Zasady ustalania wysokości świadczeń emerytalnych

Skorzystanie z przywileju nabycia i pobrania wcześniejszych emerytur na podstawie przepisów szczególnych dotyczących emerytur dla niektórych ubezpieczonych urodzonych po 31.12.1948 r., a przed 1.1.1969 r., prowadzi do usprawiedliwionego pomniejszenia podstawy wymiaru „nowej” emerytury przysługującej z art. 24 ust. 1 w zw. z art. 26 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych o sumy kwot pobranych wcześniejszych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Tematyka: emerytura, emeryt, przepisy emerytalne, wcześniejsze emerytury, Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, ustawa emerytalna

Skorzystanie z przywileju nabycia i pobrania wcześniejszych emerytur na podstawie przepisów szczególnych dotyczących emerytur dla niektórych ubezpieczonych urodzonych po 31.12.1948 r., a przed 1.1.1969 r., prowadzi do usprawiedliwionego pomniejszenia podstawy wymiaru „nowej” emerytury przysługującej z art. 24 ust. 1 w zw. z art. 26 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych o sumy kwot pobranych wcześniejszych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Skorzystanie z przywileju nabycia i pobrania wcześniejszych emerytur na podstawie przepisów szczególnych
dotyczących emerytur dla niektórych ubezpieczonych urodzonych po 31.12.1948 r., a przed 1.1.1969 r.,
o których mowa rozdziale 3 Działu I ustawy emerytalnej, albo na podstawie art. 88 ustawy z 26.1.1989 r. –
Karta Nauczyciela (t.jedn.: Dz.U. z 2017 r. poz. 1189 ze zm. dalej jako: NauczycieleU), prowadzi do
usprawiedliwionego pomniejszenia podstawy wymiaru „nowej” emerytury przysługującej z art. 24 ust. 1
w zw. z art. 26 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.jedn.:
Dz.U. z 2016 r. poz. 887 ze zm., dalej jako: EmRentyFUSU) o sumy kwot pobranych wcześniejszych emerytur
w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na
ubezpieczenie zdrowotne (art. 25 ust. 1b tEmRentuFUSU). Wyrok SN z 12.9.2017 r., II UK 381/16
Przewodniczący Sędzia SN Zbigniew Korzeniowski, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka (sprawozdawca),
Andrzej Wróbel. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych 12.9.2017 r. sprawy z wniosku Jadwigi G. przeciwko ZUS Oddział we W.
o wysokość emerytury na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku SA we W. z 8.9.2015 r. […];
oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie
Wyrokiem z 8.9.2015 r. SA we W. oddalił apelację wnioskodawczyni Jadwigi G. od wyroku SO we W. z 26.8.2014 r.
oddalającego jej odwołanie od decyzji ZUS Oddziału we W. z 9.4.2014 r. i przyznającej wnioskodawczyni prawo do
emerytury od 1.2.2014 r. w wysokości 1816,22 zł.
W sprawie tej ustalono, że wnioskodawczyni (ur. 5.12.1950 r.) miała ustalone prawo do emerytury wcześniejszej od
1.11.2007 r. W dniu 20.2.2014 r. złożyła wniosek o ponowne przeliczenie emerytury w związku z ukończeniem 60.
roku życia i nabyciem prawa do „pełnej” emerytury. Zaskarżoną w sprawie decyzją organ rentowy ustalił nową
wysokość tej emerytury, przyjmując do podstawy jej obliczenia: zewidencjonowane na koncie wnioskodawczyni
składki w kwocie 75 572,73 zł oraz kwotę zwaloryzowanego kapitału początkowego 448 004,42 zł, od których odliczył
sumę kwot pobranych przez wnioskodawczynię wcześniejszych emerytur – 116 535,13 zł, przy ustalonym średnim
dalszym trwaniu życia wnioskodawczyni w wymiarze 227,7 miesięcy, przyjmując, że podstawa obliczenia wysokości
„nowej” emerytury wymagała pomniejszenia o kwoty poprzednio wypłaconych wnioskodawczyni wcześniejszych
emerytur.
W odwołaniu od tej decyzji wnioskodawczyni twierdziła, że przyznana jej emerytura została zaniżona o kwotę 512 zł
wskutek niezrozumiałego pomniejszenia podstawy jej wymiaru o kwoty wypłaconych jej wcześniej emerytur, tj. o 116
535,13 zł. Wskazała, że 5.12.2010 r. ukończyła 60 lat i z mocy prawa nabyła prawo do „pełnej” emerytury, ale ze
względu na zły stan zdrowia wniosek emerytalny o tę emeryturę złożyła dopiero w lutym 2014 r. Natomiast organ
rentowy nie przeliczył jej dochodzonego świadczenia z urzędu od daty osiągnięcia powszechnego wieku
emerytalnego, nie zawiadomił jej o możliwości złożenia takiego wniosku w wymienionym terminie ani nie wypłacił
wyrównania należnej jej emerytury za okres od 2010 r. do dnia wydania zaskarżonej decyzji.
Sądy obydwu instancji oceniły stanowisko wnioskodawczyni za bezzasadne. Sąd II instancji na podstawie dyspozycji
art. 100, 116 ust. 1 oraz art. 129 ust. 1 EmRentyFUSU wskazał, że wnioskodawczyni nabyła prawo do „nowej”
emerytury z art. 24 ust. 1 EmRentyFUSU z dniem ukończenia 60 lat życia, ale jej „roszczenie o ustalenie wysokości
i wypłatę świadczenia” powstało dopiero od miesiąca złożenia wniosku o tę emeryturę 20.2.2014 r. W konsekwencji
organ rentowy do oceny nabycia prawa do emerytury z art. 24 ust. 1 EmRentyFUSU prawidłowo zastosował stan
prawny obowiązujący w dacie nabycia uprawnień emerytalnych, ale do ustalenia wysokości tego „nowego”
świadczenia zastosował przepisy obowiązujące w dacie złożenia wniosku emerytalnego, uwzględniając art. 1 pkt 6) b
ustawy z 11.5.2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 637), który dodał art. 25 pkt 1b EmRentyFUSU, w brzmieniu: podstawę
obliczenia emerytury dla ubezpieczonego, który pobrał emeryturę, między innymi, na podstawie przepisu art. 46,
pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na
podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Sąd ten przyjął, że organ rentowy
prawidłowo zastosował reguły obowiązujące w dniu złożenia wniosku o emeryturę i zgodnie z prawem pomniejszył
podstawę wymiaru „nowej” emerytury wnioskodawczyni o sumy wypłaconych jej do dnia złożenia wniosku
wcześniejszych emerytur.
W skardze kasacyjnej ubezpieczona zarzuciła naruszenie art. 100 ust. 1 EmRentyFUSU przez błędną wykładnię
i przyjęcie, że prawo do świadczeń emerytalnych powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do
nabycia tego prawa, przyjmując również, że warunkiem takim była też data złożenia nowego wniosku o przyznanie



i wyliczenie emerytury z art. 25 ust. 1 EmRentyFUSU, „w sytuacji gdy warunkiem najistotniejszym jest moment
nabycia prawa do emerytury przez uprawnioną, czyli data uzyskania prawa do emerytury poprzez osiągnięcie wieku
emerytalnego”.
We wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżący wskazała na występowanie w sprawie istotnego
zagadnienia prawnego, czy do osób, które nabyły prawo do emerytury przed nowelizacją art. 25 EmRentyFUSU,
dokonaną ustawą zmieniającą z 11.5.2012 r., lecz złożyły wniosek o emeryturę po nowelizacji, należy stosować art.
25 EmRentyFUSU sprzed nowelizacji, czy też ten już znowelizowany przepis, wobec braku przepisów
intertemporalnych. Skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania sądowi II instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawierała usprawiedliwionych podstaw. Nietrafny okazał się zarzut naruszenia art. 100 ust. 1
EmRentyFUSU, który stanowi, że prawo do świadczeń określonych w tej ustawie powstaje z dniem spełnienia
wszystkich warunków wymaganych do jego nabycia, ponieważ do urzeczywistnienia i konkretyzacji prawa i/lub
wysokości emerytury wymagany jest wniosek zainteresowanego, o którym mowa w art. 116 ust. 1 EmRentyFUSU,
niezbędny do ustalenia prawa do świadczeń określonych w ustawie. Świadczenia te wypłaca się bowiem, poczynając
od dnia powstania prawa do wnioskowanego świadczenia, jednak nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono
wniosek lub wydano decyzję z urzędu (art. 129 ust. 1 EmRentyFUSU). Taki stan rzeczy oznacza, że wprawdzie
prawo do emerytury powstaje z mocy prawa z dniem spełnienia wszystkich przesłanek wymaganych do jego nabycia,
ale niezbędne jest także potwierdzenie tego prawa w celu uruchomienia wypłaty ustalonego świadczenia
w określonej wysokości, które wymaga złożenia stosownego wniosku i jego rozpoznania w stanie prawnym
adekwatnym dla jego oceny. Inaczej rzecz ujmując, bez złożenia wymaganego wniosku o ustalenie, tj. potwierdzenie
przesłanek nabycia prawa do emerytury, nie zostanie ono urzeczywistnione jako świadczenie przysługujące
w określonej wysokości od konkretnie oznaczonego miesiąca. Oznacza to, że wniosek emerytalny, o którym mowa
w art. 116 ust. 1 EmRentyFUSU, stanowi warunek sine qua non dopełnienia, urzeczywistnienia i konkretyzacji
przysługującego z mocy prawa do emerytury.
Rozpoznanie wniosku o ustalenie prawa do emerytury wymaga potwierdzenia tego prawa oraz jego wysokości
według stanu prawnego obowiązującego, tj. aktualnego w dacie złożenia wniosku, jeśli przepisy prawa nie stanowią
inaczej, zwłaszcza w sytuacji dokonywania istotnych zmian w prawie ubezpieczeń społecznych, które niekiedy
wygaszały lub ograniczały niektóre uprawnienia emerytalne lub modyfikowały istotne warunki ich nabycia, w tym
w zakresie przesłanek ich nabywania w określonym przedziale czasowym (por. art. 184 EmRentyFUSU) lub do
ustalania wysokości ustalanych świadczeń z ubezpieczenia społecznego.
Oceniając sytuację skarżącej, należało mieć na uwadze, że od listopada 2007 r. miała ona ustaloną wcześniejszą
emeryturę na podstawie art. 46 EmRentyFUSU, którą pobierała w wysokości określonej według zasad określonych
w art. 53 EmRentyFUSU i było to jej jedyne prawem potwierdzone świadczenie emerytalne. Tę wcześniejszą
emeryturę pobierała do lutego 2014 r., tj. do miesiąca złożenia kolejnego wniosku emerytalnego o ustalenie na
podstawie art. 24 ust. 1 EmRentyFUSU prawa do emerytury w powszechnym dla kobiet wieku emerytalnym w tzw.
systemie skapitalizowanych i zwaloryzowanych kapitału początkowego oraz składek, którą aktualnie pobiera
w wyższej niż poprzednia wysokości wcześniejszej emerytury, która była uzależniona od długości stażu
ubezpieczeniowego, podstawy wymiaru emerytury w sposób określony w art. 53 EmRentyFUSU oraz
prognozowanego okresu pobierania emerytury.
W polskim porządku prawa ubezpieczeń społecznych nie było i nie ma szczególnego przepisu prawa, który
zobowiązywałby organ rentowy do przyznania z urzędu emerytury z art. 24 ust. 1 EmRentyFUSU w miejsce
pobieranej wcześniejszej emerytury ustalonej na podstawie art. 46 EmRentyFUSU, także choćby dlatego że
wysokość „nowej” emerytury nie zawsze będzie korzystniejsza niż wysokość emerytury wcześniej pobieranej.
W szczególności warto zwrócić uwagę, że organ rentowy przyznaje z urzędu emeryturę, o której mowa w art. 24,
ustalaną w systemie tzw. skapitalizowanej i zwaloryzowanej składki oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego
oraz środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z 13.10.1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (t.jedn.: Dz.U. z 2015 r. poz. 121 ze zm., dalej jako: SystUbSpołU), wyłącznie zamiast, tj.
w miejsce renty z tytułu niezdolności do pracy osobie, która osiągnęła wiek uprawniający do emerytury oraz
podlegała ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Na wniosek takiej osoby,
która spełniła warunki do emerytury określone, między innymi, w art. 46 EmRentyFUSU, jednakże nie wystąpiła
z wnioskiem o jej przyznanie, ponownie oblicza się wysokość emerytury zgodnie z art. 53 i 56 (por. art. 24a
EmRentyFUSU).
W judykaturze przyjmuje się, że nawet gdy przesłanki ustalenia prawa do emerytury zostały spełnione przed datą
złożenia wniosku o emeryturę (art. 100 ust. 1 EmRentyFUSU), to jej ustalenie, w tym przyznanie innego świadczenia
emerytalnego w miejsce (zamiast) dotychczasowej wcześniejszej emerytury, nie może nastąpić wcześniej niż od
miesiąca złożenia wniosku emerytalnego (por. wyroki SN z 21.4.2015 r., I UK 329/14, 
 lub z 24.11.2016 r.,
I UK 407/15, 
). Wszelkie wątpliwości interpretacyjne w tym zakresie zostały usunięte przez skład powiększony



SN, który uznał, że do przyznania świadczenia konieczne jest ustalenie prawa do jego pobierania i wypłaty
w określonej wysokości (por. uchwałę (7) SN z 27.11.1989 r., III UZP 11/89, OSNCP Nr 6/1990, poz. 72
i wcześniejszą uchwałę z 10.8.1988 r., III UZP 22/88, OSNCP Nr 12/1989, poz. 194). Pogląd ten zachował
aktualność, a jego przyjęcie oznacza, że samo ustalenie prawa do „nowego” świadczenia emerytalnego przez
stwierdzenie spełnienia jego warunków nie odpowiada przyznaniu świadczenia. Nawet jeżeli przesłanki uprawniające
do tego świadczenia zostały spełnione przed datą złożenia wniosku o to świadczenie, to jego przyznanie nie może
nastąpić wcześniej niż od miesiąca, w którym ten wniosek zgłoszono.
Stosownie do tej utrwalonej linii orzeczniczej skarżąca nabyła prawo do wnioskowanej („nowej”) emerytury na
podstawie art. 24 ust. 1 EmRentyFUSU dopiero od miesiąca złożenia w lutym 2014 r. adekwatnego wniosku o to
„nowe” świadczenie emerytalne (art. 129 ust. 1 EmRentyFUSU) i w wysokości uwzględniającej ówczesny, tj.
obowiązujący w dniu wydania zaskarżonej decyzji, stan prawny. W konsekwencji wobec pobrania przez skarżącą
kwot wcześniejszych emerytur, ustalonych na podstawie art. 46 EmRentyFUSU, podstawę wymiaru „nowej”
emerytury z art. 24 ust. 1 EmRentyFUSU, pomniejsza się o kwoty stanowiące sumę kwot pobranych przez skarżącą
wcześniejszych emerytur (art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU). Trzeba podkreślić, że w najnowszym orzecznictwie SN
dominuje jurysdykcyjna tendencja ograniczania możliwości przeliczania raz przyznanych emerytur według innych
(„nowych”) potencjalnie korzystniejszych zasad określania ich wysokości. W szczególności, ubezpieczeni, którzy
nabyli prawo do emerytury i realizowali je w wysokości wyliczonej na podstawie art. 53 EmRentyFUSU, nie mają
możliwości ani uprawnienia do jej przeliczenia na potencjalnie korzystniejszej podstawie z art. 55 EmRentyFUSU
(por. wyroki SN z: 25.1.2017 r., II UK 613/15 niepubl. lub 31.1.2017 r., II UK 652/15, 
; 9.2.2017 r., III UK 76/17,
niepubl.). Można zakładać, że dodanie art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU wynikło z potrzeby usunięcia istotnych
kontrowersji w praktyce zasad obliczania wysokości emerytury ustalanej na podstawie art. 24 i n. EmRentyFUSU
przez emerytów, którzy wcześniej pobierali już świadczenia emerytalne. Oznacza to, że skorzystanie z przywileju
przejścia i pobrania wcześniejszych emerytur na podstawie przepisów szczególnych dotyczących emerytur dla
niektórych ubezpieczonych urodzonych po 31.12.1948 r., a przed 1.1.1969 r., o których mowa w rozdziale 3 Działu
I EmRentyFUSU, albo na podstawie art. 8 NauczycieleU, uzasadnia i proporcjonalnie usprawiedliwia pomniejszenie
podstawy wymiaru emerytury ustalonej na podstawie art. 24 ust. 1 i nast. EmRentyFUSU o sumy poprzednio
pobranych wcześniejszych emerytur, przy zastosowaniu mechanizmu ustalania wysokości świadczeń emerytalnych
w zależności od proporcjonalnego prognozowanego „średniego trwania życia” osoby uprawnionej, ponieważ osobom
uprawnionym do takich samych rodzajowo świadczeń powinna przysługiwać emerytura ustalana według takich
samych (równych) zasad obliczania jej wysokości bez względu na datę złożenia wniosku emerytalnego. Każdy
mechanizm ustalania wysokości świadczeń emerytalnych ma określone uwarunkowania majątkowe, które gwarantują
prawem określoną wysokość ustalanych emerytur w prognozowanych długoterminowych okresach ich pobierania,
przede wszystkim ze względu na zgromadzony kapitał składkowy, który pomniejszają wcześniej wypłacone kwoty
pobranych długoterminowych świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Taki stan rzeczy usprawiedliwia ustawowe
modyfikowanie wysokości emerytur ze względu na wcześniejsze pobranie i spożytkowanie tych samych rodzajowo,
choć wcześniejszych świadczeń emerytalnych, które uszczupliły zgromadzony indywidualny kapitał emerytalny oraz
fundusz ubezpieczeń społecznych, z którego emerytury są wypłacane. Co do zasady, wybór potencjalnie
korzystniejszego sposobu wyliczania wysokości tego samego rodzajowo świadczenia emerytalnego wymaga
wyraźnego oparcia ponownego ustalania prawa i wysokości świadczenia w konkretnych przepisach prawa
pozytywnego (art. 108–113 EmRentyFUSU). Skoro skarżąca wystąpiła o ustalenie emerytury na podstawie art. 24
ust. 1 EmRentyFUSU po dodaniu art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU, to przy ustalaniu podstawy wymiaru tej „nowej”
emerytury oraz jej wysokości należało stosować określoną wyraźnie w tym przepisie zasadę usprawiedliwionego
pomniejszenia podstawy wymiaru ustalanej emerytury o sumy wcześniej pobranych emerytur w wysokości przed
odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.
W konsekwencji SN uznał, że skorzystanie z przywileju nabycia i pobrania wcześniejszych emerytur na podstawie
przepisów szczególnych dotyczących emerytur dla niektórych ubezpieczonych urodzonych po 31.12.1948 r., a przed
1.1.1969 r., o których mowa w rozdziale 3 Działu I EmRentyFUSU, albo na podstawie art. 88 NauczycieleU prowadzi
do usprawiedliwionego pomniejszenia podstawy wymiaru „nowej” emerytury przysługującej z art. 24 ust. 1 w zw.
z art. 26 EmRentyFUSU o sumy kwot pobranych wcześniejszych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na
podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne (art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU).
Mając powyższe na uwadze, SN wyrokował jak w sentencji na podstawie art. 39814 § 2 KPC.
Wyrok SN z 12.9.2017 r., II UK 381/16







SN uznał, że skorzystanie z przywileju nabycia i pobrania wcześniejszych emerytur na podstawie przepisów szczególnych dotyczących emerytur dla niektórych ubezpieczonych urodzonych po 31.12.1948 r., a przed 1.1.1969 r., albo na podstawie art. 88 NauczycieleU prowadzi do usprawiedliwionego pomniejszenia podstawy wymiaru „nowej” emerytury przysługującej z art. 24 ust. 1 w zw. z art. 26 EmRentyFUSU o sumy kwot pobranych wcześniejszych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne (art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU).