Ochrona praw pracowników podczas przejęcia przedsiębiorstwa

Publikacja omawia ochronę praw pracowników w kontekście przejęcia przedsiębiorstwa, zakładu lub jego części. Przedstawia interpretację przepisów dyrektywy Rady 2001/23/WE oraz ich zastosowanie w praktyce, analizując kluczowe ramy prawne, w tym postanowienia prawa UE i portugalskiego oraz klauzule zbiorowego układu pracy. Stan faktyczny oraz stanowisko Trybunału Sprawiedliwości w sprawach dotyczących zbywania i przejmowania zakładów są szczegółowo omówione, zapewniając kompleksowe spojrzenie na problematykę.

Tematyka: ochrona praw pracowników, przejęcie przedsiębiorstwa, dyrektywa 2001/23, prawa pracownicze, postępowanie sądowe, Trybunał Sprawiedliwości, interpretacja przepisów, przeniesienie własności, umowa o pracę, zatrudnienie

1. Wykładni art. 1 ust. 1 lit. a) dyrektywy Rady 2001/23/WE z 12.3.2001 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw
państw członkowskich odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia
przedsiębiorstw, zakładów lub części przedsiębiorstw lub zakładów[Dz.Urz. UE L Nr 82, s. 16; dalej jako:
dyrektywa 2001/23.] należy dokonywać w ten sposób, iż w zakres pojęcia „przejęcia przedsiębiorstwa lub
zakładu” w rozumieniu tego przepisu obejmuje sytuację, w której zleceniodawca wypowiedział umowę
o świadczenie usług nadzoru i dozorowania swoich obiektów zawartą z jednym przedsiębiorstwem,
a następnie w celu świadczenia tych usług zawarł nową umowę z innym przedsiębiorstwem, które odmawia
przejęcia pracowników pierwszego przedsiębiorstwa, jeśli sprzęt niezbędny do wykonywania omawianych
usług został przejęty przez drugie przedsiębiorstwo.
2. Wykładni art. 1 ust. 1 dyrektywy 2001/23 należy dokonywać w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie
przepisowi krajowemu, takiemu jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, stanowiącemu, iż w zakres
pojęcia „przejęcia przedsiębiorstwa lub zakładu” w rozumieniu tego art. 1 ust. 1 nie wchodzi utrata klienta
przez podmiot w następstwie udzielenia zamówienia na świadczenie usług innemu podmiotowi. Wyrok TS
z 19.10.2017 r., Securitas, C-200/16

Ramy prawne
1. Prawo UE
Artykuł 1 ust. 1 dyrektywy 2001/23 stanowi:
„a) Niniejsza dyrektywa ma zastosowanie do każdego przypadku przejęcia przedsiębiorstwa, zakładu lub części
przedsiębiorstwa lub zakładu, przez innego pracodawcę w wyniku prawnego przeniesienia własności lub łączenia.
b) Zgodnie z lit. a) i dalszymi postanowieniami niniejszego artykułu, przejęcie w rozumieniu niniejszej dyrektywy,
następuje wtedy, kiedy przejmowana jest jednostka gospodarcza, która zachowuje swoją tożsamość, oznaczającą
zorganizowane połączenie zasobów, którego celem jest prowadzenie działalności gospodarczej, bez względu na to,
czy jest to działalność podstawowa czy pomocnicza”.
Zgodnie z art. 3 ust. 1 ak. 1 dyrektywy 2001/23 prawa i obowiązki zbywającego wynikające z umowy o pracę lub
stosunku pracy istniejącego w momencie przejęcia, przechodzą, w wyniku tego przejęcia, na przejmującego.
2. Prawo portugalskie
Zgodnie z art. 285 Kodeksu pracy:
„1. W przypadku przeniesienia, z jakiegokolwiek tytułu, własności przedsiębiorstwa lub zakładu lub części
przedsiębiorstwa lub zakładu, które stanowią jednostkę gospodarczą, następuje przeniesienie na przejmującego
praw i obowiązków pracodawcy wynikających z umów o pracę danych pracowników, jak również odpowiedzialności
za zapłatę kar nałożonych w przypadku naruszeń prawa pracy.
2. Zbywający odpowiada solidarnie za już powstałe w dniu przejęcia zobowiązania w trakcie kolejnego roku po
przejęciu.
3. Przepisy poprzedzających ustępów mają zastosowanie również do przeniesienia, cesji lub przejęcia do
bezpośredniego zarządzania działalnością przedsiębiorstwa, zakładu lub jednostki gospodarczej, przy czym
w przypadku cesji lub przejęcia do bezpośredniego zarządzania działalnością solidarnie odpowiedzialny jest podmiot,
który bezpośrednio wcześniej prowadził przedsiębiorstwo.
4. Przepisy poprzedzających ustępów nie mają zastosowania w przypadku pracownika, który przed przejęciem został
przeniesiony przez zbywającego do innego zakładu lub do innej jednostki gospodarczej w rozumieniu art. 194,
poprzez co utrzymano jego zatrudnienie, z wyjątkiem odpowiedzialności przejmującego za zapłatę kar nałożonych
w wypadku naruszeń prawa pracy.
5. Za jednostkę gospodarczą uważa się zespół środków zorganizowanych w celu prowadzenia głównej lub ubocznej
działalności gospodarczej.
6. Ciężkim wykroczeniem jest naruszenie ust. 1 i ust. 3 część pierwsza”.

Klauzula Nr 13 układu zbiorowego pracy zawartego w 2011 r. między stowarzyszeniem prywatnych agencji ochrony,
krajowym stowarzyszeniem agencji ochrony a m.in. związkiem zawodowym pracowników sektora usług dozorowania,
kontroli, sprzątania, personelu domowego i podobnych prac, stanowi:
„1. W przypadku przeniesienia, z jakiegokolwiek tytułu, własności przedsiębiorstwa lub zakładu lub części
przedsiębiorstwa lub zakładu, które stanowią jednostkę gospodarczą, następuje przeniesienie na przejmującego
praw i obowiązków pracodawcy wynikających z umów o pracę danych pracowników.
2. Pojęcie przejęcia przedsiębiorstwa lub zakładu nie oznacza utraty klienta przez podmiot po udzieleniu zamówienia
na usługi innemu podmiotowi”.
Stan faktyczny
A.G. Resendes i 16 innych osób, którzy są pracownikami ICTS Portugal – Consultadoria de Aviaçăo Comercial SA
[Dalej jako: ICTS.], do 14.7.2013 r. wykonywali swe obowiązki w zakresie dozorowania obiektów (przystań, port,
nabrzeża) Portos dos Açores SA [Dalej jako: PDA.], na podstawie umowy zawartej między nią a ICTS. Byli oni
odpowiedzialni m.in. za kontrolę wejść i wyjść osób i towarów za pomocą urządzeń nadzoru wideo, zgodnie
z zasadami, jakie wskazał im ICTS. Pracodawca dostarczał im również ubrania identyfikacyjne oraz sprzęt radiowy.
W dniu 17.1.2013 r. PDA zorganizowała przetarg na świadczenie usług dozorowania i ochrony w jej obiektach.
W dniu 17.4.2013 r. zamówienia udzielono Securitas – Serviços e Tecnologia de Segurança SA [Dalej jako:
Securitas.]. W dniu 17.6.2013 r. ICTS poinformował skarżących pracowników, że po udzieleniu zamówienia Securitas
z dniem 15.7.2013 r. ich umowy o pracę miały zostać przejęte przez tę ostatnią spółkę. Securitas rozpoczął
świadczenie usług dozorowania i ochrony w tym dniu. Securitas poinformował również A.G. Resendesa i pozostałych
16 pracowników, że nie weszli oni w skład personelu tej spółki i że ich pracodawcą pozostał ICTS. W konsekwencji ci
pracownicy wnieśli skargi przeciwko Securitas i ICTS do sądu, w których domagali się nakazania tym spółkom
uznania, że stanowią część personelu, i wypłacenia im od 15.7.2013 r. wynagrodzenia wraz z odsetkami za zwłokę
albo, w przypadku trzech z nich, odszkodowania za zwolnienie. Sąd uwzględnił tę skargę. Stwierdził, że między
dwiema spółkami nastąpiło przejęcie zakładu, a umowy o pracę z byłymi pracownikami ICTS zostały przejęte przez
Securitas. W związku z tym zakwalifikował on zwolnienie tych pracowników przez Securitas jako „nadużycie”
i nakazał tej spółce przywrócenie większości zainteresowanych osób do pracy oraz zaspokojenie ich roszczeń
i wypłatę odszkodowania. Securitas wniósł apelację.
Poprzez pytania prejudycjalne sąd odsyłający zmierzał do ustalenia:
– czy wykładni art. 1 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2001/23 należy dokonywać w ten sposób, że w zakres pojęcia „przejęcie
przedsiębiorstwa lub zakładu” w rozumieniu tego przepisu wchodzi sytuacja, w której zleceniodawca wypowiedział
umowę o świadczenie usług nadzoru i dozorowania swoich obiektów, zawartą z jednym przedsiębiorstwem,
a następnie w celu świadczenia tych usług zawarł nową umowę z innym przedsiębiorstwem, które odmawia przejęcia
pracowników tego pierwszego przedsiębiorstwa?
– czy wykładni art. 1 ust. 1 dyrektywy 2001/23 należy dokonywać w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie
przepisowi krajowemu, stanowiącemu, iż w zakres pojęcia „przejęcie przedsiębiorstwa lub zakładu” w rozumieniu
tego art. 1 ust. 1 nie wchodzi utrata klienta przez podmiot w następstwie udzielenia zamówienia na świadczenie usług
innemu podmiotowi.
Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości
1. Zakres pojęcia „przejęcie przedsiębiorstwa lub zakładu”
Zgodnie z art. 1 ust. 1 lit. a) dyrektywa 2001/23 ma zastosowanie do każdego przypadku przejęcia przedsiębiorstwa,
zakładu lub części przedsiębiorstwa bądź zakładu przez innego pracodawcę w wyniku prawnego przeniesienia
własności lub łączenia. Z orzecznictwa TS wynika, że zakres stosowania dyrektywy 2001/23 obejmuje wszystkie
sytuacje zmiany, w ramach stosunków umownych, osoby fizycznej lub prawnej odpowiedzialnej za działanie
przedsiębiorstwa, która podejmuje zobowiązania pracodawcy wobec pracowników przedsiębiorstwa. Tym samym,
aby dyrektywa 2001/23 była stosowana, nie jest konieczne istnienie bezpośrednich stosunków umownych pomiędzy
zbywającym a przejmującym, ponieważ do zbycia może dojść za pośrednictwem osób trzecich[Zob. w szczególności
wyroki TS: z 7.3.1996 r., Merckx i Neuhuys, C-171/94 i C-172/94, EU:C:1996:87, pkt 28, 30; z 20.11.2003 r., Abler
i in., C-340/01, EU:C:2003:629, pkt 39.]. Wynika z tego, że brak związku umownego między oboma
przedsiębiorstwami, którym kolejno powierzono zarządzanie nadzorem i dozorowaniem obiektów portowych,
pozostaje bez znaczenia dla kwestii tego, czy dyrektywa 2001/23 jest stosowana w sytuacji takiej jak rozpatrywana
w postępowaniu głównym.
Zgodnie z art. 1 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2001/23 możliwość zastosowania tej dyrektywy jest uzależniona od spełnienia
warunku, zgodnie z którym przejęcie dotyczy jednostki gospodarczej, która zachowuje swoją tożsamość,
oznaczającą zorganizowane połączenie zasobów, którego celem jest prowadzenie działalności gospodarczej, bez
względu na to, czy jest to działalność podstawowa czy pomocnicza. Trybunał stwierdził, że w celu ustalenia, czy ten

warunek faktycznie został spełniony, należy wziąć pod uwagę wszystkie okoliczności faktyczne danej transakcji, do
których zalicza się w szczególności rodzaj danego przedsiębiorstwa lub zakładu, przejęcie lub brak przejęcia
aktywów, takich jak budynki i ruchomości, wartość składników niematerialnych w chwili przejęcia, przejęcie lub brak
przejęcia większości pracowników przez nowego pracodawcę, przejęcie lub brak przejęcia klienteli, a także stopień
podobieństwa działalności prowadzonej przed przejęciem i po przejęciu oraz czas ewentualnego zawieszenia tej
działalności. Elementy te muszą podlegać analizie w ramach całościowej oceny okoliczności danej sprawy i z tego
względu nie mogą być oceniane osobno[Podobnie wyrok TS z 26.11.2015 r., Aira Pascual i Algeposa Terminales
Ferroviarios, C-509/14, EU:C:2015:781, pkt 32 i przytoczone tam orzecznictwo.]. W szczególności Trybunał
stwierdził, że w ocenie okoliczności faktycznych charakteryzujących daną transakcję sąd krajowy powinien zwłaszcza
uwzględnić rodzaj przedsiębiorstwa lub zakładu, którego dotyczy transakcja[Zob. wyrok Aira Pascual i Algeposa
Terminales Ferroviarios, pkt 33.]. Z powyższego zdaniem TS wynika, że waga poszczególnych kryteriów
charakteryzujących fakt przejęcia, w rozumieniu dyrektywy 2001/23, musi się różnić w zależności od prowadzonej
działalności, to jest metod produkcji lub eksploatacji, które stosuje się w danym przedsiębiorstwie, zakładzie lub
w danej części zakładu[Wyrok Aira Pascual i Algeposa Terminales Ferroviarios, pkt 34.].
Trybunał stwierdził, że w branży, w której działalność opiera się zasadniczo na sile roboczej, tożsamość jednostki
gospodarczej nie może zostać zachowana, jeśli nie doszło do przejęcia zasadniczej części pracowników przez
domniemanego przejmującego[Por. wyrok Aira Pascual i Algeposa Terminales Ferroviarios, pkt 35.]. Natomiast
w sytuacji gdy działalność opiera się zasadniczo na sprzęcie, okoliczność, że dawni pracownicy przedsiębiorstwa nie
zostali przejęci przez nowego przedsiębiorcę do wykonywania tej działalności, tak jak ma to miejsce w sprawie
w postępowaniu głównym, nie wystarcza, aby wykluczyć istnienie przejęcia jednostki gospodarczej zachowującej swą
tożsamość w rozumieniu dyrektywy 2001/23. W ocenie TS odmienna wykładnia byłaby bowiem niezgodna z głównym
celem tej dyrektywy polegającym na utrzymaniu umów o pracę pracowników zbywającego, nawet wbrew woli
przejmującego[Wyrok Aira Pascual i Algeposa Terminales Ferroviarios, pkt 41.].
Trybunał wskazał, że do sądu odsyłającego należy dokonanie oceny – w świetle powyższych rozważań i przy
uwzględnieniu wszystkich okoliczności faktycznych charakteryzujących sporny proces – czy tę transakcję należy
uznać za przejęcie przedsiębiorstwa w rozumieniu dyrektywy 2001/23. W tym celu będzie on musiał m.in. sprawdzić,
czy ICTS bezpośrednio lub pośrednio przekazał Securitas sprzęt lub składniki materialne lub niematerialne do
wykonywania działalności dozorowania i ochrony rozpatrywanych obiektów. Ponadto czy takie składniki zostały
udostępnione ICTS i Securitas przez PDA. Przy czym TS wskazał, że okoliczność, iż składniki materialne niezbędne
do prowadzenia rozpatrywanej w postępowaniu głównym działalności i przejęte przez nowego przedsiębiorcę nie
należały do jego poprzednika, lecz zostały po prostu udostępnione przez zleceniodawcę, nie może wykluczać
istnienia przejęcia przedsiębiorstwa lub zakładu w rozumieniu dyrektywy 2001/23[Zob. wyrok Aira Pascual i Algeposa
Terminales Ferroviarios, pkt 38, 39.]. Jednakże wyłącznie sprzęt, który był rzeczywiście używany do świadczenia
usług ochrony, z wyłączeniem obiektów będących przedmiotem tych usług, powinien być ewentualnie brany pod
uwagę w celu ustalenia istnienia przejęcia jednostki zachowującej swą tożsamość w rozumieniu dyrektywy
2001/23[Zob. wyrok TS z 29.7.2010 r., UGT FSP, C-151/09, EU:C:2010:452, pkt 31.].
2. Utrata zamówienia na usługi
Z orzecznictwa TS wynika, że utrata zamówienia na usługi na rzecz konkurenta nie może sama w sobie przesądzać
o istnieniu przejęcia przedsiębiorstwa lub zakładu w rozumieniu dyrektywy 2001/23[Zob. wyrok TS z 11.3.1997 r.,
Süzen, C-13/95, EU:C:1997:141, pkt 16.]. Jednakże zdaniem TS przepis krajowy, który wyklucza w sposób
ogólny z zakresu tego pojęcia utratę klienta przez podmiot po udzieleniu zamówienia na usługi innemu
podmiotowi, nie pozwala uwzględnić wszystkich okoliczności faktycznych, które charakteryzują daną
transakcję. Trybunał stwierdził – na podstawie orzecznictwa[Por. wyrok Aira Pascual i Algeposa Terminales
Ferroviarios, pkt 32 i przytoczone tam orzecznictwo.] oraz celu dyrektywy 2001/23, którym jest ochrona
pracowników poprzez zapewnienie przestrzegania ich praw w przypadku zmiany pracodawcy – że wykładni
art. 1 ust. 1 tej dyrektywy należy dokonywać w ten sposób, iż stoi on na przeszkodzie takiemu przepisowi krajowemu.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie.
Wyrok TS z 19.10.2017 r., Securitas, C-200/16

Podsumowując, publikacja analizuje zagadnienia dotyczące ochrony pracowników podczas procesu przejęcia przedsiębiorstwa, uwzględniając aspekty prawne, interpretacje przepisów oraz orzecznictwo. Przedstawione przypadki i wnioski Trybunału Sprawiedliwości pozwalają lepiej zrozumieć kwestie związane z przejęciami zakładów i ich wpływem na prawa pracowników.