dniu przejęcia, ale również uzupełniającymi go, zmieniającymi go lub zastępującymi go układami zawieranymi po tym przejęciu, jeżeli prawo krajowe przewiduje na rzecz przejmującego zarówno oparte na porozumieniu stron, jak i jednostronne możliwości dostosowania umowy o pracę. Wyrok TS z 27.4.2017 r., Asklepios Kliniken Langen-Seligenstadt, C-680/15 i C-681/15 Ramy prawne 1. Prawo UE Z art. 1 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2001/23 wynika, że niniejsza dyrektywa ma zastosowanie do każdego przypadku przejęcia przedsiębiorstwa, zakładu lub części przedsiębiorstwa, zakładu, przez innego pracodawcę w wyniku prawnego przeniesienia własności lub łączenia. Artykuł 3 tej dyrektywy stanowi: „1. Prawa i obowiązki zbywającego wynikające z umowy o pracę lub stosunku pracy istniejącego w momencie przejęcia przechodzą, w wyniku tego przejęcia, na przejmującego. […] 3. Po dokonaniu przejęcia przejmujący w dalszym ciągu przestrzega zasad i warunków ustanowionych we wszystkich układach zbiorowych, na takich samych zasadach, jakie stosowane były w ramach tych układów, w stosunku do zbywającego, do momentu rozwiązania lub wygaśnięcia układów zbiorowych lub do czasu wejścia w życie lub zastosowania innych układów zbiorowych. Państwa członkowskie mogą ograniczyć okres przestrzegania tych zasad i warunków z zastrzeżeniem, że nie będzie on trwał krócej niż jeden rok”. 2. Prawo niemieckie W RFN prawa i obowiązki w przypadku przejęcia zakładu regulowane są w § 613a Kodeksu cywilnego. Paragraf ust. 1 tego artykułu przewiduje, że w przypadku przejęcia zakładu lub jego części w drodze czynności prawnej przez innego właściciela wstępuje on w prawa i obowiązki wynikające z umów o pracę istniejących w chwili przejęcia. Jeżeli te prawa i obowiązki są uregulowane w drodze postanowień układu zbiorowego lub zakładowego układu zbiorowego, stają się one częścią stosunku pracy między nowym właścicielem a pracownikiem i nie mogą być zmieniane na niekorzyść tego ostatniego przed upływem roku od dnia przejęcia. Zdania drugiego nie stosuje się, w sytuacji gdy prawa i obowiązki nowego właściciela są uregulowane w drodze postanowień innego układu zbiorowego lub zakładowego układu zbiorowego. Przed upływem rocznego terminu, o którym mowa w zdaniu drugim, te prawa i obowiązki mogą zostać zmienione, jeżeli układu zbiorowego lub zakładowego układu zbiorowego już się nie stosuje lub w braku dwustronnego zobowiązania do przestrzegania innego układu zbiorowego, którego stosowanie jest uzgodnione między nowym właścicielem a pracownikiem. Stan faktyczny I. Felja i V. Graf [Dalej jako: pracownicy.] byli zatrudnieni w szpitalu w Dreieich-Lange (RFN), który podlegał gminnemu samorządowi. I. Felja pracował od 1978 r. jako dozorca/ogrodnik, a V. Graf od 1986 r. była zatrudniona w charakterze pomocy pielęgniarskiej. Po zbyciu szpitala w 1995 r. przez gminny samorząd terytorialny i jego przejęciu przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością (GmbH) własność części zakładu, w którym byli zatrudnieni pracownicy, została przeniesiona w 1997 r. na spółkę KLS Facility Management GmbH[Dalej jako: KLS FM.]. KLS FM nie należała do żadnej z organizacji pracodawców, które negocjowały i uczestniczyły w przyjęciu układu zbiorowego pracy. Umowy o pracę zawarte między pracownikami a KLS FM zawierały odsyłającą klauzulę „dynamiczną”, stanowiącą, że stosunek pracy pracowników będzie regulowany, tak jak przed przejęciem, przez federalny układ zbiorowy dla pracowników administracji państwowej i pracowników zakładów komunalnych[Dalej jako: BMT-G II.], ale również, w przyszłości, przez układy zbiorowe, które będą go uzupełniały, zmieniały i zastępowały. Następnie KLS FM stała się częścią grupy przedsiębiorstw sektora szpitalnego. W 2008 r. część zakładu, w którym byli zatrudnieni pracownicy, została przejęta przez Asklepios Kliniken Langen- Seligenstadt GmbH oraz Asklepios Dienstleistungsgesellschaft mbH [Dalej łącznie jako: Asklepios.]. Asklepios nie jest związany, wynikającym z członkostwa w organizacji pracodawców, BMT-G II ani zastępującym go od 2005 r. układem zbiorowym dla służby publicznej[Dalej jako: TVöD.]. Pracownicy wnieśli skargę o stwierdzenie, że zgodnie z „dynamiczną” klauzulą odsyłającą do BMT-G II zawartą w ich umowach o pracę postanowienia TVöD i uzupełniających go układów zbiorowych powinny być stosowane do ich stosunku pracy. Asklepios utrzymywał, że przewidziany prawem krajowym skutek prawny takiego „dynamicznego” zastosowania układów zbiorowych z zakresu służby publicznej, do których odsyła umowa o pracę, jest sprzeczny z dyrektywą 2001/23 oraz z art. 16 Karty. Według tej spółki po przejęciu danych pracowników przez innego pracodawcę musi przeważać „statyczny” system stosowania tych umów w tym sensie, że wobec pracodawcy przejmującego można powoływać się tylko na warunki pracy uzgodnione w umowie o pracę zawartej z pracodawcą zbywającym, wywiedzione z układów zbiorowych, o których mowa w tej umowie. Niższe instancje sądowe uwzględniły skargi wniesione przez pracowników, i Asklepios wniósł skargę rewizyjną. W tych okolicznościach Bundesarbeitsgericht (federalny sąd pracy) zwrócił się do TS z pytaniami prejudycjalnymi, w których zmierzał do ustalenia, czy wykładni art. 3 dyrektywy 2001/23 w zw. z art. 16 Karty należy dokonywać w ten sposób, że w przypadku przejęcia zakładu dalsze przestrzeganie praw i obowiązków wynikających dla zbywającego z umowy o pracę rozciąga się na klauzulę tej umowy, którą zbywający i pracownik uzgodnili zgodnie z zasadą autonomii woli stron, a na której podstawie ich stosunek pracy jest regulowany nie tylko układem zbiorowym obowiązującym w dniu przejęcia, ale również uzupełniającymi go, zmieniającymi go lub zastępującymi go układami zawieranymi po tym przejęciu, jeżeli prawo krajowe przewiduje na rzecz przejmującego zarówno oparte na porozumieniu stron, jak i jednostronne możliwości dostosowania umowy o pracę. Stanowisko TS Trybunał wskazał, że umowa o pracę może za pośrednictwem klauzul umownych odsyłać do innych aktów, m.in. do układów zbiorowych pracy. Takie klauzule mogą dokonywać odesłania albo na wzór „statycznych” klauzul odsyłających, wyłącznie do praw i obowiązków ustalonych w układzie zbiorowym obowiązującym w dniu przejęcia przedsiębiorstwa, albo tak jak „dynamiczne” klauzule odsyłające rozpatrywane w postępowaniu głównym, również do przyszłych postanowień układów zbiorowych, które wiążą się ze zmianą tych praw i obowiązków. W odniesieniu do klauzuli umownej o charakterze „statycznym” i w kontekście dyrektywy Rady 77/187/EWG z 14.2.1977 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub części przedsiębiorstw lub zakładów[Dz.Urz. UE L Nr 61, s. 26; dalej jako: dyrektywa 77/187. Dyrektywą 2001/23 dokonano konsolidacji przepisów dyrektywy 77/187 ze zmianami wprowadzonymi uprzednio dyrektywą Rady 98/50/WE z 29.6.1998 r. (Dz.Urz. WE L Nr 201, s. 88).], TS uściślił, że z jej treści nie wynika, aby unijny prawodawca zamierzał związać przejmującego innymi układami zbiorowymi niż układ obowiązujący w momencie przejęcia, a w rezultacie narzucić późniejszą zmianę warunków pracy poprzez zastosowanie nowego układu zbiorowego pracy zawartego po przejęciu[Zob. wyrok TS z 9.3.2006 r., Werhof, C-499/04, EU:C:2006:168, pkt 29.]. Cel wytyczony przez dyrektywę 77/187 ograniczał się do ochrony praw i obowiązków pracowniczych istniejących w dniu przejęcia, a nie do ochrony oczekiwań ani tym samym ewentualnych korzyści wynikających z przyszłego rozwoju układów zbiorowych[Podobnie wyrok TS Werhof, pkt 29.]. Z orzecznictwa TS wynika, że również wykładni art. 3 dyrektywy 2001/23 należy dokonywać w ten sposób, że nie narzuca on koncepcji „dynamicznej” wobec „statycznej” klauzuli umownej[Por. ibidem, pkt 23.]. Jednakże TS podkreślił, że umowa charakteryzuje się zasadą autonomii woli stron, zgodnie z którą strony mają swobodę w zakresie kształtowania wzajemnych zobowiązań. Tymczasem z treści dyrektywy 2001/23, a w szczególności jej art. 3, nie wynika w żaden sposób, że unijny prawodawca zamierzał odstąpić od tej zasady. W związku z tym nie należy interpretować przepisów dyrektywy 2001/23, a w szczególności art. 3, w taki sposób, że w każdym przypadku stoją one na przeszkodzie temu, aby klauzula umowna o charakterze „dynamicznym” wywoływała skutki. Trybunał uznał, że gdy zbywający i pracownicy swobodnie uzgodnili klauzulę umowną o charakterze „dynamicznym” i jeśli obowiązuje ona w dniu przejęcia, to dyrektywę 2001/23, a w szczególności jej art. 3, należy interpretować w ten sposób, że stanowi ona zasadniczo, iż ten wynikający z umowy o pracę obowiązek jest przenoszony na przejmującego. Trybunał podkreślił, że w odniesieniu do klauzuli umownej o charakterze „dynamicznym”, iż dyrektywa 2001/23 nie dotyczy wyłącznie ochrony interesów pracowników, ale ma za zadanie zapewnić sprawiedliwą równowagę pomiędzy interesami tych pracowników a interesami przejmującego. Z orzecznictwa TS wynika, że przejmujący musi być w stanie przeprowadzić po przejęciu konieczne dostosowania i dostosowania w celu kontynuacji swojej działalności[Podobnie wyroki TS: z 18.7.2013 r., Alemo-Herron i in., C-426/11, EU:C:2013:521, pkt 25; z 11.11.2014 r., Österreichischer Gewerkschaftsbund, C-328/13, EU:C:2014:2197, pkt 29.]. W szczególności art. 3 dyrektywy 2001/23 rozpatrywany w świetle swobody przedsiębiorczości oznacza, że przejmujący powinien mieć możliwość skutecznego powołania się na swoje interesy w toku procesu zmierzającego do zawarcia umowy, w którym uczestniczy, oraz negocjowania elementów mających decydujący wpływ na warunki pracy jego pracowników w kontekście przyszłej działalności gospodarczej[Por. wyrok TS Alemo-Herron i in., pkt 33.]. W rozpatrywanej sprawie przepisy krajowe przewidują na rzecz przejmującego zarówno oparte na porozumieniu stron, jak i jednostronne możliwości dostosowania warunków pracy istniejących w dniu przejęcia po przejęciu. Tym samym TS stwierdził, że ustawodawstwo krajowe rozpatrywane w postępowaniu głównym spełnia wymogi wynikające z przywołanego w uzasadnieniu niniejszego wyroku orzecznictwa. Trybunał podkreślił, że to orzecznictwo uwzględnia art. 16 Karty, dlatego nie ma potrzeby dodatkowego badania zgodności rozpatrywanych w postępowaniu głównym przepisów krajowych z tym postanowieniem. Asklepios kwestionował istnienie oraz ewentualnie skuteczność rozpatrywanych możliwości dostosowania, jednak TS uznał, że ocena tego zagadnienia nie należy do jego kompetencji. Trybunał wskazał, iż to jedynie sąd odsyłający jest właściwy do dokonania oceny stanu faktycznego i wykładni prawa krajowego[Zob. w szczególności wyrok TS z 4.2.2016 r., Ince, C-336/14, EU:C:2016:72, pkt 88.]. Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie Wyrok TS z 27.4.2017 r., Asklepios Kliniken Langen-Seligenstadt, C-680/15 i C-681/15
Trybunał uznał, że umowa o pracę może odesłać do przyszłych postanowień układów zbiorowych, zapewniając równowagę między interesami pracowników a przejmującym. W świetle swobody przedsiębiorczości przejmujący powinien móc negocjować warunki pracy pracowników po przejęciu. Ustawodawstwo krajowe spełnia wymogi dyrektywy 2001/23 oraz art. 16 Karty.