Wybory przedstawicieli pracowników

Tematyka: art. 45 TFUE, TS, koncern TUI, Erzberger, rada nadzorcza, MitbestG, prawa pracowników, Traktat UE, swoboda przemieszczania się pracowników, dyskryminacja, prawa pracownicze, wybory przedstawicieli pracowników

Wykładni art. 45 TFUE należy dokonywać w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie przepisom państwa
członkowskiego, takim jak przepisy rozpatrywane w postępowaniu głównym, na mocy których pracownicy
zatrudnieni w spółkach, które mają siedzibę na terytorium tego państwa członkowskiego i wchodzących
w skład koncernu są pozbawieni prawa głosu i prawa kandydowania w wyborach przedstawicieli
pracowników do rady nadzorczej spółki dominującej tego koncernu z siedzibą w tym państwie oraz,
w stosownych przypadkach, prawa do wykonywania lub dalszego sprawowania mandatu przedstawiciela
w tej radzie, w sytuacji gdy pracownicy ci rezygnują z pracy w takim zakładzie i podejmują zatrudnienie
w spółce zależnej należącej do tego samego koncernu z siedzibą w innym państwie członkowskim. Wyrok TS
z 18.7.2017 r., Erzberger, C-566/15
Ramy prawne
Paragraf 96 ust. 1 niemieckiej ustawy o spółkach akcyjnych stanowi, że rada nadzorcza składa się w odniesieniu do
spółek podlegających ustawie o udziale pracowników w podejmowaniu decyzji – z członków będących
przedstawicielami akcjonariuszy i z członków będących przedstawicielami pracowników, […] w odniesieniu do innych
spółek – z członków będących przedstawicielami wyłącznie akcjonariuszy.
Paragraf 1 ustawy o udziale pracowników w podejmowaniu decyzji[Dalej jako: MitbestG.] brzmi:
„(1) W przedsiębiorstwach:
1. utworzonych w formie spółek akcyjnych, spółek komandytowych, spółek z ograniczoną odpowiedzialnością lub
spółdzielni oraz
2. zatrudniających ogółem powyżej 2000 osób,
niniejsza ustawa przyznaje pracownikom prawo do udziału w podejmowaniu decyzji”.
Na podstawie § 3 ust. 1 pkt 1 MitbestG w rozumieniu tej ustawy za pracowników uważa się osoby wymienione w § 5
ust. 1 ustawy o ustroju przedsiębiorstw. A § 5 ust. 1 zd. 1 MitbestG przewiduje, że gdy przedsiębiorstwo jest
w koncernie przedsiębiorstwem dominującym, do celów stosowania niniejszej ustawy pracownicy przedsiębiorstw
koncernu zostają zrównani z pracownikami przedsiębiorstwa dominującego.
Paragraf 7 MitbestG stanowi:
„(1) Rada nadzorcza przedsiębiorstwa: […]
3. liczącego zazwyczaj więcej niż 20 000 pracowników składa się z dziesięciu członków reprezentujących
udziałowców oraz z dziesięciu członków reprezentujących pracowników. […]
(2) Wśród członków rady nadzorczej reprezentujących pracowników musi być: […]
3. w radzie nadzorczej liczącej dziesięciu przedstawicieli pracowników – siedmiu pracowników spółki oraz trzech
przedstawicieli związków zawodowych”.
Paragraf 10 MitbestG ma następujące brzmienie:
„(1) W każdym zakładzie przedsiębiorstwa pracownicy wybierają delegatów w głosowaniu tajnym oraz zgodnie
z zasadą proporcjonalności.
(2) Prawo wyboru delegatów przysługuje pracownikom przedsiębiorstwa, którzy ukończyli 18. rok życia […]
(3) Delegatami mogą zostać pracownicy określeni w ust. 2 zdanie pierwsze, którzy spełniają dalsze wymagania
wybieralności z § 8 ustawy o ustroju przedsiębiorstw”.
Paragraf 8 niemieckiej ustawy o ustroju przedsiębiorstw stanowi:
„(1) Bierne prawo wyborcze przysługuje wszystkim posiadającym czynne prawo wyborcze, którzy przynależą do
zakładu dłużej niż sześć miesięcy lub którzy jako zatrudnieni w ramach pracy chałupniczej pracowali głównie dla
zakładu dłużej niż sześć miesięcy. Do tego sześciomiesięcznego okresu przynależności wlicza się okresy, w trakcie
których pracownicy należeli bezpośrednio wcześniej do innego zakładu tego samego przedsiębiorstwa albo koncernu
przedsiębiorstw […].

(2) Jeżeli zakład istnieje krócej niż sześć miesięcy, wówczas, niezależnie od ust. 1, dotyczącego
sześciomiesięcznego okresu przynależności, wybieralni są pracownicy, którzy w chwili rozpoczęcia wyboru rady
zakładowej byli zatrudnieni w zakładzie oraz spełniają pozostałe warunki wyboru”.
Stan faktyczny
TUI AG z siedzibą w RFN stoi na czele koncernu kontrolowanych przez siebie spółek[Dalej jako: koncern TUI.], które
działają w branży turystycznej. Koncern TUI prowadzi działalność na całym świecie, a poza terytorium Niemiec ma
jedynie spółki, które posiadające niezależność prawną. W ramach UE koncern zatrudnia ok. 50 tys. pracowników,
z czego niewiele ponad 10 tys. pracuje w RFN. TUI podlega zakresowi stosowania MitbestG. Organem nadzorczo-
kontrolnym TUI jest rada nadzorcza, która liczy 20 członków. W połowie składa się z przedstawicieli akcjonariuszy,
a w połowie z przedstawicieli wyznaczonych przez pracowników. W niemieckiej doktrynie i orzecznictwie przeważa
pogląd, że przez pojecie „pracownik” do celów stosowania MitbestG rozumie się wyłącznie pracowników zakładów
usytuowanych na terytorium RFN. Zgodnie z tą przeważającą opinią pracownicy spółki zależnej koncernu położonej
poza terytorium RFN, w tym również w innym państwie członkowskim, nie mają prawa głosu ani prawa
kandydowania w wyborach przedstawicieli do rady nadzorczej spółki dominującej danego koncernu. Ponadto każdy
pracownik koncernu TUI sprawujący funkcje w radzie nadzorczej spółki dominującej tego koncernu musi zrzec się
tych funkcji, w sytuacji gdy obejmuje stanowisko w ramach jednej ze spółek zależnych tego koncernu mającej
siedzibę w państwie innym niż RFN. Ta interpretacja opiera się nie na treści przepisów MitbestG, lecz na „zasadzie
terytorializmu”, zgodnie z którą niemiecki porządek socjalny nie może rozciągać się na terytorium innych państw, jak
również na genezie tej ustawy.
K. Erzberger jest akcjonariuszem TUI. Uważał on, że rada nadzorcza TUI nie została ukonstytuowana w sposób
prawidłowy. Uniemożliwianie pracownikom zatrudnionym przez spółkę zależną koncernu TUI położoną w innym
państwie członkowskim niż RFN (co do których to pracowników można zasadniczo zakładać, że nie są obywatelami
niemieckimi) udziału w składzie rady nadzorczej TUI narusza jego zdaniem art. 18 TFUE. Dodatkowo utrata statutu
członka rady nadzorczej przy przeniesieniu do innego państwa niż RFN może zniechęcać pracowników do
skorzystania z ich prawa do swobodnego przemieszczania się na terytorium państw członkowskich, określonego
w art. 45 TFUE. W związku z tym, że TUI miało odmienne stanowisko w tej kwestii, K. Erzberger zwrócił się do sądu
w Berlinie, który jednak oddalił jego skargę. Sąd ten stwierdził, że nie występuje dyskryminacja ze względu na
przynależność państwową ani przeszkoda w swobodzie przemieszczani się pracowników, ponieważ utrata prawa
głosu w sytuacji przeniesienia nie jest rozstrzygająca w decyzjach pracowników dotyczących objęcia stanowiska
w państwie członkowskim innym niż RFN. Rozpoznając apelację K. Erzbergera, wyższy sąd krajowy w Berlinie
uważał, że jest możliwe, iż doszło do naruszenia unijnego prawa. Zdaniem tego sądu realne jest, że niemieckie
ustawodawstwo w obszarze udziału pracowników w podejmowaniu decyzji prowadzi do dyskryminacji pracowników
ze względu na przynależność państwową i narusza swobodę przemieszczanie się pracowników. Z jednej strony,
w przeciwieństwie do pracowników zatrudnionych w RFN, ci, którzy są zatrudnieni w innym państwie członkowskim,
w niniejszym przypadku około 80% pracowników koncernu TUI, nie są reprezentowani w radzie nadzorczej TUI.
Z drugiej strony, zdaniem sądu, ryzyko utraty w stosownym przypadku statutu członka rady nadzorczej może
zniechęcać pracowników do ubiegania się o stanowiska oferowane w innym państwie członkowskim niż RFN,
a w związku z tym do swobodnego przemieszczania się na terytorium Unii.
W tych okolicznościach sąd postanowił zawiesić postępowanie i zwrócił się do TS z pytaniem prejudycjalnym,
w którym dążył do ustalenia:
– Czy wykładni art. 18 i 45 TFUE należy dokonywać w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie przepisowi państwa
członkowskiego, iż pracownicy koncernu spółek zatrudnieni w spółce zależnej położonej na terytorium innego
państwa członkowskiego nie posiadają prawa głosu ani prawa kandydowania w wyborach przedstawicieli
pracowników do rady nadzorczej spółki dominującej tego koncernu?
– Czy wykładni art. 18 i 45 TFUE należy dokonywać w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie przepisowi państwa
członkowskiego, na mocy którego pracownicy zatrudnieni w zakładach koncernu położonych na terytorium tego
państwa nie mają prawa głosu i prawa kandydowania w wyborach przedstawicieli do rady nadzorczej spółki
dominującej tego koncernu z siedzibą w tym państwie, jak również w stosownym przypadku prawa do wykonywania
lub dalszego sprawowania mandatu przedstawiciela w tej radzie, w sytuacji gdy ci pracownicy rezygnują z pracy
w tym zakładzie i są zatrudniani przez spółkę zależną należącą do tego samego koncernu z siedzibą w innym
państwie członkowskim?
Stanowisko TS
Na wstępie TS podkreślił, że trzeba uwzględnić różnorodność sytuacji, którym podlegają pracownicy zatrudnieni
przez spółkę należącą do koncernu TUI i należy w zależności od grupy pracowników odrębnie dokonać analizy ich
sytuacji prawnej.

Zgodnie z orzecznictwem TS, art. 18 TFUE, który ustanawia ogólną zasadę niedyskryminacji z powodu
przynależności państwowej, może być stosowany samodzielnie wyłącznie w stanach faktycznych podlegających
unijnemu prawu, w odniesieniu do których TFUE nie zawiera szczególnych postanowień o zakazie
dyskryminacji[Wyrok TS z 4.9.2014 r., Schiebel Aircraft, C-474/12, EU:C:2014:2139, pkt 20 i przytoczone tam
orzecznictwo.]. Natomiast art. 45 ust. 2 TFUE ustanawia na rzecz pracowników przepis szczególny o zakazie
dyskryminacji ze względu na przynależność państwową. Zatem zdaniem TS sytuacja pracowników koncernu TUI
zatrudnionych w spółce zależnej z siedzibą w państwie członkowskim innym niż RFN powinna być zbadana
wyłącznie w świetle art. 45 TFUE.
Trybunał przypomniał, że postanowienia Traktatu regulujące swobodę przemieszczania się osób nie mogą mieć
zastosowania do sytuacji, które nie mają żadnego łącznika z jakąkolwiek sytuacją regulowaną przez unijne prawo
(element unijny). Tym samym te postanowienia nie są stosowane wobec pracowników, którzy nigdy nie korzystali ze
swobodnego przemieszczania się w obrębie Unii i którzy nie planują tego uczynić[Podobnie wyrok TS z 1.4.2008 r.,
Gouvernement de la Communauté française i gouvernement wallon, C-212/06, EU:C:2008:178, pkt 33, 37, 38.].
Rzecznik generalny stwierdził, że spółka zależna, która zatrudnia omawianych pracowników, jest kontrolowana przez
spółkę dominującą z siedzibą w państwie członkowskim innym niż to, w którym ma siedzibę ta spółka zależna, nie
ma żadnego wpływu na ustalenie łącznika z jakąkolwiek sytuacją, określonej w art. 45 TFUE[Opinia rzecznika
generalnego H. Saugmandsgaarda Ře przedstawiona 4.5.2017 r. w sprawie Erzberger, C-566/15, pkt 49 i 55.].
Trybunał uznał, że sytuacja pracowników koncernu TUI zatrudnionych w spółce zależnej z siedzibą w państwie
członkowskim innym niż RFN nie podlega zakresowi stosowania art. 45 TFUE.
Trybunał stwierdził, że pracownicy, którzy są zatrudniani przez spółkę zależną należącą do koncernu TUI z siedzibą
w innym państwie członkowskim, korzystają z prawa ustanowionego w art. 45 TFUE. Tym samym art. 18 TFUE nie
znajduje w tej sytuacji zastosowania[Por również opinię rzecznika generalnego w sprawie Erzberger, pkt 68.].
Zgodnie z orzecznictwem TS ogół postanowień Traktatu dotyczących swobody przemieszczania się osób służy
ułatwieniu obywatelom Unii wykonywania wszelkiego rodzaju działalności zawodowej na obszarze UE oraz stoi na
przeszkodzie działaniom, które mogłyby stawiać ich w niekorzystnej sytuacji, gdyby chcieli podjąć aktywność
zawodową na obszarze państwa członkowskiego innego niż państwo członkowskie pochodzenia. Pod tym względem
obywatele państw członkowskich dysponują w szczególności wynikającym bezpośrednio z Traktatu prawem do
opuszczenia państwa członkowskiego pochodzenia i udania się do innego państwa członkowskiego oraz
przebywania w nim w celu wykonywania działalności zarobkowej. W konsekwencji art. 45 TFUE stoi na przeszkodzie
jakiemukolwiek przepisowi krajowemu, który może zakłócać lub czynić mniej atrakcyjnym korzystanie przez obywateli
Unii z podstawowych swobód zagwarantowanych tym postanowieniem[Zob. wyroki: Gouvernement de la
Communauté française i gouvernement wallon, pkt 44, 45; z 10.3.2011 r., Casteels, C-379/09, EU:C:2011:131, pkt
21, 22.]. Jednakże unijne prawo pierwotne nie może zagwarantować pracownikowi, że przeniesienie się do państwa
członkowskiego innego niż państwo jego pochodzenia będzie obojętne z punktu widzenia ochrony socjalnej, gdyż
z uwagi na rozbieżności między systemami i ustawodawstwami państw członkowskich w tej dziedzinie takie
przeniesienie może okazać się dla zainteresowanego bardziej lub mniej korzystne w tym kontekście[Analogicznie
wyroki TS: z 26.4.2007 r., Alevizos, C-392/05, EU:C:2007:251, pkt 76 i przytoczone tam orzecznictwo; z 13.7.2016 r.,
Pöpperl, C-187/15, EU:C:2016:550, pkt 24.]. Tym samym rzecznik generalny stwierdził, że art. 45 TFUE nie daje
pracownikowi prawa do powoływania się w przyjmującym państwie członkowskim na warunki pracy, z jakich
korzystał w państwie członkowskim pochodzenia, zgodnie z ustawodawstwem krajowym tego ostatniego
państwa[Opinia rzecznika generalnego w sprawie Erzberger, pkt 75 i 78.].
Trybunał wskazał, że w przypadku braku przepisów mających na celu harmonizację lub koordynację na szczeblu Unii
w rozpatrywanym obszarze państwa członkowskie nie są zasadniczo niczym związane w określaniu kryteriów
powiązania z zakresem stosowania ich ustawodawstwa, pod warunkiem że te kryteria są obiektywne i nie
dyskryminują. Trybunał stwierdził, że unijne prawo nie stoi na przeszkodzie temu, aby w obszarze reprezentacji
i zbiorowej obrony interesów pracowników w organach zarządzających lub nadzorczych spółki prawa krajowego,
który to obszar nie został do tej pory zharmonizowany ani nawet skoordynowany na szczeblu UE, państwo
członkowskie postanowiło, że uchwalone przez nie przepisy mają zastosowanie tylko do pracowników zatrudnionych
w zakładach znajdujących się na jego terytorium, podobnie jak inne państwo członkowskie może użyć innego
łącznika do celów stosowania własnych przepisów krajowych.
W ocenie TS w tym przypadku mechanizm współdecydowania wprowadzony przez MitBestG, którego celem jest
włączenie pracowników za pośrednictwem wybranych przedstawicieli do organów odpowiedzialnych za
podejmowanie decyzji i strategię spółki, podlega w tym zakresie zarówno niemieckiemu prawu spółek, jak i prawu
zbiorowych stosunków pracy, których zakres stosowania RFN ma prawo ograniczyć do pracowników zatrudnionych
w zakładach znajdujących się na jej terytorium, pod warunkiem że takie ograniczenie opiera się na obiektywnych
i pozbawionych dyskryminacji kryteriach. Zdaniem TS z powyższego wynika, że nie można orzec, iż utrata – przez
pracowników koncernu TUI zatrudnionych w RFN, którzy rezygnują z tej pracy celem podjęcia zatrudnienia w spółce
zależnej tego koncernu z siedzibą w innym państwie członkowskim – praw, rozpatrywanych w postępowaniu

głównym, stanowi ograniczenie swobody przemieszczania się pracowników gwarantowanej w art. 45 TFUE.
W odniesieniu w szczególności do pracowników, którzy po przyznaniu im mandatu reprezentacji w radzie nadzorczej
spółki niemieckiej podczas okresu zatrudnienia w zakładzie znajdującym się na terytorium RFN opuszczają to
państwo celem podjęcia zatrudnienia w spółce mającej siedzibę na terytorium innego państwa członkowskiego, fakt,
że są oni zmuszeni w takich okolicznościach zrezygnować z dalszego sprawowania mandatu w Niemczech, jest
konsekwencją legalnie dokonanego przez RFN wyboru ograniczenia stosowania jej przepisów krajowych w obszarze
współdecydowania do pracowników zatrudnionych przez spółkę z siedzibą w Niemczech.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 18.7.2017 r., Erzberger, C-566/15

Trybunał uznał, że sytuacja pracowników koncernu TUI zatrudnionych w spółce zależnej z siedzibą w państwie członkowskim innym niż RFN nie podlega zakresowi stosowania art. 45 TFUE. Zgodnie z orzecznictwem TS ogół postanowień Traktatu dotyczących swobody przemieszczania się osób służy ułatwieniu obywatelom Unii wykonywania wszelkiego rodzaju działalności zawodowej na obszarze UE oraz stoi na przeszkodzie działaniom, które mogłyby stawiać ich w niekorzystnej sytuacji, gdyby chcieli podjąć aktywność zawodową na obszarze państwa członkowskiego innego niż państwo członkowskie pochodzenia.