Praca o charakterze marginalnym

Publikacja "Praca o charakterze marginalnym" omawia zagadnienia związane z interpretacją przepisów dotyczących koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w Unii Europejskiej. W artykule analizowane są kwestie określenia właściwego ustawodawstwa dla osób wykonujących pracę najemną i prowadzących działalność gospodarczą na własny rachunek w różnych państwach członkowskich. Przykładem jest sytuacja R. Szoji, obywatela polskiego zatrudnionego na Słowacji, którego ustalono podlegające ustawodawstwo na podstawie art. 13 ust. 3 rozporządzenia podstawowego w związku z pracą o charakterze marginalnym.

Tematyka: rozporządzenie, zabezpieczenie społeczne, praca najemna, działalność gospodarcza, system zabezpieczenia społecznego, Trybunał Sprawiedliwości, interpretacja przepisów, R. Szoja, ZUS, KUS, ustalanie ustawodawstwa, charakter marginalny

Wykładni art. 13 ust. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 883/2004 z 29.4.2004 r.
w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego[Dz.Urz. UE L Nr 166, s. 1 – zmienione
rozporządzeniem (UE) Nr 465/2012 Parlamentu Europejskiego i Rady z 22.5.2012 r. (Dz.Urz. UE L Nr 149, s. 4);
dalej jako: rozporządzenie podstawowe.] należy dokonywać w ten sposób, że w celu określenia
ustawodawstwa krajowego mającego zastosowanie na podstawie tego przepisu do osoby, takiej jak skarżący
w postępowaniu głównym, który wykonuje pracę i prowadzi działalność gospodarczą na własny rachunek
w różnych państwach członkowskich, należy wziąć pod uwagę wymogi ustanowione w art. 14 ust. 5b oraz
w art. 16 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 987/2009 z 16.9.2009 r. dotyczące
wykonywania rozporządzenia (WE) Nr 883/2004[Dz.Urz. UE L Nr 284, s. 1 – zmienione ww. rozporządzeniem
Nr 465/2012; dalej jako: rozporządzenie wykonawcze.]. Wyrok TS z 13.7.2017 r., Szoja, C-89/16
Ramy prawne
1. Prawo UE
Motywy rozporządzenia podstawowego mają następujące brzmienie:
„(1) Zasady mające na celu koordynację w zakresie zabezpieczenia społecznego wpisują się w ramy swobodnego
przepływu osób oraz powinny z tego tytułu przyczyniać się do podniesienia poziomu życia tych osób i warunków
zatrudnienia. […]
(15) Niezbędne jest poddanie osób przemieszczających się we Wspólnocie system[owi] zabezpieczenia społecznego
tylko jednego państwa członkowskiego w celu uniknięcia zbiegu mających tu zastosowanie przepisów ustawodawstw
krajowych oraz komplikacji, które mogłyby z tego wynikać. […]
(17) Aby jak najbardziej skutecznie zagwarantować równość traktowania wszystkich osób pracujących na terytorium
państwa członkowskiego, stosowne jest uznanie, jako ogólną zasadę, że ustawodawstwem mającym zastosowanie
jest ustawodawstwo państwa członkowskiego, w którym zainteresowana osoba wykonuje swą pracę jako pracownik
najemny lub na własny rachunek. […]
(45) Jako że cel proponowanego działania, to znaczy środków koordynujących, które mają gwarantować, że prawo
do swobodnego przepływu osób będzie wykonywane skutecznie, nie może być osiągnięty przez państwa
członkowskie w stopniu wystarczającym i wobec tego, ze względu na skalę i skutki tego działania, może być lepiej
osiągnięty na szczeblu Wspólnoty, Wspólnota może przyjmować środki zgodnie z zasadą pomocniczości określoną
w art. 5 traktatu”.
Artykuł 1 rozporządzenia podstawowego stanowi, że do celów jego stosowania:
„a) określenie »praca najemna« oznacza wszelką pracę lub sytuację równoważną, traktowaną jako taką do celów
stosowania ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego państwa członkowskiego, w którym taka praca
lub sytuacja równoważna ma miejsce;
b) określenie »działalność na własny rachunek« oznacza wszelką pracę lub sytuację równoważną, traktowaną jako
taką do celów ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego państwa członkowskiego, w którym taka
praca lub sytuacja równoważna ma miejsce […].
l) określenie »ustawodawstwo« oznacza, w odniesieniu do każdego państwa członkowskiego, przepisy ustawowe,
wykonawcze i inne oraz obowiązujące środki wykonawcze odnoszące się do działów systemu zabezpieczenia
społecznego, objętych art. 3 ust. 1 […].
n) określenie »Komisja Administracyjna« oznacza komisję, o której mowa w art. 71.”
Artykuł 11 ust. 1 rozporządzenia podstawowego przewiduje, że osoby, do których stosuje się niniejsze
rozporządzenie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego. Ustawodawstwo takie określane
jest zgodnie z przepisami niniejszego tytułu.
Artykuł 13 rozporządzenia podstawowego brzmi następująco:
„1. Osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną w dwóch lub w kilku państwach członkowskich, podlega: […]
3. Osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych państwach
członkowskich, podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym wykonuje swą pracę najemną, lub, jeżeli

wykonuje taką pracę w dwóch lub w kilku państwach członkowskich, ustawodawstwu określonemu zgodnie
z przepisami ust. 1”.
Na podstawie art. 16 rozporządzenia podstawowego:
„1. Dwa lub kilka państw członkowskich, właściwe władze tych państw członkowskich lub organy wyznaczone przez
te władze mogą przewidzieć, za wspólnym porozumieniem, w interesie niektórych osób lub niektórych grup osób,
wyjątki od przepisów art. 11 do 15.
2. Osoba, która otrzymuje emeryturę lub rentę albo emerytury lub renty na podstawie ustawodawstwa jednego lub
kilku państw członkowskich, a która zamieszkuje w innym państwie członkowskim, może, na swą prośbę, zostać
zwolniona z zastosowania ustawodawstwa tego ostatniego państwa członkowskiego, pod warunkiem że nie podlega
ona temu ustawodawstwu z powodu wykonywania pracy najemnej lub pracy na własny rachunek”.
Zgodnie z art. 72 lit. a) rozporządzenia podstawowego to zadaniem Komisji jest rozpatrywanie wszelkich spraw
administracyjnych lub dotyczących wykładni, wynikających z przepisów niniejszego rozporządzenia lub
rozporządzenia wykonawczego, jak też każdej umowy lub uzgodnień, zawartych w ramach tych rozporządzeń, bez
uszczerbku dla uprawnień władz, instytucji i osób zainteresowanych do korzystania z procedur i sądów
przewidzianych przez ustawodawstwo państw członkowskich, przez niniejsze rozporządzenie lub przez traktat.
Zgodnie z art. 14 ust. 5 lit. b) rozporządzenia Nr 987/2009, do celów stosowania art. 13 ust. 1 rozporządzenia
podstawowego, osoba, która „normalnie wykonuje pracę najemną w dwóch lub w kilku państwach członkowskich”,
oznacza w szczególności osobę, która w sposób ciągły wykonuje na zmianę kilka rodzajów pracy, z wyjątkiem pracy
o charakterze marginalnym, w dwóch lub więcej państwach członkowskich, niezależnie od częstotliwości takiej
zamiany czy też jej regularnego charakteru.
Artykuł 14 rozporządzenia wykonawczego stanowi: „[…]
5. Do celów stosowania art. 13 ust. 1 rozporządzenia podstawowego osoba, która »normalnie wykonuje pracę
najemną w dwóch lub więcej państwach członkowskich«, oznacza osobę, która równocześnie lub na zmianę
wykonuje jedną lub kilka odrębnych prac w dwóch lub więcej państwach członkowskich w tym samym lub kilku
przedsiębiorstwach lub dla jednego lub kilku pracodawców. […]
5b. Praca o charakterze marginalnym nie będzie brana pod uwagę do celów określenia mającego zastosowanie
ustawodawstwa na mocy art. 13 rozporządzenia podstawowego. Artykuł 16 rozporządzenia wykonawczego stosuje
się we wszystkich przypadkach objętych niniejszym artykułem. […]
8. Do celów stosowania art. 13 ust. 1 i 2 rozporządzenia podstawowego »znaczna część pracy najemnej lub
działalności na własny rachunek« wykonywana w państwie członkowskim oznacza znaczną pod względem
ilościowym część pracy najemnej lub pracy na własny rachunek wykonywanej w tym państwie członkowskim, przy
czym nie musi to być koniecznie największa część tej pracy”.
Zgodnie z art. 16 rozporządzenia wykonawczego:
„1. Osoba, która wykonuje pracę w dwóch lub więcej państwach członkowskich, informuje o tym instytucję
wyznaczoną przez właściwą władzę państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania.
2. Wyznaczona instytucja państwa członkowskiego miejsca zamieszkania niezwłocznie ustala ustawodawstwo
mające zastosowanie do zainteresowanego, uwzględniając art. 13 rozporządzenia podstawowego oraz art. 14
rozporządzenia wykonawczego. Takie wstępne określenie mającego zastosowanie ustawodawstwa ma charakter
tymczasowy. Instytucja ta informuje wyznaczone instytucje każdego państwa członkowskiego, w którym wykonywana
jest praca, o swoim tymczasowym określeniu.
3. Tymczasowe określenie mającego zastosowanie ustawodawstwa, przewidziane w ust. 2, staje się ostateczne
w terminie dwóch miesięcy od momentu poinformowania o nim instytucji wyznaczonych przez właściwe władze
zainteresowanych państw członkowskich, zgodnie z ust. 2, o ile ustawodawstwo nie zostało już ostatecznie określone
na podstawie ust. 4, lub przynajmniej jedna z zainteresowanych instytucji informuje instytucję wyznaczoną przez
właściwą władzę państwa członkowskiego miejsca zamieszkania przed upływem tego dwumiesięcznego terminu
o niemożności zaakceptowania określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa lub o swojej odmiennej opinii
w tej kwestii.
4. W przypadku gdy z uwagi na brak pewności co do określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa niezbędne
jest nawiązanie kontaktów przez instytucje lub władze dwóch lub więcej państw członkowskich, na wniosek jednej lub
więcej instytucji wyznaczonych przez właściwe władze zainteresowanych państw członkowskich lub na wniosek
samych właściwych władz, ustawodawstwo mające zastosowanie do zainteresowanego jest określane na mocy
wspólnego porozumienia, z uwzględnieniem art. 13 rozporządzenia podstawowego i odpowiednich przepisów art. 14
rozporządzenia wykonawczego. […]

5. Instytucja właściwa państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo zostało tymczasowo lub ostatecznie
określone jako mające zastosowanie, niezwłocznie informuje o tym zainteresowanego.
6. Jeżeli zainteresowany nie dostarczy informacji, o których mowa w ust. 1, niniejszy artykuł stosuje się z inicjatywy
instytucji wyznaczonej przez właściwą władzę państwa członkowskiego miejsca zamieszkania, gdy tylko instytucja ta
zapozna się z sytuacją tej osoby, na przykład za pośrednictwem innej instytucji zainteresowanej”.
2. Prawo słowackie
Zgodnie z § 3 ust. 1 lit. a) ustawy Nr 461/2003 o zabezpieczeniu społecznym praca najemna w rozumieniu niniejszej
ustawy oznacza, jeśli przepis szczególny lub umowa międzynarodowa mająca pierwszeństwo przed uregulowaniami
Republiki Słowackiej nie stanowi inaczej, działalność wynikającą ze stosunku prawnego, który ustanawia:
a) prawo do wynagrodzenia za pracę najemną na podstawie przepisu szczególnego, z wyjątkiem wynagrodzenia
niepieniężnego wynikającego z wcześniejszego stosunku prawnego, który ustanawiał prawo do wynagrodzenia za
pracę najemną na podstawie przepisu szczególnego, przyznanego z funduszu socjalnego.
Zgodnie z § 4 ust. 1 ustawy o zabezpieczeniu społecznym przez pracownika, do celów ubezpieczenia chorobowego,
ubezpieczenia emerytalnego i ubezpieczenia na wypadek bezrobocia, rozumie się, jeśli niniejsza ustawa nie stanowi
inaczej, osobę fizyczną pozostającą w stosunku prawnym, który uprawnia ją do stałego miesięcznego wynagrodzenia
w rozumieniu § 3 ust. 1 lit. a) oraz ust. 2 i 3.
Paragraf 7 ust. 1 lit. c) ustawy o zabezpieczeniu społecznym stanowi, że pracodawcą w rozumieniu niniejszej ustawy
jest w stosunku do osoby fizycznej wykonującej działalność zarobkową w rozumieniu § 3 ust. 1 lit. a) i ust. 2 oraz 3:
1) osoba fizyczna, która jest zobowiązana do zapłaty pracowników wynagrodzenia, o którym mowa w § 3 ust. 1 lit. a)
oraz ust. 2 i 3, i która ma miejsce zamieszkania w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w państwie będącym
stroną Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym, takim jak Republika Słowacka lub na terytorium
Konfederacji Szwajcarskiej, lub w państwie, z którym Republika Słowacka zawarła umowę międzynarodową mającą
pierwszeństwo przed ustawami Republiki Słowackiej, albo
2) osoba prawna, która jest zobowiązana do zapłaty pracownikom wynagrodzenia, o którym mowa w § 3 ust. 1 lit. a)
oraz ust. 2 i 3, i która ma siedzibę albo której oddział ma siedzibę w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub
w państwie, które jest stroną Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym, takim jak Republika Słowacka
lub na terytorium Konfederacji Szwajcarskiej, lub w państwie, z którym Republika Słowacka zawarła umowę
międzynarodową mającą pierwszeństwo przed ustawami Republiki”.
Zgodnie z § 14 ust. 1 lit. a) ustawy o zabezpieczeniu społecznym obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu
podlega pracownik w rozumieniu § 4 ust. 1.
Na podstawie § 15 ust. 1 lit. a) ustawy o zabezpieczeniu społecznym obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu
podlega pracownik w rozumieniu § 4 ust. 1 i 2.
W myśl § 19 ust. 1 ustawy o zabezpieczeniu społecznym obowiązkowo ubezpieczeniu na wypadek bezrobocia
podlega pracownik, który obowiązkowo podlega ubezpieczeniu chorobowemu, jeśli niniejsza ustawa nie stanowi
inaczej.
Stan faktyczny
R. Szoja jest obywatelem polskim, który prowadzi działalność gospodarczą na własny rachunek w Polsce i jest
zatrudniony w charakterze pracownika na Słowacji. W tym ostatnim państwie od 1.2.2013 r. jest wpisany do
krajowego rejestru ubezpieczonych.
Z korespondencji pomiędzy polskim Zakładem Ubezpieczeń Społecznych[Dalej jako: ZUS.] a słowacką Kasą
Ubezpieczeń Społecznych[Dalej jako: KUS.] wynika, że ponieważ R. Szoja ma miejsce zamieszkania w Polsce, na
terytorium której również prowadzi działalność zawodową, ZUS postanowił, aby od 1.7.2012 r. podlegał on polskim
uregulowaniom w zakresie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z art. 13 ust. 3 rozporządzenia podstawowego w zw.
z art. 14 ust. 5 lit. b) rozporządzenia wykonawczego. Decyzja ZUS była uzasadniona marginalnym charakterem
pracy, jaką R. Szoja wykonuje na terytorium słowackim. W związku z tym ZUS 22.4.2013 r. poinformował KUS,
zgodnie z art. 16 ust. 3 rozporządzenia wykonawczego, że R. Szoja od 1.2.2013 r. podlegał polskiemu
ustawodawstwu. Kasa Ubezpieczeń Społecznych nie zakwestionowała tego tymczasowego ustalenia właściwego
ustawodawstwa i stało się ono ostateczne w świetle art. 16 ust. 3 rozporządzenia wykonawczego. W rezultacie KUS
postanowiła, że R. Szoja nie korzystał od 1.2.2013 r. z obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego, emerytalnego
i na wypadek bezrobocia u swego słowackiego pracodawcy. Decyzję tę potwierdził organ apelacyjny KUS. R. Szoja
zakwestionował to stanowisko.
Poprzez pytania prejudycjalne słowacki Sąd Najwyższy zmierzał do ustalenia, czy art. 13 ust. 3 rozporządzenia
podstawowego należy interpretować w ten sposób, że w celu określenia ustawodawstwa krajowego mającego, na

podstawie tego przepisu, zastosowanie do osoby, która wykonuje pracę i działalność gospodarczą na własny
rachunek w różnych państwach członkowskich, należy wziąć pod uwagę wymogi ustanowione w art. 14 ust. 5b oraz
w art. 16 rozporządzenia wykonawczego.
Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości
Z motywów 1 i 45 rozporządzenia podstawowego wynika, że jego celem jest zapewnienie koordynacji krajowych
systemów zabezpieczenia społecznego państw członkowskich w celu zagwarantowania skutecznego wykonywania
swobodnego przemieszczania się osób i przyczynienia się tym samym do poprawy warunków życia oraz zatrudnienia
osób przemieszczających się w obrębie UE. W art. 11 ust. 1 rozporządzenia podstawowego ustanowiono zasadę
stosowania jednego ustawodawstwa. Zgodnie z nią osoby, do których stosuje się to rozporządzenie, podlegają
ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego. Trybunał wskazał, że ta zasada ma na celu uniknięcie
komplikacji mogących wyniknąć z jednoczesnego zastosowania kilku krajowych ustawodawstw i zniesienie
nierówności w traktowaniu, które dla osób przemieszczających się wewnątrz Unii są konsekwencją częściowego lub
całkowitego zbiegu ustawodawstw właściwych[Podobnie wyrok TS z 9.3.2006 r., Piatkowski, C-493/04,
EU:C:2006:167, pkt 21.].
Zgodnie z art. 13 ust. 3 rozporządzenia podstawowego w celu określenia ustawodawstwa krajowego mającego
zastosowanie do osoby zwykle wykonującej pracę w jednym państwie członkowskim i działalność na własny
rachunek w innym państwie członkowskim, ta osoba podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego,
w którym jest zatrudniona jako pracownik. Trybunał wskazał, że w sytuacji takiej jak rozpatrywana
w postępowaniu głównym, w której jest bezsporne, że R. Szoja wykonuje zarówno pracę na Słowacji, jak i prowadzi
działalność gospodarczą na własny rachunek w Polsce, należy przyjąć, że objęta jest zakresem art. 13 ust. 3
rozporządzenia podstawowego. Jednak rozporządzenie wykonawcze, które ma na celu ustalenie zasad
wykonywania rozporządzenia podstawowego, stanowi w art. 14 ust. 5b, że praca o charakterze marginalnym nie
będzie brana pod uwagę do celów określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa na mocy art. 13
rozporządzenia podstawowego.
Z postanowienia odsyłającego wynika, że zgodnie z decyzją ZUS praca R. Szoi wykonywana na terytorium
słowackim ma charakter marginalny i określenie właściwego ustawodawstwa stało się ostateczne na mocy art. 16
ust. 3 rozporządzenia wykonawczego.
Trybunał wskazał, że ustawodawstwo właściwe – któremu podlega osoba taka jak R. Szoja, która zwykle wykonuje
pracę najemną i prowadzi działalność na własny rachunek w różnych państwach członkowskich – należy ustalić, na
podstawie art. 13 ust. 3 rozporządzenia podstawowego, z uwzględnieniem art. 14 ust. 5b rozporządzenia
wykonawczego, który wyklucza uwzględnienie pracy o charakterze marginalnym. Z art. 14 ust. 5b rozporządzenia
wykonawczego wynika, że art. 16 tego rozporządzenia stosuje się we wszystkich przypadkach przewidzianych w tym
art. 14. Trybunał stwierdził, że tym samym w sytuacji, takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, należy
uwzględnić również art. 16 tego rozporządzenia. W tym ostatnim przepisie określono postępowanie, jakie należy
zastosować w celu ustalenia ustawodawstwa właściwego na podstawie art. 13 rozporządzenia podstawowego.
Normy kolizyjne zawarte w rozporządzeniu podstawowym mają wobec państw członkowskich charakter
bezwzględnie wiążący i nie można przyjąć, aby osoby objęte systemem zabezpieczenia społecznego i podlegające
zakresowi stosowania tych przepisów mogły zniweczyć ich skutki poprzez posiadanie możliwości podjęcia decyzji
o rezygnacji z podlegania im[Zob. wyrok TS z 14.10.2010 r., van Delft i in., C-345/09, EU:C:2010:610, pkt 52.].
Trybunał uznał, że art. 34 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej[Dalej jako: Karta.] nie ma wpływu na powyższe
ustalenia, ponieważ to postanowienie nie wpływa na trafność stosowania art. 14 i 16 rozporządzenia wykonawczego
w sprawie w postępowaniu głównym.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 13.7.2017 r., Szoja, C-89/16

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 13.7.2017 r. w sprawie Szoja, C-89/16, potwierdził, że ustalenie właściwego ustawodawstwa dla osób zatrudnionych w różnych państwach członkowskich należy dokonywać z uwzględnieniem przepisów rozporządzenia podstawowego i wykonawczego. Decyzja ZUS dotycząca R. Szoji została uznana za zgodną z przepisami, a KUS nie zakwestionowała jej ostatecznego charakteru.