Dyskryminacja pośrednia ze względu na płeć
Dyrektywa 76/207/EWG oraz dyrektywa 2006/54/WE mają kluczowe znaczenie dla zapewnienia równego traktowania kobiet i mężczyzn w miejscu pracy. Sąd odsyłający podjął pytanie prejudycjalne w sprawie dyskryminacji pośredniej ze względu na płeć w kontekście wymogu minimalnego wzrostu dla kandydatów do szkoły policyjnej. Trybunał Sprawiedliwości wydał decyzję, że takie uregulowanie może stanowić dyskryminację pośrednią, jeśli nie jest usprawiedliwione nadrzędnym celem i nie jest konieczne do jego osiągnięcia.
Tematyka: dyrektywa 76/207, dyrektywa 2006/54, równość płci, dyskryminacja pośrednia, Trybunał Sprawiedliwości, minimalny wzrost, kandydaci do szkoły policyjnej
Dyrektywa 76/207/EWG oraz dyrektywa 2006/54/WE mają kluczowe znaczenie dla zapewnienia równego traktowania kobiet i mężczyzn w miejscu pracy. Sąd odsyłający podjął pytanie prejudycjalne w sprawie dyskryminacji pośredniej ze względu na płeć w kontekście wymogu minimalnego wzrostu dla kandydatów do szkoły policyjnej. Trybunał Sprawiedliwości wydał decyzję, że takie uregulowanie może stanowić dyskryminację pośrednią, jeśli nie jest usprawiedliwione nadrzędnym celem i nie jest konieczne do jego osiągnięcia.
Przepisy dyrektywy Rady 76/207/EWG z 9.2.1976 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy[Dz.Urz. UE L Nr 39, s. 40, zmienionej dyrektywą 2002/73/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23.9.2002 r. (Dz.Urz. UE L Nr 269, s. 15); dalej jako: dyrektywa 76/207.] należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, uzależniającemu dopuszczenie kandydatów do konkursu wstępnego do szkoły policyjnej tego państwa członkowskiego – bez względu na ich płeć – od wymogu minimalnego wzrostu 1,70 m, gdy takie uregulowanie jest niekorzystne dla znacznie wyższej liczby osób płci żeńskiej w porównaniu z osobami płci męskiej i gdy to uregulowanie nie wydaje się właściwe i niezbędne dla osiągnięcia zamierzonego przez nie zgodnego z prawem celu, co powinien ustalić sąd odsyłający. Wyrok TS z 18.10.2017 r., Kalliri, C-409/16 Ramy prawne 1. Prawo UE Zgodnie z art. 1 ust. 1 dyrektywy 76/207 ta dyrektywa stawia sobie za cel wprowadzenie w życie w państwach członkowskich zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, w tym awansu i kształcenia zawodowego, jak również warunków pracy oraz, w sytuacjach przewidzianych w ust. 2, zabezpieczenia społecznego. Zasadę tę określa się dalej jako „zasadę równego traktowania”. Artykuł 2 dyrektywy 76/207 stanowi: „1. Do celów następujących postanowień zasada równego traktowania oznacza brak jakiejkolwiek bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji ze względu na płeć, przez odniesienie w szczególności do stanu cywilnego lub rodzinnego. 2. Do celów niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje: – dyskryminacja bezpośrednia: sytuacja, w której dana osoba traktowana jest mniej korzystnie ze względu na płeć niż jest, była lub byłaby traktowana inna osoba w porównywalnej sytuacji, – dyskryminacja pośrednia; sytuacja, w której z pozoru neutralny przepis, kryterium lub praktyka stawiałaby osoby danej płci w szczególnie niekorzystnym położeniu w porównaniu do osób innej płci, chyba że dany przepis, kryterium lub praktyka są obiektywnie uzasadnione usankcjonowanym prawnie celem, a środki osiągania [dla osiągnięcia] tego celu są właściwe i niezbędne”. Na podstawie art. 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy 76/207 stosowanie zasady równego traktowania oznacza, że nie może istnieć żadna bezpośrednia ani pośrednia dyskryminacja ze względu na płeć w sektorze prywatnym ani publicznym, włączając instytucje publiczne, w odniesieniu do warunków dostępu do zatrudnienia, do pracy na własny rachunek oraz uprawiania zawodu, włączając również kryteria selekcji i warunków rekrutacji, niezależnie od rodzaju działalności i na wszystkich szczeblach hierarchii zawodowej, włącznie z awansem zawodowym. 2. Prawo greckie Zgodnie z art. 1 ust. 2 lit. a) ustawy Nr 2226/1994 dotyczącej kształcenia i doskonalenia w szkołach akademii policyjnej i w wydziale urzędników niższego szczebla akademii pożarniczej oraz dopuszczenia do nich do szkół tych przyjmuje się mężczyzn i kobiety. Na mocy tego przepisu wymogi mające zastosowanie do kandydatów i egzaminów wstępnych są wspólne dla obydwu płci. Artykuł 2 ust. 1 lit. f) dekretu prezydenckiego Nr 4/1995 dotyczący dopuszczenia do szkół urzędników i funkcjonariuszy policji poprzez system ogólnych egzaminów stanowi, że kandydaci cywilni, mężczyźni i kobiety, do szkół urzędników i funkcjonariuszy akademii policyjnej powinni mierzyć przynajmniej 1,70 m, bez obuwia. Stan faktyczny Zgodnie z przepisami dekretu prezydenckiego Nr 4/1995 na podstawie decyzji komendanta greckiej policji opublikowano ogłoszenie o konkursie dotyczącym naboru w roku akademickim 2007–2008 do szkół urzędników i funkcjonariuszy policji greckiej. M.E. Kalliri złożyła wniosek o dopuszczenie do tego konkursu skierowany do komisariatu policji we Vrachati (Grecja). Organ odmówił dopuszczenia jej do udziału w tym konkursie, ponieważ nie ma ona minimalnego wzrostu 1,70 m, wymaganego zgodnie z art. 2 ust. 1 lit. f) dekretu prezydenckiego Nr 4/1995. M.E. Kalliri zaskarżyła tę odmowę. Poprzez pytanie prejudycjalne grecki sąd dążył do ustalenia, czy przepisy dyrektywy 76/207 i dyrektywy 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 5.7.2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy[Dz.Urz. UE L Nr 204, s. 23; dalej jako: dyrektywa 2006/54.] należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, uzależniającemu dopuszczenie kandydatów do konkursu wstępnego do szkoły policyjnej tego państwa członkowskiego – bez względu na ich płeć – od wymogu minimalnego wzrostu 1,70 m. Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości Rozpatrywany spór dotyczy aktów administracyjnych przyjętych w 2007 r. Zgodnie z art. 33 ak. 1 dyrektywy 2006/54 termin jej transpozycji upłynął 15.8.2008 r. Ponadto, na mocy art. 34 ust. 1 tej dyrektywy, dyrektywa 76/207 została uchylona ze skutkiem od 15.8.2009 r. Wobec powyższego TS stwierdził, że przepisami mającymi zastosowanie ratione temporis do okoliczności faktycznych rozpatrywanego w postępowaniu głównym sporu nie są przepisy dyrektywy 2006/54, lecz przepisy dyrektywy 76/207. Zgodnie z art. 1 ust. 1 dyrektywy 76/207 stawia ona sobie za cel wprowadzenie w życie w państwach członkowskich zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, w tym awansu i kształcenia zawodowego. W art. 3 ust. 1 lit. a) tej dyrektywy zakazano wszelkiej bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji ze względu na płeć w sektorze prywatnym lub publicznym, włączając instytucje publiczne, w odniesieniu do warunków dostępu do zatrudnienia, do pracy na własny rachunek oraz uprawiania zawodu, włączając również kryteria selekcji i warunki rekrutacji. Zdaniem TS z powyższego wynika, że dyrektywa 76/207 ma zastosowanie do osób poszukujących pracy, włączając w to również kryteria selekcji i warunki rekrutacji odnoszące się do tej pracy[Zob. wyrok TS z 28.7.2016 r., Kratzer, C-423/15, EU:C:2016:604, pkt 34.]. W ocenie TS taka sytuacja zachodzi w przypadku osoby, która – podobnie jak M.E. Kalliri – kandyduje w celu uczestnictwa w konkursie wstępnym do szkoły policji państwa członkowskiego. Przewidując, że osoby mierzące poniżej 1,70 m nie są dopuszczane do konkursu wstępnego do greckiej szkoły policyjnej, sporne uregulowanie wywiera wpływ na warunki rekrutacji tych pracowników i powinno zostać uznane za ustanawiające reguły w zakresie dostępu do zatrudnienia w sektorze publicznym w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. a) dyrektywy 76/207[Analogicznie wyroki TS: z 13.11.2014 r., Vital Pérez, C-416/13, EU:C:2014:2371, pkt 30; z 15.11.2016 r., Salaberria Sorondo, C-258/15, EU:C:2016:873, pkt 25.]. Z powyższego wynika, że rozpatrywany przez sąd odsyłający spór jest objęty przedmiotowym zakresem stosowania dyrektywy 76/207. Sporne uregulowanie dotyczy w sposób identyczny – bez względu na ich płeć – osób kandydujących w konkursie wstępnym do szkoły policyjnej. W konsekwencji TS stwierdził, że nie powoduje ono dyskryminacji bezpośredniej w rozumieniu art. 2 ust. 2 tiret pierwsze dyrektywy 76/207. Zgodnie z orzecznictwem TS pośrednia dyskryminacja zachodzi wówczas, gdy stosowanie przepisu krajowego – choćby sformułowanego w sposób neutralny – faktycznie działa na niekorzyść znacznie większej liczby kobiet niż mężczyzn[W szczególności wyroki: z 2.10.1997 r., Kording, C-100/95, EU:C:1997:453, pkt 16; z 20.6.2013 r., Riežniece, C-7/12, EU:C:2013:410, pkt 39.]. W niniejszym przypadku sąd odsyłający stwierdził w postanowieniu, że znacznie większa liczba kobiet niż mężczyzn mierzy poniżej 1,70 m, w związku z czym zgodnie z tym uregulowaniem kobiety są wyraźnie traktowane niekorzystniej niż mężczyźni w odniesieniu do dopuszczenia do konkursu wstępnego do szkół urzędników i funkcjonariuszy policji greckiej. W ocenie TS z powyższego wynika, że rozpatrywane w postępowaniu głównym uregulowanie powoduje dyskryminację pośrednią. Jednakże z art. 2 ust. 2 tiret drugie dyrektywy 76/207 wynika, że takiego uregulowania nie należy kwalifikować jako dyskryminacji pośredniej zakazanej na mocy tej dyrektywy, gdy jest ono usprawiedliwionym środkiem, tzn. jest uzasadnione nadrzędnym celem (względami interesu ogólnego) oraz odpowiednie (właściwe) i niezbędne do jego osiągnięcia. O ile jedynie do sądu odsyłającego należy ustalenie, czy takie uzasadnienie występuje, o tyle TS – do którego zwrócono się o udzielenie sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi – jest jednak właściwy do przedstawienia wskazówek, aby umożliwić temu sądowi wydanie orzeczenia[Podobnie wyrok TS z 10.3.2005 r., Nikoloudi, C-196/02, EU:C:2005:141, pkt 48, 49.]. W rozpatrywanej sprawie grecki rząd twierdził, że sporne uregulowanie ma na celu umożliwienie skutecznego wykonywania zadań przez policję grecką oraz że posiadanie określonych szczególnych cech fizycznych, takich jak minimalny wzrost, stanowi niezbędny i odpowiedni warunek osiągnięcia tego celu. Z orzecznictwa TS wynika, że dążenie do zapewnienia zdolności operacyjnej i prawidłowego funkcjonowania służb stanowi zgodny z prawem cel[Por. w odniesieniu do art. 4 ust. 1 dyrektywy Rady 2000/78/WE z 27.11.2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz.Urz. UE L Nr 303, s. 16), której struktura, przepisy i cel są w szerokiej mierze porównywalne ze strukturą, przepisami i celem dyrektywy 76/207, wyroki TS: Vital Pérez, pkt 44; Salaberria Sorondo, pkt 38.]. Trybunał przyznał, że wykonywanie funkcji policyjnych związanych z ochroną osób i mienia, zatrzymaniami i nadzorem nad sprawcami czynów zabronionych oraz z prewencyjnymi patrolami może wymagać użycia siły fizycznej oraz szczególnych zdolności fizycznych, jednak niektóre jej zadania (np. pomoc udzielana obywatelom lub kontrola ruchu drogowego), nie wydają się wymagać istotnego zaangażowania fizycznego[Zob. podobnie wyrok TS Vital Pérez, pkt 39, 40.]. Ponadto przy założeniu, że wszystkie zadania wykonywane przez grecką policję wymagają szczególnej sprawności fizycznej, nie wydaje się, aby taka sprawność była koniecznie związana z posiadaniem minimalnego wzrostu i aby osoby o niższym wzroście były jej naturalnie pozbawione. W tym kontekście zdaniem TS należy w szczególności uwzględnić fakt, że do 2003 r. w greckim prawie wymagano – dla celów dopuszczenia do konkursu wstępnego do szkół urzędników i funkcjonariuszy policji greckiej – różnych wzrostów minimalnych dla mężczyzn i kobiet, ponieważ dla kobiet wymagany wzrost minimalny ustalono na 1,65 m, a w wypadku mężczyzn – na 1,70 m. Ponadto, w przypadku greckich sił zbrojnych, policji portowej i straży nadbrzeżnej wymaga się odmiennych wzrostów minimalnych w odniesieniu do mężczyzn i kobiet, a w odniesieniu do kobiet wymaga się minimalnego wzrostu 1,60 m. Wobec powyższego TS stwierdził, że cel zamierzony przez sporne uregulowanie mógłby zostać osiągnięty za pomocą mniej restrykcyjnych środków wobec osób płci żeńskiej, takich jak preselekcja kandydatów do konkursu wstępnego do szkół urzędników i funkcjonariuszy policji oparta na szczególnych testach umożliwiających zbadanie ich zdolności fizycznych. Trybunał stwierdził, że z powyższego wynika, iż z zastrzeżeniem ustaleń, jakich dokona sąd odsyłający, sporne uregulowanie nie jest usprawiedliwionym środkiem. Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie Wyrok TS z 18.10.2017 r., Kalliri, C-409/16
Trybunał stwierdził, że sporne uregulowanie dotyczące minimalnego wzrostu dla kandydatów do szkoły policyjnej może prowadzić do dyskryminacji pośredniej ze względu na płeć. Wskazał też, że istnieją alternatywne, mniej restrykcyjne środki osiągnięcia celu, które nie dyskryminują osób płci żeńskiej. Decyzja ta ma istotne konsekwencje dla praktyk rekrutacyjnych i warunków dostępu do zatrudnienia w sektorze publicznym.