Pobranie nienależnych świadczeń przez płatnika

Jeżeli pobranie nienależnych świadczeń spowodowane było nie tylko błędem pracodawcy, ale także organu rentowego – nie można żądać od płatnika zwrotu tych świadczeń. Wyrok SN z 16.5.2017 r., I UK 186/16. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 16.5.2017 r. sprawy z odwołania Iwony Z. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K. z udziałem zainteresowanej: Katarzyny W. o zwrot nienależnie pobranego świadczenia na skutek skargi kasacyjnej odwołującej się Iwony Z. od wyroku SO w K. z 26.11.2015 r.

Tematyka: pobranie nienależnych świadczeń, organ rentowy, zwrot świadczeń, praca, świadczenia z ubezpieczeń społecznych

Jeżeli pobranie nienależnych świadczeń spowodowane było nie tylko błędem pracodawcy, ale także organu
rentowego – nie można żądać od płatnika zwrotu tych świadczeń.
Wyrok SN z 16.5.2017 r., I UK 186/16
Przewodniczący Sędzia SN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Jolanta Frańczak (sprawozdawca), Zbigniew
Myszka.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych 16.5.2017 r. sprawy z odwołania Iwony Z. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
Oddziałowi w K. z udziałem zainteresowanej: Katarzyny W. o zwrot nienależnie pobranego świadczenia na
skutek skargi kasacyjnej odwołującej się Iwony Z. od wyroku SO w K. z 26.11.2015 r. […]; uchyla zaskarżony
wyrok i przekazuje sprawę SO w K. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.

Uzasadnienie
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z 11.8.2014 r. na podstawie art. 84 ust. 6 ustawy
z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (obecnie t.jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 963 ze zm., dalej jako:
SystUbSpołU) zobowiązał Iwonę Z., prowadzącą działalność gospodarczą pod nazwą S. (dalej płatnik składek), do
zwrotu nienależnie wypłaconego Katarzynie W. (dalej zainteresowana) zasiłku macierzyńskiego i zasiłku
chorobowego w łącznej kwocie 31 277, 09 zł. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że przyjęta do podstawy wymiaru
zasiłków premia w wysokości 10 000 zł, wypłacona zainteresowanej w październiku 2013 r., dotyczyła prowadzenia
projektów za okres od maja do października 2013 r. Wobec tego należało wliczyć ją do podstawy wymiaru w kwocie
1666, 67 zł. Oznacza to, że przyjęta pierwotnie podstawa wymiaru była wadliwa, a powstała różnica w wysokości
wypłaconych świadczeń podlega zwrotowi.
W odwołaniu od tej decyzji płatnik składek podniósł, że wypłacił zainteresowanej wynagrodzenie za czas niezdolności
do pracy, ustalając jego podstawę w oparciu na wynagrodzenie ustalone w umowie o pracę za październik 2013 r.,
uwzględniające nowy wymiar czasu pracy oraz wypłaconą w tym samym miesiącu nagrodę uznaniową. Regulamin
przyznawania nagród uznaniowych nie określa okresu, za jaki nagroda jest przyznawana. Zawiera jedynie zapis, że
premia nie przysługuje za dni niezdolności do pracy, za które pracownik otrzymuje wynagrodzenie lub zasiłek
chorobowy.
Wyrokiem z 24.6.2015 r. zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że płatnik składek nie jest zobowiązany do zwrotu
wypłaconego zainteresowanej zasiłku macierzyńskiego i zasiłku chorobowego wraz z odsetkami w łącznej kwocie 31
277, 09 zł za okres od 9.12.2013 r. do 30.4.2014 r.
Z ustaleń sądu I instancji wynika, że płatnik składek prowadzi działalność gospodarczą pod nazwą S. – Iwona Z.
w K., w ramach której prowadzi pracownię projektową, zajmującą się wykonywaniem projektów instalacji sanitarnych.
Od 1.6.2013 r. płatnik zatrudniał zainteresowaną na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony na stanowisku
asystenta projektanta w pełnym wymiarze czasu pracy. We wrześniu 2013 r. zainteresowana pracowała w wymiarze
3 etatu, a od 1.10.2013 r. w pełnym wymiarze czasu pracy. W dniu 2.5.2013 r. oraz w dniach: 13–17.5.2013 r., 17–
28.6.2013 r., 1–5.7.2013 r., 19–23.8.2013 r. zainteresowana przebywała na urlopie wypoczynkowym, a w pozostałe
dni robocze pracowała w delegacjach. Pracownia C. w K. w maju 2013 r. zleciła płatnikowi składek wykonanie dwóch
projektów; budynku Regionalnego Centrum K. oraz budynku dla Wydziału N. Nie od razu przystąpiono do ich
wykonania, odbywały się bowiem konsultacje i uzgodnienia szczegółów niezbędnych do realizacji projektów,
w których nieraz brała udział zainteresowana. Płatnik powierzył wykonanie projektów zainteresowanej w październiku
2013 r., kiedy otrzymał materiały umożliwiające rozpoczęcie prac związanych z projektami (między innymi podkłady
budowlane, architektoniczne i konstrukcyjne w wersji elektronicznej, mapy, technologię obiektu i materiały
pomocnicze). Zainteresowana realizowała powierzone jej projekty w pracowni płatnika w październiku 2013 r.,
stosując odpowiednie programy komputerowe do projektowania instalacji. W budynku Regionalnego Centrum K.
projektowała wszystkie instalacje, a w budynku dla Wydziału N. instalacje wentylacji mechanicznej. Płatnik składek
w październiku 2013 r. wypłacił zainteresowanej wynagrodzenie za pracę w kwocie 2250 zł brutto oraz nagrodę
uznaniową w kwocie 10 000 zł brutto za duże zaangażowanie i wkład pracy przy obu projektach. Organ rentowy
wypłacił zainteresowanej zasiłek chorobowy za okres od 9.12.2013 r. do 23.1.2014 r. i zasiłek macierzyński za okres
od 24.1.2014 r. do 30.4.2014 r., przyjmując do podstawy wymiaru zasiłków wynagrodzenie określone w umowie
o pracę za październik 2013 r. oraz nagrodę uznaniową wypłaconą w tym samym miesiącu w kwocie 10 000 zł,
zgodnie z przedłożonym przez płatnika składek 9.1.2014 r. zaświadczeniem na druku ZUS Z-3.

W tak ustalonym stanie faktycznym sąd I instancji w pierwszej kolejności podniósł, że stosownie do art. 36 ust. 4
ustawy z 25.6.1999 r. oświadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(obecnie t.jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 372 ze zm., dalej jako: ZasiłkiU) podstawę wymiaru zasiłku chorobowego ustala
się z uwzględnieniem wynagrodzenia uzyskanego u płatnika składek w okresie nieprzerwanego ubezpieczenia
chorobowego, w trakcie którego powstała niezdolność do pracy. W razie zmiany umowy o pracę lub innego aktu, na
podstawie którego powstał stosunek pracy, polegającej na zmianie wymiaru czasu pracy, podstawę wymiaru zasiłku
chorobowego stanowi wynagrodzenie ustalone dla nowego wymiaru czasu pracy, jeżeli zmiana ta nastąpiła
w miesiącu, w którym powstała niezdolność do pracy, lub w miesiącach, o których mowa w art. 36 (art. 40 ZasiłkiU).
Premie, nagrody i inne składniki wynagrodzenia przysługujące za okresy miesięczne wlicza się do postawy wymiaru
zasiłku chorobowego w kwocie wypłaconej pracownikowi za miesiące kalendarzowe, z których wynagrodzenie
przyjmuje się do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku. Składniki wynagrodzenia, o których mowa w art. 42 ust. 1
ZasiłkiU, przysługujące za okresy kwartalne, wlicza się do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia
przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego w wysokości stanowiącej 1/12 kwot
wypłaconych pracownikowi za cztery kwartały poprzedzające miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.
Składniki wynagrodzenia, o których mowa art. 42 ust. 1 ZasiłkiU, przysługujące za okresy roczne, wlicza się do
podstawy wymiaru zasiłku chorobowego w wysokości stanowiącej 1/12 kwoty wypłaconej pracownikowi za rok
poprzedzający miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy. Przepisy ust. 2 i 3 art. 42 ZasiłkiU stosuje się
odpowiednio do składników wynagrodzenia wypłacanych za inne okresy (art. 42 ust. 1–4 ZasiłkiU). Z kolei, zgodnie
z art. 47 ZasiłkiU, przepisy art. 36–42 i art. 45 ZasiłkiU stosuje się odpowiednio przy ustalaniu podstawy wymiaru
zasiłku macierzyńskiego.
W ocenie sądu I instancji przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, że płatnik składek powierzył
zainteresowanej wykonanie projektów w październiku 2013 r., kiedy otrzymano materiały umożliwiające rozpoczęcie
prac projektowych. Za przekonujące uznał wyjaśnienia płatnika składek dotyczące zeznań złożonych przed organem
rentowym 10.3.2014 r., wedle których płatnik w okresie maj – październik 2013 r. prowadził równolegle dwa bardzo
ważne projekty, a przez wskazany okres rozumiał okres, w którym mówiło się o projektach, a nie samą pracę nad ich
realizacją. Sąd I instancji wskazał, że w okresie maj – sierpień 2013 r. zainteresowana przebywała na urlopie
wypoczynkowym i w delegacjach, stąd nie miała możliwości czasowych, aby zrealizować zlecone projekty. Z tego
względu organ rentowy prawidłowo wypłacił zainteresowanej zasiłek chorobowy i zasiłek macierzyński za
wyszczególnione w zaskarżonej decyzji okresy, przyjmując do podstawy ich wymiaru wynagrodzenie ustalone
w umowie o pracę za październik 2013 r. oraz obliczając na podstawie art. 42 ust. 1 ZasiłkiU nagrodę uznaniową
wypłaconą w tym samym miesiącu w kwocie 10 000 zł, zgodnie z przedłożonym, prawidłowym zaświadczeniem
płatnika składek na druku ZUS Z-3.
Organ rentowy zaskarżył wyrok sądu I instancji w całości apelacją, domagając się jego zmiany i oddalenia odwołania.
W apelacji zarzucono naruszenie prawa materialnego, a w szczególności art. 84 SystUbSpołU oraz art. 42 i art. 47
ZasiłkiU.
Wyrokiem z 26.11.2015 r. SO w K. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie.
Sąd II instancji w motywach orzeczenia stwierdził, że podziela ustalenia faktyczne sądu I instancji, ale nie zgadza się
z dokonaną oceną dowodów i rozważaniami prawnymi poczynionymi na ich podstawie. Płatnik składek złożył bowiem
zaświadczenie ZUS Z-3, podając nieprawdziwe dane dotyczące wypłaty nagrody uznaniowej, co spowodowało
wypłatę zasiłku chorobowego i zasiłku macierzyńskiego w zawyżonej wysokości. Zdaniem sądu II instancji, ocena
zeznań płatnika składek i zainteresowanej prowadzi do wniosku, że nagroda wypłacona w październiku 2013 r.
w rzeczywistości dotyczyła pracy zainteresowanej nad projektami od maja do października 2013 r. Oba projekty
wymagały znacznego nakładu pracy, rozłożonego w czasie. Z zeznań złożonych spontanicznie przed organem
rentowym wynikało, że płatnik składek i zainteresowana od maja 2013 r. brali udział w spotkaniach roboczych
dotyczących tych projektów. W ocenie sądu II instancji nie jest możliwe, by zainteresowana wykonała ogrom pracy
związanej z tymi projektami w jednym tylko miesiącu, zważywszy, że w październiku 2013 r. była w zaawansowanej
ciąży, a w listopadzie 2013 r. rozpoczęła się jej nieprzerwana niezdolność do pracy. Również kwota nagrody
uznaniowej budzi duże wątpliwości, ponieważ znacznie przewyższała miesięczne wynagrodzenie zainteresowanej,
a płatnik składek wcześniej żadnemu pracownikowi nie przyznał nagrody. Zdaniem sądu II instancji, zaświadczenie
ZUS Z-3 zostało wystawione w celu uzyskania przez zainteresowaną świadczeń z ubezpieczenia społecznego
w wyższej niż należna wysokości. W wyniku wprowadzenia w błąd organu rentowego przez płatnika co do okresu, za
który zainteresowana otrzymała nagrodę, jej świadczenia z tytułu zasiłków uzyskały poziom niewspółmiernie wysoki
w stosunku do uzyskiwanego przez nią wynagrodzenia. Biorąc pod uwagę, że nagroda uznaniowa została
zainteresowanej rzeczywiście wypłacona, to należało ją uwzględnić w podstawie wymiaru obu zasiłków według zasad
wynikających z art. 42 ZasiłkiU, czyli w kwocie 1666, 67 zł (1/6 z 10 000 zł). Skoro wypłata zasiłków w zawyżonej
wysokości spowodowana była podaniem nieprawdziwych danych w zaświadczeniu ZUS Z-3, to zgodnie z art. 84 ust.
6 SystUbSpołU obowiązek zwrotu powstałej różnicy w wysokości świadczeń chorobowych wraz z odsetkami obciąża
płatnika składek

Skargę kasacyjną od wyroku sądu II instancji wniósł płatnik składek, zaskarżając wyrok w całości, wnosząc o jego
uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi II instancji. W skardze – opartej na obydwu
podstawach przewidzianych w art. 3983 § 1 pkt 1 i 2 KPC – zarzucono:
1) naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 84 ust. 1, ust. 2 pkt 2 oraz ust. 6 SystUbSpołU przez
niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że skarżący jest zobowiązany do zwrotu nienależnie wypłaconego świadczenia,
mimo braku zaistnienia przesłanek, które uzasadniałyby zastosowanie tego przepisu, tj. braku przesłanki
„przekazania nieprawdziwych danych” przez skarżącego, które miały wpływ na prawo do świadczeń chorobowych
i z tytułu macierzyństwa, oraz art. 41 ust. 1 ZasiłkiU przez błędne zastosowanie i przyjęcie, że nagroda uznaniowa
przyznana zainteresowanej za pracę świadczoną w październiku 2013 r. powinna zostać rozliczona za pracę
wykonywaną od maja do października 2013 r., czyli przez sześć miesięcy, a nie w październiku 2013 r.;
2) naruszenie przepisów postępowania, a to art. 244 § 1 i 2 KPC przez przyjęcie, że zaświadczenie ZUS Z-3 wydane
przez pracodawcę ma charakter dokumentu urzędowego, gdy tymczasem pracodawca nie jest podmiotem
wykonującym zadania z zakresu administracji państwowej, uprawnionym na podstawie przepisów do wystawiania
takich dokumentów, a co za tym idzie, informacje w nim zawarte powinny być uprzednio weryfikowane przez organ
rentowy przed wydaniem decyzji o przyznaniu świadczeń z ubezpieczenia społecznego, natomiast późniejsze
kwestionowanie wysokości przyznanego świadczenia nie powinno rodzić konsekwencji w stosunku do płatnika
w postaci zwrotu wypłaconych świadczeń przez organ rentowy.
W uzasadnieniu podstaw skargi podniesiono, że skarżący jako pracodawca miał obowiązek wydania zainteresowanej
zaświadczenia ZUS Z-3, co wynika z § 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 2.4.2012 r.
w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego
w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2014 r. poz. 1594). Organ rentowy, wszczynając postępowanie
w przedmiocie przyznania świadczeń z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, powinien zatem
rozważyć, czy do wniosku o przyznanie świadczenia dołączono wszystkie niezbędne dokumenty i czy zawarte w nich
dane są wystarczające do podjęcia stosownej decyzji co do przysługiwania prawa oraz wysokości świadczenia.
W orzecznictwie sądów powszechnych dominuje pogląd, że organ rentowy odpowiedzialny za wypłatę świadczeń
z ubezpieczeń społecznych nie jest zwolniony z dokładnego zbadania kierowanej do niego dokumentacji. Jeśli więc
pobranie nienależnych świadczeń spowodowane było nie tylko błędem pracodawcy, ale także organu rentowego, nie
można żądać od płatnika składek zwrotu tychże świadczeń. Skoro dane podane w zaświadczeniu budziły
wątpliwości, to organ rentowy powinien je zweryfikować w trakcie postępowania o przyznanie świadczenia. Ponadto
sąd II instancji stwierdził nieprawdziwość informacji podanych w zaświadczeniu ZUS Z-3 wyłącznie na podstawie
założenia, że wykonanie dwóch projektów budynków byłoby nierealne w ciągu jednego miesiąca oraz że wysokość
samej nagrody uznaniowej kilkakrotnie przewyższała zarobki zainteresowanej, gdy pracodawca nie wypłacał
wcześniej takich świadczeń. Tymczasem z zeznań stron i świadków wynika, że do prac nad projektami można było
przystąpić dopiero po zakończeniu konsultacji i po otrzymaniu stosownych materiałów.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną organ rentowy wniósł o oddalenie skargi oraz o zasądzenie od skarżącego na
jego rzecz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie, mimo że nie wszystkie podniesione w niej zarzuty są zasadne.
W rozpoznawanej sprawie poza sporem pozostaje, że zgodnie z art. 61 ust. 3 ZasiłkiU do wypłaty zasiłku
chorobowego i macierzyńskiego należnego zainteresowanej obowiązany jest ZUS, któremu pracodawca przedkłada
zaświadczenie zawierające zestawienie składników wynagrodzenia za pracę, które w rozumieniu ZasiłkiU stanowią
podstawę wymiaru świadczenia. Wzór przedmiotowego zaświadczenia został określony w rozporządzeniu Ministra
Pracy i Polityki Społecznej z 2.4.2012 r. w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty
zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, którego przepisy obowiązywały do
31.12.2015 r. i uchylone zostały z 1.1.2016 r. ustawą z 15.5.2015 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1066).
W przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem płatnik składek sporządzał zaświadczenie na druku ZUS Z-3,
stanowiącym załącznik Nr 1 do cytowanego powyżej rozporządzenia z 2.4.2012 r.
Przedmiotowy druk ZUS Z-3 skarżący przedłożył w grudniu 2013 r. ZUS celem wypłaty zasiłku chorobowego
zainteresowanej, uwidaczniając w nim wysokość należnego wynagrodzenia za pracę ustalonego w październiku
2013 r. – w związku ze zmianą wymiaru czasu pracy – oraz wypłaconą w tym miesiącu nagrodę uznaniową.
Uwzględniając podane w zaświadczeniu składniki wynagrodzenia, organ rentowy ustalił podstawę wymiaru zasiłku
chorobowego, a następnie zasiłku macierzyńskiego, przyjmując do ustalenia podstawy wymiaru wynagrodzenie
zasadnicze w kwocie 2250 zł brutto oraz nagrodę uznaniową w kwocie 10 000 zł. Natomiast postępowanie
wyjaśniające odnośnie do okresu, za który została wypłacona nagroda, organ rentowy wszczął dopiero w marcu 2014
r.

W prawie ubezpieczeń społecznych obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w ujęciu podmiotowym
i przedmiotowym określa art. 84 SystUbSpołU. Zgodnie z jego ust. 1, osoba, która pobrała nienależne świadczenie
z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach
określonych przepisami prawa cywilnego, natomiast w myśl ust. 6, jeżeli pobranie nienależnych świadczeń zostało
spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na
prawo do świadczeń lub ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami, o których mowa w ust. 1,
obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot. Dokonując wykładni art. 84 ust. 6 SystUbSpołU, SN
w wyroku z 11.9.2014 r. (II UK 570/13, OSNP Nr 1/2016, poz. 11), stwierdził, że przedmiotem zwrotu nienależnie
pobranego świadczenia są świadczenia przyznane lub wypłacone przez organ rentowy bez podstawy prawnej
z powodu przekazania przez płatnika bądź inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do
świadczeń lub na ich wysokość. W tym wypadku płatnik składek (pracodawca) może być obciążony zwrotem
świadczenia tylko wówczas, gdy przekazał organowi rentowemu dane stanowiące podstawę przyznania świadczenia
(por. wyrok SN z 4.8.2009 r., I UK 77/09,
) oraz gdy były to dane nieprawdziwe (por. wyrok SN z 3.10.2000 r.,
II UKN 1/00, OSNPiUS Nr 9/2002, poz. 218). Przekazanie nieprawdziwych danych stanowi czyn niedozwolony,
konieczne jest więc stwierdzenie winy według hipotezy: kto przekazuje ZUS nieprawdziwe dane, zobowiązany jest do
zwrotu kwot świadczonych na ich podstawie.
Podobny pogląd zaprezentowany jest w wyroku SN z 28.1.2015 r. (I UK 206/14,
), w którym przyjęto, że
„ustalając wykreowaną w art. 84 ust. 6 SystUbSpołU zasadę odpowiedzialności płatnika za podanie nieprawdziwych
danych, należy odwołać się do poglądów wyrażonych przez SN w wyroku z 4.10.2013 r. (I UK 103/13, OSNP Nr
1/2015, poz. 11), w którym rozważana była przesłanka odpowiedzialności płatnika składek na podstawie art. 34 ust. 1
ustawy z 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.jedn.:
Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.) za nieprzekazanie danych lub przekazanie nieprawdziwych danych, od
których jest uzależniona stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe. Również w komentowanym
zakresie jest to sytuacja podobna do odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu niewykonania lub nienależytego
wykonania zobowiązania. Płatnik powinien więc spotkać się z sankcją za niewykonanie lub nienależyte wykonanie
swojego obowiązku nałożonego przepisami prawa, chyba że jest to następstwem okoliczności, za które nie ponosi
odpowiedzialności (domniemanie odpowiedzialności, tak jak to przewiduje art. 471 KC). Powyższa konstatacja
uprawnia zatem do stwierdzenia, że konieczną przesłanką odpowiedzialności płatnika na podstawie art. 84 ust. 6
SystUbSpołU jest wina płatnika w niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu przekazania organowi rentowemu
wymaganych informacji, polegająca na niedochowaniu należytej staranności (por. także wyrok SA w Rzeszowie
z 16.2.2017 r., III AUa 698/16 niepubl.; wyrok SA w Katowicach z 17.11.2016 r., III AUa 966/16
; wyrok SA
w Krakowie z 7.6.2016 r., III AUa 1122/15
).
Z kolei w wyroku z 24.1.2017 r. (I UK 36/16,
), SN, odwołując się do uchwały z 19.10.1988 r. (III UZP 33/88,
OSNAPiUS Nr 12/1989, poz. 199), wskazał, że obowiązek zwrotu nienależnie pobranych świadczeń obciąża płatnika
składek poza zakresem ubezpieczeniowego pojęcia „świadczeń nienależnie pobranych”, gdyż nie polega na „zwrocie
świadczeń”, lecz na wyrównaniu szkody wyrządzonej przez spowodowanie wypłacenia przez organ ubezpieczeń
społecznych świadczeń osobie, której się nie należały. Także w doktrynie zauważa się, że sformułowanie „obowiązek
zwrotu świadczenia” jest nieprecyzyjne i mylące, gdyż obowiązek płatnika nie polega na zwrocie świadczenia, lecz
w istocie na wyrównaniu szkody wyrządzonej przez spowodowanie wypłacenia przez organ ubezpieczeń
społecznych świadczeń nienależnych (por. S. Płażek, Z. Salomon, Zwrot nienależnie pobranych świadczeń
z ubezpieczenia społecznego, Palestra Nr 8–9/1988, s. 56).
Przyjmuje się zatem, że odpowiedzialność płatnika składek z tytułu naprawienia szkody wyrządzonej wskutek
podania organowi rentowemu nieprawdziwych danych i spowodowania w ten sposób wypłaty nienależnego
świadczenia jest odpowiedzialnością deliktową, opartą na winie sprawcy (por. R. Banińska, Pojęcie i rodzaje błędu
organu rentowego lub odwoławczego, PiP Nr 12/2005, s. 58). W żadnym razie nie ma ona charakteru absolutnego
i nie jest niezależna od zachowania organu rentowego.
Nie budzi zatem wątpliwości, że hipotezą art. 84 ust. 6 SystUbSpołU objęte są sytuacje przekazywania ZUS przez
płatnika składek danych mających wpływ na podjęcie przez organ rentowy decyzji o przyznaniu ubezpieczonemu
prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych i ich wysokości (a więc także tych informacji, które w świetle art. 61
ust. 3 ZasiłkiU wpływają na ustalenie podstawy wymiaru zasiłku chorobowego i macierzyńskiego), jeśli dane te okażą
się nieprawdziwe. Ponadto czym innym są „dane nieprawdziwe”, a czym innym „dane nieprawidłowe”, „niekompletne”
(por. wyrok SN z 6.9.2012 r., II UK 39/12, MoPr Nr 1/2013, s. 49–50). Wskazać w tym miejscu należy, że
przekazywanie organowi rentowemu przez płatników składek niezbędnych danych następuje w formie właściwych
dokumentów. W konsekwencji również dane, o jakich mowa w art. 84 ust. 6 SystUbSpołU, to dane zamieszczone
w odpowiednich dokumentach wymienionych w przepisach tej gałęzi prawa (por. wyrok SN z 4.8.2009 r., II UK
77/09). W realiach rozpoznawanej sprawy są to dane dotyczące ustalenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego
oraz macierzyńskiego przekazywane ZUS przez pracodawcę na druku ZUS Z-3. Stanowią je składniki
wynagrodzenia za pracę, które zostały wypłacone pracownikowi przez pracodawcę na podstawie przepisów prawa
pracy. Warunki wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą ustalane są
zazwyczaj w układach zbiorowych pracy bądź regulaminach wynagradzania lub indywidualnie w umowie o pracę. To

oznacza, że decydujące znaczenie dla oceny, jaki charakter ma dany składnik wynagrodzenia i za jaki okres
przysługuje, mają wewnątrzzakładowe regulacje płacowe danego pracodawcy.
Jak prawidłowo podnosi skarżący w uzasadnieniu podstaw skargi, zaświadczenie ZUS Z-3 nie jest dokumentem
urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 KPC, gdyż podmiot je wydający nie jest organem wykonującym zadania
z zakresu administracji państwowej, a tylko dokumenty wystawione przez te organy stanowią dowód tego, co zostało
w nich urzędowo zaświadczone. Nie może jednak zniknąć z pola widzenia, co uwypuklił SN w uzasadnieniu wyroku
z 25.2.2015 r. (II UK 127/14, OSNP Nr 11/2016, poz. 143), a do poglądu tego odwołuje się również skarżący, że
chociaż zaświadczenie takie nie jest dokumentem urzędowym, to stanowi w postępowaniu przed organem rentowym
dowód pozwalający stwierdzić okoliczności mające wpływ na prawo i wysokość świadczeń z ubezpieczenia
społecznego. Z tego względu rozpoznając wniosek o przyznanie danego świadczenia, organ rentowy powinien
rozważyć, czy zawarte w przedstawionych mu dokumentach dane wystarczają do podjęcia decyzji w kwestii prawa
ubezpieczonego do dochodzonego świadczenia i jego wysokości. Jeśli nie – powinien zażądać dostarczenia
brakujących dokumentów bądź wyjaśnić wątpliwości wynikające z analizy zawartych w nich informacji. Takich
czynności wyjaśniających nie podjął organ rentowy przed wydaniem decyzji o przyznaniu zainteresowanej zasiłku
chorobowego i ustalającej podstawę jego wymiaru w oparciu o składniki wynagrodzenia uwidocznione przez
skarżącego w druku ZUS Z-3. Natomiast poza sporem pozostaje, że skarżący przyznał i wypłacił zainteresowanej
w październiku 2013 r. nagrodę uznaniową w kwocie 10 000 zł, za „duże zaangażowanie i wkład pracy” w realizację
zleconych jej dwóch projektów, wyszczególniając powyższy składnik wynagrodzenia w przedłożonym organowi
rentowemu zaświadczeniu. Tym sposobem nie można zarzucać skarżącemu, że do organu rentowego zostały
w zaświadczeniu ZUS Z-3 przekazane nieprawdziwe dane. Powyższe informacje można ewentualnie potraktować,
mając na uwadze ustalenia faktyczne, które legły u podstaw wydania zaskarżonego wyroku, a którymi SN na
podstawie art. 39813 § 2 KPC jest związany, jako „dane niekompletne”. Oceny takiej należy dokonywać między
innymi przez pryzmat obowiązującego u skarżącego pracodawcy regulaminu wynagradzania, zgodnie bowiem, z art.
772 KP, stanowi on źródło regulowania wynagrodzeń za pracę u pracodawcy, który nie jest objęty układem
zbiorowym pracy. Z regulaminu tego, co podnosi skarżący w odpowiedzi na odwołanie oraz w uzasadnieniu skargi
kasacyjnej, nie wynika, za jaki okres jest przyznawana nagroda pracownikowi, a decyzja co do przyznania
pracownikowi nagrody jest uzależniona wyłącznie od uznania pracodawcy. W orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że
nagroda nie jest uzależniona od spełnienia przez pracownika konkretnych warunków, a jej przyznanie zależy
wyłącznie od uznania pracodawcy (por. wyrok SN w 21.9.2006 r., II PK 13/16, OSNP Nr 17–18/2007, poz. 254
i powołane tam orzeczenia). Prowadzi to do wniosku, że organ rentowy nie może zasadnie przypisać skarżącemu
zawinionego działania bądź rażącego niedbalstwa w postaci niepodania okresu wykonywania zadań, stanowiących
o przyznaniu zainteresowanej nagrody, prowadzącego do ustalenia zawyżonej podstawy wymiaru zasiłku
chorobowego i macierzyńskiego wskutek nierozliczenia kwoty nagrody przez sześć miesięcy, skoro w ocenie
skarżącego przyznanie nagrody związane było z „dużym zaangażowaniem i wkładem pracy w październiku 2013 r.
w realizacji projektów”. Podkreślenia również wymaga, że organ rentowy nie jest zwolniony z obowiązku weryfikacji
danych zawartych w przekazywanych mu zaświadczeniach na etapie postępowania mającego na celu ustalenia
prawa do świadczenia i jego wysokości, jeśli dane podane przez płatnika składek budzą wątpliwości organu
rentowego. Stąd w orzecznictwie sądów powszechnych., co zauważa SN w wyroku z 25.2.2015 r., II UK 127/14,
OSNP Nr 11/2016, poz. 143, utrwalony jest pogląd, zgodnie z którym jeżeli pobranie nienależnych świadczeń
spowodowane było nie tylko błędem pracodawcy, ale i organu rentowego, nie można żądać od płatnika zwrotu tych
świadczeń (zob. także wyrok SA w Gdańsku z 26.10.2015 r., III AUa 807/15,
, wyrok SA w Rzeszowie
z 24.6.2015 r., III AUa 206/15,
; wyrok SA w Lublinie z 28.5.2014 r., III AUa 294/14,
).
Nie ma natomiast racji skarżący, zarzucając sądowi II instancji błędne zastosowanie art. 41 ust. 1 ZasiłkiU, zgodnie
z którym przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego nie uwzględnia się składników wynagrodzenia, do
których pracownik zachowuje prawo w okresie pobierania tego zasiłku zgodnie z postanowieniami układów
zbiorowych pracy lub przepisami o wynagradzaniu, jeżeli są one wypłacane za okres pobierania tego zasiłku. Przepis
ten nie stanowił podstawy prawnej rozstrzygnięcia, kwestią sporną było bowiem prawidłowe zastosowanie art. 42
ZasiłkiU, regulującego sposób, w jaki są uwzględniane w podstawie wymiaru zasiłku składniki wynagrodzenia
przysługujące za okresy miesięczne, kwartalne i roczne. Skoro sąd II instancji nie zastosował art. 41 ust. 1 ZasiłkiU,
to skarżący nie może skutecznie zarzucać w skardze błędnego zastosowania tego przepisu.
Z tych względów SN na podstawie art. 398 15 § 1 KPC oraz art. 108 § 2 KPC w zw. z art. 39821 KPC orzekł jak
w sentencji.
Wyrok SN z 16.5.2017 r., I UK 186/16

Skarga kasacyjna zasługuje na uwzględnienie, mimo że nie wszystkie podniesione w niej zarzuty są zasadne. Wyrok SN z 16.5.2017 r., I UK 186/16