Ochrona praw pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw

Dyrektywa 2001/23/WE dotyczy ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub ich części. Artykuły 3 i 4 zapewniają przechodzenie praw i obowiązków pracowników na nowego pracodawcę oraz chronią przed zwolnieniami. Natomiast art. 5 ust. 1 określa wyjątki, kiedy te przepisy nie mają zastosowania, ale podlegają ścisłej wykładni, a państwa członkowskie mogą wprowadzić własne regulacje dotyczące ochrony pracowników w tych sytuacjach.

Tematyka: ochrona pracowników, dyrektywa 2001/23/WE, przejęcie przedsiębiorstwa, pre-pack, Trybunał Sprawiedliwości UE

Przepisy dyrektywy 2001/23/WE z 12.3.2001 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw państw członkowskich
odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw, zakładów lub
części przedsiębiorstw lub zakładów[Dz.Urz. UE L Nr 82, s. 16; dalej jako: dyrektywa 2001/23.],
a w szczególności art. 5 ust. 1 należy interpretować w ten sposób, że ochrona pracowników gwarantowana
przez art. 3 i 4 tej dyrektywy zostaje utrzymana w sytuacji, takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym,
w której przejęcie przedsiębiorstwa następuje po ogłoszeniu upadłości w kontekście pre-packu –
przygotowanego przed tym ogłoszeniem i zrealizowanego bezpośrednio po tym ogłoszeniu – w ramach
którego w szczególności wyznaczony przez sąd „potencjalny syndyk” bada możliwości ewentualnej
kontynuacji przez osobę trzecią działalności tego przedsiębiorstwa i przygotowuje czynności mające dojść
do skutku wkrótce po ogłoszeniu upadłości, aby doprowadzić do tej kontynuacji. Ponadto, że nie jest istotne
w tym względzie, że zamierzonym przez tę transakcję pre-packu celem jest także maksymalizacja zysków ze
zbycia dla ogółu wierzycieli rozpatrywanego przedsiębiorstwa. Wyrok TS z 22.6.2017 r., Federatie
Nederlandse Vakvereniging i in., C-126/16
Ramy prawne
1. Prawo UE
Na podstawie motywu 3 dyrektywy 2001/23 konieczne jest zapewnienie ochrony pracowników w przypadku zmiany
pracodawcy, w szczególności zagwarantowanie przestrzegania ich praw.
Artykuł 1 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2001/23 stanowi, że niniejsza dyrektywa ma zastosowanie do każdego przypadku
przejęcia przedsiębiorstwa, zakładu lub części przedsiębiorstwa, zakładu, przez innego pracodawcę w wyniku
prawnego przeniesienia własności lub łączenia.
Zgodnie z art. 3 ust. 1 dyrektywy 2001/23 prawa i obowiązki zbywającego wynikające z umowy o pracę lub stosunku
pracy istniejącego w momencie przejęcia przechodzą, w wyniku tego przejęcia, na przejmującego.
Artykuł 4 ust. 1 dyrektywy 2001/23 przewiduje, że przejęcie przedsiębiorstwa, zakładu lub części przedsiębiorstwa
lub zakładu nie stanowi samo w sobie podstawy do zwolnienia, czy to przez zbywającego, czy przejmującego.
Postanowienie to nie stoi na przeszkodzie zwolnieniom z powodów ekonomicznych, technicznych lub
organizacyjnych, powodujących zmiany w stanie zatrudnienia.
Artykuł 5 dyrektywy 2001/23 stanowi:
„1. O ile państwa członkowskie nie ustalą inaczej, art. 3 i 4 nie mają zastosowania do jakiegokolwiek przejęcia
przedsiębiorstwa, zakładu lub części przedsiębiorstwa lub zakładu, jeżeli wobec zbywającego prowadzone jest
postępowanie upadłościowe lub inne podobne postępowanie, wszczęte w celu likwidacji aktywów zbywającego,
i jeżeli znajduje się ono pod nadzorem właściwego organu publicznego (którym może być likwidator, upoważniony
przez właściwy organ publiczny).
2. Jeżeli art. 3 i 4 mają zastosowanie w przypadku przejęcia w trakcie postępowania upadłościowego, wszczętego
w stosunku do zbywającego (bez względu na to, czy postępowanie takie zostało wszczęte w celu likwidacji aktywów
zbywającego) i takie postępowanie podlega nadzorowi właściwego organu publicznego (którym może być likwidator,
upoważniony przez właściwy organ publiczny), państwo członkowskie może ustalić, że:
a) niezależnie od postanowień art. 3 ust. 1, długi zbywającego, powstałe w związku z jakąkolwiek umową o pracę lub
stosunkiem pracy, wymagalne przed przejęciem lub przed wszczęciem postępowania upadłościowego, nie są
przenoszone na przejmującego, pod warunkiem że takie postępowanie powoduje na podstawie ustawodawstwa
państwa członkowskiego uruchomienie ochrony co najmniej równorzędnej do tej [z tą], która jest przewidziana
w przypadkach objętych zakresem dyrektywy Rady 80/987/EWG z 20.10.1980 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw
państw członkowskich dotyczących ochrony pracowników na wypadek niewypłacalności pracodawcy[Dz.Urz. UE L Nr
283, s. 23.],
oraz, lub alternatywnie, że
b) przejmujący, zbywający lub osoba, albo osoby wykonujące funkcje zbywającego z jednej strony i przedstawiciele
pracowników z drugiej strony, uzgodnią zmiany warunków pracy pracowników takie, na jakie zezwalają obowiązujące
przepisy i praktyka, mające zapewnić możliwości chrony zatrudnienia poprzez zapewnienie możliwości przetrwania
przedsiębiorstwa lub zakładu względnie części przedsiębiorstwa lub zakładu.

3. Państwo członkowskie może zastosować ust. 2 lit. b) do każdego przejęcia, w przypadku gdy zbywający znajduje
się w stanie poważnego kryzysu ekonomicznego, określanego przez przepisy krajowe, z zastrzeżeniem że stan taki
zostanie ogłoszony przez właściwy organ publiczny i podlega sądowemu nadzorowi, pod warunkiem iż takie przepisy
istniały już w krajowym ustawodawstwie w dniu 17.7.1998 r. […]
4. Państwa członkowskie podejmują odpowiednie środki, aby zapobiec nadużywaniu postępowań upadłościowych
w sposób pozbawiający pracowników praw przewidzianych w niniejszej dyrektywie”.
2. Prawo niderlandzkie
Artykuł 7:662 ust. 2 lit. a) KC stanowi, że do celów stosowania niniejszej sekcji „przejęcie” oznacza przejęcie
w następstwie porozumienia, połączenia lub podzielenia jednostki gospodarczej, która zachowuje swoją tożsamość.
Na podstawie art. 7:663 KC przejęcie przedsiębiorstwa powoduje z urzędu przeniesienie na rzecz przejmującego
praw i obowiązków, które dla pracodawcy tego przedsiębiorstwa wynikają w tym momencie z umowy o pracę
zawartej pomiędzy tym pracodawcą a zatrudnionym pracownikiem w tym przedsiębiorstwie. Jednakże w ciągu
jednego roku po przejęciu ten pracodawca i przejmujący pozostają solidarnie odpowiedzialni za poszanowanie
wynikających z umowy o pracę obowiązków powstałych przed tą chwilą.
Artykuł 7:666 lit. a) KC przewiduje, że art. 7:662–7:665 i art. 7:670 ust. 8 nie mają zastosowania do przejęcia
przedsiębiorstwa, w sytuacji gdy ogłoszona została upadłość pracodawcy, a przedsiębiorstwo należy do masy
upadłości.
Zgodnie z art. 7:670 KC pracodawca może rozwiązać umowę o pracę z pracownikiem zatrudnionym w jego
przedsiębiorstwie ze względu na określone w art. 7:662 ust. 2 lit. a) przejęcie tego przedsiębiorstwa.
Od 2012 r. kilka sądów niderlandzkich stosuje procedurę zwaną pre-pack. W jej ramach przed ogłoszeniem
upadłości, z pomocą ustanowionego przez sąd potencjalnego syndyka, przygotowana jest transakcja dotycząca
aktywów, która jest realizowana bezpośrednio po ogłoszeniu upadłości. W ramach pre-packu sąd ustanawia także
potencjalnego sędziego-komisarza. Do chwili obecnej w Niderlandach ani etap przygotowawczy, ani pre-pack jako
taki nie są regulowane przez prawo, lecz są one wynikiem praktyki.
Stan faktyczny
Do chwili ogłoszenia upadłości Estro Groep BV była największą spółką w Niderlandach zajmującą się prowadzeniem
świetlic dla dzieci. Od listopada 2013 r. można było przewidzieć, że bez nowego finansowania w połowie 2014 r.
Estro Groep nie będzie już w stanie wywiązywać się ze zobowiązań. W poszukiwaniu takiego finansowania Estro
Groep konsultowała się z akcjonariuszami i ewentualnymi inwestorami, ale okazały się one bezowocne. Równolegle
Estro Groep opracowała plan zwany "projektem Butterfly”. Projekt ten zakładał wznowienie działalności znacznej
części przedsiębiorstwa Estro Groep w następstwie pre-packu. Miało się to opierać na wznowieniu działalności 243
z ok. 380 placówek, utrzymaniu miejsc pracy dla prawie 2500 pracowników z ogólnej liczby ok. 3600 oraz ciągłości
świadczenia usług we wszystkich placówkach w lipcu 2014 r. W toku realizacji projektu Butterfly Estro Groep
skontaktowała się jako z potencjalnym nabywcą jedynie z H.I.G. Capital, siostrzaną spółką swojego głównego
akcjonariusza, Bayside Capital.
Na wniosek Estro Groep sąd w Amsterdamie ustanowił 10.6.2014 r. potencjalnego syndyka. Natomiast 20 czerwca
została założona Smallsteps BV w celu przejęcia w charakterze przedsiębiorstwa odpowiedzialnego za wznowienie
działalności, na rachunek H.I.G. Capital, znacznej części placówek świetlicowych Estro Groep w ramach projektu
Butterfly.
Cały personel Estro Groep 3.7.2014 r. otrzymał wiadomość elektroniczną wskazującą, że dzień później zostanie
złożony wniosek o ogłoszenie upadłości, i precyzującą, iż personel ten zostanie ewentualnie wezwany do udziału
w zebraniu przed złożeniem tego wniosku. Estro Groep 5.7.2014 r. złożyła do sądu w Amsterdamie wniosek
o ogłoszenie upadłości, która została ogłoszona tego dnia. W tym samym dniu został podpisany pre-pack pomiędzy
syndykiem a Smallsteps, na którego podstawie spółka ta kupiła ok. 250 placówek i zobowiązała się do zapewnienia
miejsc pracy prawie 2600 pracownikom Estro Groep w dniu ogłoszenia upadłości. Syndyk 7 lipca zwolnił wszystkich
pracowników Estro Groep. Prawie 2600 pracowników uprzednio zatrudnionych przez Estro Groep otrzymało oferty
zawarcia nowych umów o pracę od Smallsteps, a ponad tysiąc zostało ostatecznie zwolnionych.
K. van den Burg-Vergeer, L.T. Kukupessy, D. Paase-Teeuwen i A.J. Schenk, które pracowały w placówkach
przejętych przez Smallsteps, po ogłoszeniu upadłości Estro Groep nie otrzymały oferty zawarcia nowych umów
o pracę. Wniosły one do sądu powództwo o ustalenie, że dyrektywa 2001/23 ma zastosowanie do pre-packu
zawartego pomiędzy Estro Groep a Smallsteps, a tym samym powinny być one uznane za zatrudnione od tej pory
z mocy prawa w Smallsteps na niezmienionych warunkach. Podnosiły, że zastosowanie ma także art. 7:662 i nast.
KC, ponieważ przejęcie przedsiębiorstwa nastąpiło przed dniem ogłoszenia upadłości Estro Groep. Smallsteps
podważał żądania powódek.

W tych okolicznościach sąd zwrócił się do Trybunału z pytaniami prejudycjalnymi, w których dążył do ustalenia, czy
dyrektywę 2001/23, a w szczególności jej art. 5 ust. 1, należy interpretować w ten sposób, że ochrona pracowników
gwarantowana przez art. 3 i 4 tej dyrektywy zostaje utrzymana w sytuacji, w której przejęcie przedsiębiorstwa
następuje przed ogłoszeniem upadłości w kontekście pre-packu – przygotowanego przed tym ogłoszeniem
i zrealizowanego bezpośrednio po tym ogłoszeniu – w ramach którego w szczególności wyznaczony przez sąd
„potencjalny syndyk” bada możliwości ewentualnej kontynuacji przez osobę trzecią działalności tego
przedsiębiorstwa i przygotowuje czynności mające dojść do skutku wkrótce po ogłoszeniu upadłości, aby
doprowadzić do tej kontynuacji. Ponadto, czy jest istotne w tym względzie, że zamierzonym przez transakcję pre-
packu celem jest zarówno kontynuacja działalności danego przedsiębiorstwa, jak i maksymalizacja zysków ze zbycia
dla ogółu wierzycieli tego przedsiębiorstwa?
Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości
Celem dyrektywy 2001/23, jak wynika z jej motywu 3, jest ochrona pracowników, w szczególności poprzez
zapewnienie przestrzegania ich praw w przypadku zmiany pracodawcy. W tym względzie art. 3 ust. 1 ak. 1 tej
dyrektywy przewiduje, że prawa i obowiązki zbywającego wynikające z umowy o pracę lub stosunku pracy
istniejącego w momencie przejęcia przechodzą w jego wyniku na przejmującego. Artykuł 4 ust. 1 tej dyrektywy chroni
pracowników przed zwolnieniem dokonywanym przez zbywającego lub przejmującego. Na zasadzie wyjątku art. 5
ust. 1 dyrektywy 2001/23 stanowi, że ujęta w art. 3 i 4 regulacja dotycząca ochrony nie ma zastosowania do
przejęć przedsiębiorstw dokonywanych w warunkach określonych w tym przepisie, o ile państwa członkowskie nie
ustalą inaczej. Z orzecznictwa TS wynika, że art. 5 ust. 1 w zakresie, w jakim stanowi, co do zasady, o niestosowaniu
regulacji dotyczącej ochrony pracowników w przypadku niektórych przejęć przedsiębiorstw i w ten sposób oddala się
od zasadniczego celu leżącego u podstaw dyrektywy 2001/23, musi bezwzględnie podlegać ścisłej wykładni [Zob.
wyrok z 4.6.2002 r., Beckmann, C-164/00, EU:C:2002:330, pkt 29.]. Z treści art. 5 ust. 1 pierwszy człon zdania
dyrektywy 2001/23 wynika, że w okolicznościach, które uzasadniają stosowanie tego przepisu, państwom
członkowskim przysługuje uprawnienie do wdrożenia ujętej w art. 3 i 4 tej dyrektywy regulacji dotyczącej ochrony
pracowników. W rozpatrywanej sprawie państwo nie skorzystało z tego uprawnienia. Wynika z tego, że art. 5 ust. 1
dyrektywy 2001/23 w zakresie, w jakim zezwala na odstąpienie od regulacji dotyczącej ochrony pracowników, ma
zastosowanie do sprawy takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, jednak pod warunkiem, że określone
postępowanie spełnia warunki wymienione w tym przepisie. W tym względzie art. 5 ust. 1 dyrektywy 2001/23
uściśla łącznie, że wobec zbywającego musi być prowadzone postępowanie upadłościowe lub inne podobne
postępowanie. Ponadto postępowanie to musi zostać wszczęte w celu likwidacji aktywów zbywającego i znajdować
się pod nadzorem właściwego organu publicznego.
Odnosząc się do warunku, zgodnie z którym wobec zbywającego musi być prowadzone postępowanie
upadłościowe lub inne podobne postępowanie, TS uznał, że nie może on rozciągać się przy uwzględnieniu
wymogu ścisłej wykładni, na operację przygotowującą upadłość, ale nieprowadzącą do niej[Por. opinię rzecznika
generalnego P. Mengozziego przedstawioną 29.3.2017 r. w sprawie Federatie Nederlandse Vakvereniging i in., C-
126/16, pkt 76.]. Jednakże w rozpatrywanej sprawie transakcja pre-packu jest wprawdzie przygotowywana przed
ogłoszeniem upadłości, ale jest realizowana po tym ogłoszeniu. Trybunał stwierdził, że taka transakcja rzeczywiście
pociągająca za sobą upadłość może z tego względu być objęta pojęciem „postępowanie upadłościowe” w rozumieniu
art. 5 ust. 1 dyrektywy 2001/23.
Artykuł 5 ust. 1 dyrektywy 2001/23 wymaga również, aby postępowanie upadłościowe lub inne podobne
postępowanie zostało wszczęte w celu likwidacji aktywów zbywającego. Z orzecznictwa TS wynika, że nie
spełnia tego warunku postępowanie mające na celu kontynuację działalności danego przedsiębiorstwa [Zob.
wyroki: z 25.7.1991 r., d’Urso i in., C-362/89, EU:C:1991:326, pkt 31, 32; a z 7.12.1995 r., Spano i in., C-472/93,
EU:C:1995:421, pkt 25.]. Rzecznik generalny uściślił, że postępowanie ma na celu kontynuację działalności, gdy
zmierza do zachowania charakteru operacyjnego przedsiębiorstwa lub jego rentownych jednostek[Opinia rzecznika
generalnego w sprawie Federatie Nederlandse Vakvereniging i in., pkt 57 i 58.]. Natomiast postępowanie
zmierzające do likwidacji aktywów ma na celu maksymalizację zbiorowego zaspokojenia wierzycieli. O ile nie jest
wykluczone, że może dochodzić do pewnego nakładania się tych dwóch celów, do których zmierza dane
postępowanie, o tyle głównym celem postępowania zmierzającego do kontynuacji działalności przedsiębiorstwa
pozostaje zachowanie danego przedsiębiorstwa.
Z postanowienia odsyłającego wynika, że transakcja pre-packu ma na celu szczegółowe przygotowanie zbycia
przedsiębiorstwa, aby umożliwić szybkie wznowienie działalności rentownych jednostek przedsiębiorstwa po
ogłoszeniu upadłości w trosce o uniknięcie w ten sposób przerwania działalności spowodowanego nagłym jej
zawieszeniem w chwili ogłoszenia upadłości, tak aby zachować wartość tego przedsiębiorstwa i poziom zatrudnienia.
W tych okolicznościach i z zastrzeżeniem weryfikacji przez sąd odsyłający TS uznał, że skoro taka transakcja nie ma
ostatecznie na celu likwidacji przedsiębiorstwa, cel gospodarczo-społeczny, do którego dąży, nie może ani wyjaśniać,
ani uzasadniać tego, aby pracownicy zostali pozbawieni przyznanych im na mocy dyrektywy 2001/23 praw, gdy dane
przedsiębiorstwo jest przedmiotem przejęcia w całości lub w części[Analogicznie wyrok Spano i in., pkt 28, a także
30.]. W ocenie TS sama okoliczność, że transakcja pre-packu może mieć na celu również maksymalizację

zaspokojenia wierzycieli, nie może jej przekształcić w postępowanie wszczęte w celu likwidacji aktywów zbywającego
w rozumieniu art. 5 ust. 1 dyrektywy 2001/23. Trybunał uznał że zasadniczym celem takiej transakcji jest zachowanie
przedsiębiorstwa w upadłości i nie może być ona objęta art. 5 ust. 1 dyrektywy 2001/23.
Odnosząc się do warunku, zgodnie z którym postępowanie, określone w art. 5 ust. 1 dyrektywy 2001/23, musi
znajdować się pod nadzorem organu publicznego, TS stwierdził, że etap transakcji pre-packu, poprzedzający
ogłoszenie upadłości, nie ma żadnej podstawy w rozpatrywanym ustawodawstwie krajowym. W tej mierze ta
transakcja jest prowadzona nie pod nadzorem sądu, lecz przez kierownictwo przedsiębiorstwa, które prowadzi
negocjacje i podejmuje decyzje przygotowujące sprzedaż przedsiębiorstwa w upadłości. Chociaż potencjalny syndyk
i potencjalny sędzia-komisarz są wyznaczani przez sąd na wniosek przedsiębiorstwa w upadłości, to nie przysługują
im formalnie żadne uprawnienia. Tym samym nie spoczywa na nich żaden nadzór sprawowany przez organ
publiczny.
W ocenie TS z powyższego wynika, iż transakcja pre-packu, taka jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, nie
spełnia wszystkich warunków przewidzianych w art. 5 ust. 1 dyrektywy 2001/23 i że w rezultacie nie można
wprowadzić odstępstwa od przewidzianej w art. 3 i 4 tej dyrektywy regulacji dotyczącej ochrony.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 22.6.2017 r., Federatie Nederlandse Vakvereniging i in., C-126/16

Trybunał Sprawiedliwości UE wskazał, że transakcja pre-packu nie spełnia warunków art. 5 ust. 1 dyrektywy 2001/23 i nie może prowadzić do pozbawienia pracowników przyznanych im praw. Wniosek ten dotyczy kontynuacji działalności przedsiębiorstwa w sytuacji upadłości i wyklucza postępowanie likwidacyjne. Transakcja pre-packu nie podlega nadzorowi organu publicznego, co jest istotnym elementem określającym postępowanie upadłościowe.