Stypendium z tytułu odbywania szkolenia

Osoba pobierająca stypendium w okresie odbywania szkolenia, na które została skierowana przez powiatowy urząd pracy, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, niezależnie od faktycznego pobrania świadczenia. Decyzje organów rentowych mają charakter deklaratoryjny i wiążące skutki prawne, zapewniając porządek i bezpieczeństwo prawne.

Tematyka: stypendium, szkolenie, powiatowy urząd pracy, ubezpieczenia społeczne, decyzje organów rentowych, Sąd Najwyższy, skarga kasacyjna

Osoba pobierająca stypendium w okresie odbywania szkolenia, na które została skierowana przez powiatowy urząd pracy, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, niezależnie od faktycznego pobrania świadczenia. Decyzje organów rentowych mają charakter deklaratoryjny i wiążące skutki prawne, zapewniając porządek i bezpieczeństwo prawne.

Osobą pobierającą stypendium w okresie odbywania szkolenia, na które została skierowana przez powiatowy
urząd pracy w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 9 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(t.jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 963 ze zm.), jest osoba, której świadczenie to zostało przyznane i postawione do
jej dyspozycji (wydane), niezależnie od tego, czy uprawniony faktycznie je uzyskał (pobrał, odebrał, przyjął).
Wyrok SN z 11.7.2017 r., I UK 296/16
Przewodniczący Sędzia SN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca), Sędziowie SN: Beata
Gudowska, Maciej Pacuda.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych 11.7.2017 r. sprawy z odwołania Andrzeja U. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II
Oddziałowi w Ł. o ustalenie podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom i zapłatę składek na skutek skargi
kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku SA w Ł. z 3.2.2016 r. […]; oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie
Wyrokiem z 3.2.2016 r. SA w Ł. oddalił apelację Andrzeja U. od wyroku SO w Ł. z 8.4.2015 r. oddalającego
odwołanie wnioskodawcy od decyzji ZUS II Oddziału w Ł. z 8.5.2014 r., stwierdzającej, że wnioskodawca z tytułu
prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym –
emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu w okresie od 18.1.2012 r. do 5.5.2013 r.
i określającej podstawy wymiaru składek na te ubezpieczenia.
W sprawie ustalono, że wnioskodawca od 10.7.2006 r. podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy
ustawy. Od 28.4.2011 r. zarejestrował się jako bezrobotny w Powiatowym Urzędzie Pracy w Ł., gdzie zadeklarował
udział w projekcie pt. „Ł. rynek pracy to twoja przyszłość” i złożył wniosek o skierowanie na szkolenie grupowe „ABC
przedsiębiorczości”, które ukończył w okresie od 19 do 23.9.2011 r. Celem szkolenia było zdobycie umiejętności do
prowadzenia własnej działalności gospodarczej. W związku ze skierowaniem na szkolenie decyzją z 15.9.2011 r.
przyznano wnioskodawcy w okresie jego odbywania stypendium w wysokości 120% kwoty zasiłku. Wnioskodawca
odwołał się od tej decyzji, podnosząc, że od otrzymanej przez niego kwoty stypendium zostałyby odprowadzone
składki na ubezpieczenia społeczne, co automatycznie spowodowałoby wyłączenie go z ubezpieczenia rolniczego.
Decyzją z 26.10.2011 r. Wojewoda Ł. utrzymał powyższą decyzję w mocy. Powiatowy Urząd Pracy zgłosił
wnioskodawcę do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 9 ustawy
z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 963 ze zm., dalej jako:
SystUbSpołU). W okresie od 18.1.2012 r. do 5.5.2013 r. wnioskodawca prowadził działalność gospodarczą na
podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, której przedmiotem był montaż stolarki budowlanej.
Decyzjami z 23.12.2013 r. Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego stwierdził ustanie ubezpieczenia
rolniczego wnioskodawcy w okresach od 19.9.2011 r. do 23.9.2011 r. ze względu na zgłoszenie go do ubezpieczeń
społecznych przez Powiatowy Urząd Pracy w Ł. jako osobę pobierającą stypendium w okresie odbywania stażu lub
przygotowania zawodowego dorosłych oraz od 18.1.2012 r. do 5.5.2013 r. z uwagi na prowadzenie w tym okresie
działalności gospodarczej i niepodleganie ubezpieczeniu rolniczemu z mocy ustawy nieprzerwanie przez co najmniej
trzy lata przed rozpoczęciem prowadzenia tej działalności. Wnioskodawca nie dokonał zgłoszenia do obowiązkowych
ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.
Podzielając takie ustalenia sądu I instancji, sąd odwoławczy zaaprobował również jego ocenę, że w świetle art. 7 ust.
1 pkt 1, art. 16 ust. 1, art. 5a ust. 1 i art. 37 ust. 1 ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
(t.jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 277 ze zm.) oraz art. 6 ust. 1 pkt 5 i 9 i art. 12 ust. 1 SystUbSpołU przyznanie
wnioskodawcy stypendium szkoleniowego i zgłoszenie do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych wyłączyło jego
podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników, czego skutkiem było objęcie wnioskodawcy w chwili rozpoczęcia
prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym w systemie
powszechnym. Zdaniem sądu II instancji nieprzyjęcie przez wnioskodawcę wypłaconej mu kwoty stypendium
szkoleniowego nie ma znaczenia dla zastosowania art. 6 ust. 1 pkt 9 SystUbSpołU, gdyż podleganie ubezpieczeniu
społecznemu ma charakter przymusowy i powszechny, a do objęcia tym ubezpieczeniem prowadzi spełnienie
warunków opisanych w normie prawnej. Dla tego mechanizmu nie są natomiast miarodajne okoliczności z zakresu
zjawisk psychicznych, takich jak wola, wiedza, zamiar czy wina. W konsekwencji, skoro do wnioskodawcy nie miał
zastosowania art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, to jego żądanie wyłączenia z ubezpieczeń
społecznych i pozostawienia w systemie ubezpieczenia rolniczego nie ma uzasadnionych podstaw.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił:




1) naruszenie prawa materialnego, a to art. 6 ust. 1 pkt 9 SystUbSpołU przez jego niewłaściwe zastosowanie
i uznanie, że podlega ubezpieczeniom społecznym w powszechnym systemie emerytalnym, w sytuacji gdy nie był
osobą pobierającą stypendium w rozumieniu tego przepisu, ponieważ nigdy go nie pobrał ani nie otrzymał środków
z tego stypendium;
2) naruszenie prawa procesowego, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:
a) art. 378 § 1 KPC przez nierozpoznanie sprawy w granicach apelacji, a mianowicie jej zarzutu podważającego
zasadność uznania skarżącego za osobę pobierającą stypendium, podczas gdy skarżący nigdy pieniędzy nie pobrał,
i w konsekwencji błędne rozpoznanie tego zagadnienia jako kwestii, czy osoba, która pobrała stypendium, może
zostać objęta ubezpieczeniem rolników;
b) art. 316 § 1 KPC przez oparcie rozstrzygnięcia na nieistniejących w sprawie dowodach i przyjęcie, że skarżący
pobrał stypendium szkoleniowe, w sytuacji gdy nigdy go nie pobrał.
Wskazując na powyższe zarzuty, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi II
instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i uwzględnienie odwołania
w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest nieusprawiedliwiona.
Powinność rozpoznania sprawy w granicach apelacji w rozumieniu art. 378 § 1 KPC oznacza, między innymi, nakaz
wzięcia pod uwagę, rozważenia i oceny wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów i wniosków. W orzecznictwie
SN przyjmuje się, że z ustanowionego w tym przepisie obowiązku sądu odwoławczego nie wynika konieczność
osobnego omawiania w uzasadnieniu orzeczenia każdego podniesionego w apelacji argumentu, natomiast wynika
z niego powinność odniesienia się do sformułowanych w apelacji zarzutów i wniosków w sposób wskazujący, że sąd
rozważył je przed wydaniem orzeczenia (por. wyroki z 23.11.2011 r., II PK 62/11, MoPr Nr 4/2012, s. 210–213 oraz
z 14.3.2013 r., I PK 243/12, 
 i powołane w nich orzeczenia). Zdaniem skarżącego sąd II instancji nie odniósł
się do podniesionego w apelacji zarzutu, w ramach którego kwestionował on pobranie stypendium szkoleniowego,
a w konsekwencji potraktowanie go jako osobę pobierającą stypendium w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 9
SystUbSpołU. Wbrew twierdzeniom skarżącego sąd odwoławczy zarzut ten rozważył, uznając jego niezasadność
wskutek dokonania oceny, że okoliczność przyjęcia lub nieprzyjęcia kwoty stypendium nie ma znaczenia dla
zastosowania powołanego przepisu. Trafność tej oceny nie dotyczy sfery regulowanej przez art. 378 § 1 KPC
Zgodnie z art. 316 § 1 KPC, po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący
w chwili zamknięcia rozprawy; w szczególności zasądzeniu roszczenia nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że stało
się ono wymagalne w toku sprawy. W przepisie tym chodzi o zasady dotyczące czasu orzekania, które mają za
zadanie określenie momentu właściwego dla oceny stanu sprawy przez sąd przy wydaniu wyroku (zasada
aktualności), stan sprawy może bowiem w toku procesu ulegać zmianom. „Stanem rzeczy” w rozumieniu tego
przepisu są więc zarówno okoliczności faktyczne sprawy, jak i przepisy prawa, na podstawie których ma być wydane
rozstrzygnięcie (ich zmiana pomiędzy wytoczeniem powództwa lub złożeniem odwołania w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych a zamknięciem rozprawy). O naruszeniu przez sąd II instancji art. 316 § 1 KPC można
zatem mówić wówczas, gdyby sąd ten nie uwzględnił zmian stanu faktycznego lub prawnego zaistniałych w toku
postępowania apelacyjnego. Przepis ten nie może natomiast stanowić podstawy do wysuwania zarzutów
dotyczących subsumcji ustaleń faktycznych do normy prawnej znajdującej zastosowanie w sprawie (por. wyrok SN
z 18.10.2011 r., II UK 51/11, OSNP Nr 21–22/2012, poz. 267). Skoro sąd odwoławczy oparł się na ustaleniach
faktycznych dokonanych w I instancji i nie poczynił odmiennych ustaleń, to stanem rzeczy w rozumieniu art. 316 § 1
KPC w chwili zamknięcia rozprawy apelacyjnej był stan, który wynikał z ustaleń poczynionych w I instancji.
Z motywów zaskarżonego wyroku wynika przy tym, że w ocenie sądu II instancji przyznanie stypendium
szkoleniowego i zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych jest tożsame z jego pobieraniem w rozumieniu art. 6 ust. 1
pkt 9 SystUbSpołU, niezależnie od faktycznego pobrania tego świadczenia przez uprawnionego. Prawidłowość takiej
oceny nie leży w płaszczyźnie art. 316 § 1 KPC, ale należy do sfery prawa materialnego.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 9 SystUbSpołU obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają,
z zastrzeżeniem art. 8 i 9 (niemającym w sprawie zastosowania), osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej
Polskiej są osobami pobierającymi zasiłek dla bezrobotnych, świadczenie integracyjne lub stypendium w okresie
odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego dorosłych, na które zostały skierowane przez powiatowy
urząd pracy, zwanymi dalej „bezrobotnymi”. W myśl art. 13 pkt 9 SystUbSpołU osoby te podlegają obowiązkowo
ubezpieczeniom społecznym od dnia nabycia prawa do zasiłku, świadczenia integracyjnego lub stypendium do dnia
utraty prawa do tych świadczeń. Skarżący nie kwestionuje, że nabył prawo do stypendium wymienionego w art. 6 ust.
1 pkt 9 SystUbSpołU za okres od 19 do 23.9.2011 r. i zostało mu ono przyznane przez powiatowy urząd pracy oraz
że został zgłoszony przez ten urząd do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Prezentuje natomiast stanowisko,
że językowa wykładnia tego przepisu prowadzi do wniosku, iż swoim zakresem podmiotowym obejmuje on osoby,



„które skutecznie pobrały/uzyskały lub pobierają stypendium”, a nie osoby, w odniesieniu do których co prawda
została wydana prawomocna decyzja o przyznaniu tego świadczenia, ale które świadomie z niego zrezygnowały (nie
odebrały go) w celu uniknięcia wyłączenia z ubezpieczenia rolniczego.
Stanowisko skarżącego nie może być uznane za trafne. W orzecznictwie SN ugruntowany jest pogląd, że podleganie
obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym następuje z mocy prawa po zaistnieniu określonych ustawowo
warunków i nie jest uzależnione od woli ubezpieczonego lub organu rentowego. Oznacza to z jednej strony, że
decyzja organu rentowego ma charakter jedynie deklaratoryjny (stwierdza istnienie sytuacji prawnej opisanej
w przepisie prawa), a z drugiej strony, że niedopuszczalne jest swobodne kształtowanie przez podmiot ubezpieczeń
społecznych okresów podlegania tym ubezpieczeniom. W konsekwencji skutek w postaci podlegania
ubezpieczeniom społecznym następuje równocześnie z zaistnieniem sytuacji rodzącej obowiązek ubezpieczenia,
jako wyraz przymusu i automatyzmu prawnego i trwa przez cały czas spełnienia warunków określonych w normie
prawnej (por. np. wyroki z 19.3.2007 r., III UK 133/06, OSNP Nr 7–8/2008, poz. 114 oraz z 16.10.2008 r., III UK
47/08, OSNP Nr 5–6/2010, poz. 80 i powołane w nich orzeczenia). Zaaprobowanie prezentowanej przez skarżącego
propozycji wykładni art. 6 ust. 1 pkt 9 SystUbSpołU prowadziłoby wprost do zanegowania zasady, że podleganie
obowiązkowi ubezpieczeń społecznych następuje ex lege, niezależnie od woli ubezpieczonych, płatników składek
i organów rentowych.
Przepis art. 6 ust. 1 pkt 9 SystUbSpołU posługuje się pojęciem osoby pobierającej stypendium, a nie osoby
uprawnionej do tego świadczenia. Powołana ustawa nie zawiera definicji osoby pobierającej stypendium w okresie
odbywania szkolenia, na które została skierowana przez powiatowy urząd pracy, co wymaga sięgnięcia do przepisów
ustawy z 20.4.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.jedn.: Dz.U. z 2017 r. poz. 1065 ze zm.,
dalej jako: PromZatrU). W art. 2 ust. 1 pkt 35 PromZatrU stypendium zostało zdefiniowane jako kwota wypłacana
z Funduszu Pracy bezrobotnemu lub innej uprawnionej osobie w okresie odbywania szkolenia, przygotowania
zawodowego dorosłych, studiów podyplomowych, stażu oraz w okresie nauki w szkole ponadgimnazjalnej albo
w szkole wyższej, gdzie studiuje w formie studiów niestacjonarnych. W świetle art. 41 ust. 1 PromZatrU świadczenie
to przysługuje bezrobotnemu w okresie odbywania szkolenia, na które został skierowany przez starostę (organ
właściwy w sprawach związanych z wykonywaniem zadań wynikających z ustawy – art. 10 ust. 7 pkt 1 PromZatrU).
Wypłata stypendium następuje na podstawie decyzji o jego przyznaniu (art. 9 ust. 1 pkt 14 lit. b) PromZatrU), a od
wypłaconej z tego tytułu kwoty ustalane są i opłacane składki na ubezpieczenia społeczne (art. 54 PromZatrU). Nie
powinno zatem budzić wątpliwości, że wypłacone stypendium to świadczenie, które zostało uprawnionemu wydane
(postawione do jego dyspozycji), co stanowi podstawę ustalenia i opłacenia składek na ubezpieczenia społeczne.
Pozwala to na sformułowanie wniosku, że osobą pobierającą stypendium w okresie odbywania szkolenia, na które
została skierowana przez powiatowy urząd pracy w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 9 SystUbSpołU, jest osoba, której
świadczenie to zostało przyznane i postawione do jej dyspozycji, niezależnie od tego, czy uprawniony faktycznie je
uzyskał (pobrał, odebrał, przyjął).
Uchodzi przy tym uwagi skarżącego, że przedmiotem postępowania w sprawie wszczętej na skutek jego odwołania
od decyzji organu rentowego z 8.5.2014 r. jest podleganie (niepodleganie) ubez­pieczeniom społecznym, a nie
podleganie (niepodleganie) ubezpieczeniu społecznemu rolników, która to kwestia została rozstrzygnięta
wcześniejszymi decyzjami Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, wyłączającymi skarżącego
z ubezpieczenia rolniczego w okresach od 19 do 23.9.2011 r. oraz od 18.1.2012 r. do 5.5.2013 r. Ani z podstawy
faktycznej zaskarżonego wyroku, ani z wywodów zawartych w skardze kasacyjnej nie wynika, aby decyzje te zostały
przez skarżącego podważone w sposób przewidziany prawem, a ich wzruszenie w postępowaniu z odwołania od
decyzji wydanej przez inny organ i obejmującej inny zakres jest niedopuszczalne. Decyzje rolniczego organu
rentowego, pomimo ich deklaratoryjnego charakteru, jeśli są ostateczne, wyrażają określony stan prawny i z tego
względu – zgodnie z zasadą domniemania prawidłowości aktów administracyjnych – wywołują skutki prawne i wiążą
inne organy państwowe, w tym sądy, chyba że, zgodnie z ugruntowaną koncepcją bezwzględnej nieważności aktu
administracyjnego, są nieistniejące prawnie (por. szerzej w tym zakresie wyrok SN z 10.6.2008 r., I UK 376/07,
OSNP Nr 21–22/2009, poz. 295). Związanie sądu w postępowaniu cywilnym ostateczną decyzją administracyjną
zapewnia porządek i bezpieczeństwo prawne, co ma istotne znaczenie, jeśli się zważy, że stwierdzenie w takiej
sytuacji, iż skarżący nie podlegał w spornym okresie ubezpieczeniom społecznym z mocy przepisów SystUbSpołU,
doprowadziłoby do nieprzewidzianej przepisami prawa sytuacji, w której nie podlegałby ubezpieczeniom z żadnego
z posiadanych tytułów.
Z tych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie art. 398 14 KPC.
Wyrok SN z 11.7.2017 r., I UK 296/16







Skarga kasacyjna została oddalona, a wyrok Sądu Najwyższego potwierdził, że osoba pobierająca stypendium w okresie szkolenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, niezależnie od faktycznego pobrania świadczenia. Decyzje organów rentowych mają moc obowiązującą i zapewniają stabilność prawną.