Zakres zasady zastosowania ustawodawstwa tylko jednego państwa członkowskiego w dziedzinie zabezpieczenia społecznego

Tematyka: TFUE, rozporządzenie Nr 883/2004, zabezpieczenie społeczne, Trybunał Sprawiedliwości, swoboda przepływu kapitału

Postanowienia art. 63 i 65 TFUE należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie
ustawodawstwu państwa członkowskiego, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, na mocy
którego obywatel tego państwa członkowskiego, który ma miejsce zamieszkania w państwie trzecim, innym
niż państwo należące do EOG lub Konfederacja Szwajcarska, i który jest tam ubezpieczony w systemie
zabezpieczenia społecznego, podlega w tym państwie członkowskim obowiązkowi uiszczania danin
publicznych od dochodu z kapitału w ramach składki na ustanowiony przez to państwo członkowskie system
zabezpieczenia społecznego, podczas gdy obywatel Unii objęty systemem zabezpieczenia społecznego
innego państwa członkowskiego jest z tych danin zwolniony ze względu na zasadę zastosowania
ustawodawstwa tylko jednego państwa członkowskiego w dziedzinie zabezpieczenia społecznego zgodnie
z art. 11 rozporządzenia Nr 883/2004[Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 883/2004
z 29.4.2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, Dz.Urz. UE L Nr 166, s. 1; dalej
jako: rozporządzenie Nr 883/2004.].
Wyrok TS z 18.1.2018 r., Jahin, C-45/17
Wyrok TS z 18.1.2018 r., Jahin, C-45/17
Ramy prawne
1. Prawo UE
Artykuł 2 ust. 1 rozporządzenia Nr 883/2004 przewiduje, że to rozporządzenie stosuje się do obywateli państwa
członkowskiego, bezpaństwowców i uchodźców mieszkających w państwie członkowskim, którzy podlegają lub
podlegali ustawodawstwu jednego lub kilku państw członkowskich, oraz do członków ich rodzin i ich spadkobierców.
Zgodnie z art. 3 ust. 1 rozporządzenia Nr 883/2004 to rozporządzenie stosuje się do całego ustawodawstwa
odnoszącego się do następujących działów zabezpieczenia społecznego:
a) świadczeń z tytułu choroby;
b) świadczeń z tytułu macierzyństwa i równoważnych świadczeń dla ojca;
c) świadczeń z tytułu inwalidztwa;
d) świadczeń z tytułu starości;
e) rent rodzinnych;
f) świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i choroby zawodowej;
g) zasiłków na wypadek śmierci;
h) świadczeń dla bezrobotnych;
i) świadczeń przedemerytalnych;
j) świadczeń rodzinnych.
Na podstawie art. 11 ust. 1 rozporządzenia Nr 883/2004 osoby, do których stosuje się niniejsze rozporządzenie,
podlegają ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego.
2. Prawo francuskie
Zgodnie z art. 1600 0 C-Kodeksu podatkowego powszechna składka na ubezpieczenie społeczne od dochodów
z majątku jest ustalana, kontrolowana i pobierana zgodnie z art. L. 136 6 Kodeksu zabezpieczenia społecznego.
Artykuł L.136 6 Kodeksu zabezpieczenia społecznego stanowi:
„I. – Osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania do celów podatkowych we Francji w rozumieniu art. 4 B
powszechnego Kodeksu podatkowego podlegają obowiązkowi opłacenia składki od dochodów z majątku, określanej
na podstawie kwoty netto przyjętej w celu ustalenia podatku dochodowego […].

I bis. – Obowiązkowi opłacenia składki podlegają również osoby fizyczne, których miejsce zamieszkania do celów
podatkowych nie znajduje się we Francji w rozumieniu art. 4 B powszechnego Kodeksu podatkowego, w oparciu
o kwotę netto dochodów, o których mowa w art. 164 B ust. I tego Kodeksu, przyjętej w celu ustalenia podatku
dochodowego”.
Stan faktyczny
F. Jahin, obywatel francuski, mieszka w Chinach od 2003 r. Wykonuje tam działalność zawodową i jest tam
ubezpieczony w ramach prywatnego systemu zabezpieczenia społecznego. W latach 2012–2014 podlegał we Francji
różnym daninom publicznym od dochodów z nieruchomości oraz od zysków zrealizowanych w wyniku zbycia
nieruchomości.
Trybunał rozpatrywał już wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez sąd odsyłający w innej
sprawie dotyczącej identycznych danin publicznych i zakończonej wyrokiem de Ruyter [Zob. wyrok TS z 26.7.2015 r.,
C-623/13, EU:C:2015:123.]. W tym wyroku TS orzekł, iż daniny takie, jeśli mają bezpośredni i istotny związek
z niektórymi działami zabezpieczenia społecznego wymienionymi w art. 4 rozporządzenia Nr 1408/71, są objęte
zakresem jego stosowania i podlegają zasadzie zastosowania ustawodawstwa tylko jednego państwa
członkowskiego, mimo że te daniny publiczne są określane na podstawie dochodów z majątku osób podlegających
obowiązkowi ich opłacenia, niezależnie od wykonywania jakiejkolwiek działalności zawodowej. W następstwie
wydania tego wyroku sąd odsyłający stwierdził w orzeczeniu z 27.7.2015 r., że każda osoba fizyczna ubezpieczona
w systemie zabezpieczenia społecznego w innym państwie członkowskim jest uprawniona do wnoszenia
o zwolnienie z danin, do płacenia których była zobowiązana we Francji od dochodów z jej majątku. Zasady zwrotu
danin publicznych pobranych z naruszeniem prawa UE zostały określone przez dwa komunikaty prasowe
z 20.10.2015 r., wydane przez sekretarza stanu ds. budżetu, oraz przez dyrektora generalnego ds. finansów
publicznych. W szczególności doprecyzowano w nich, że prawo do zwrotu jest zastrzeżone wyłącznie dla osób
fizycznych ubezpieczonych w systemie zabezpieczenia społecznego państwa innego niż Republika Francuska,
znajdującego się w UE, EOG lub Konfederacji Szwajcarskiej, z wyłączeniem osób fizycznych ubezpieczonych
w systemie zabezpieczenia społecznego w państwie trzecim. W marcu 2016 r. F. Jahin wniósł do sądu odsyłającego
skargę na te dwa komunikaty prasowe o przekroczenie uprawnień, podnosząc, że wyłączenie to jest sprzeczne
z rozporządzeniem Nr 883/2004 i ze swobodą przepływu kapitału zagwarantowaną przez art. 63 TFUE.
Poprzez pytania prejudycjalne sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy art. 63 i 65 TFUE należy interpretować w ten
sposób, że stoją one na przeszkodzie ustawodawstwu państwa członkowskiego, na mocy którego obywatel tego
państwa członkowskiego, który ma miejsce zamieszkania w państwie trzecim, innym niż państwo należące do EOG
lub Konfederacja Szwajcarska, i który jest tam ubezpieczony w systemie zabezpieczenia społecznego, podlega
w tym państwie członkowskim obowiązkowi uiszczania danin publicznych od dochodu z kapitału w ramach składki na
ustanowiony przez to państwo członkowskie system zabezpieczenia społecznego?
Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości
Z orzecznictwa TS wynika, że do środków zakazanych przez art. 63 ust. 1 TFUE zaliczają się, jako ograniczenia
w przepływie kapitału, środki mogące zniechęcać osoby niebędące rezydentami do dokonywania inwestycji
w danym państwie członkowskim lub mogące zniechęcać osoby będące rezydentami w tym państwie członkowskim
do dokonywania inwestycji w innych państwach[Zob. wyroki TS: z 23.2.2006 r., van Hilten-van der Heijden, C-513/03,
EU:C:2006:131, pkt 44; z 26.5.2016 r., NN (L) International, C-48/15, EU:C:2016:356, pkt 44; z 2.6.2016 r.,
Pensioenfonds Metaal en Techniek, C-252/14, EU:C:2016:402, pkt 27.].
W niniejszej sprawie bezsporne jest, że ustawodawstwo francuskie traktuje w taki sam sposób, z jednej strony,
swoich obywateli mających miejsce zamieszkania w państwie trzecim, innym niż państwa należące do EOG lub
Konfederacja Szwajcarska, i którzy są tam ubezpieczeni w systemie zabezpieczenia społecznego, i z drugiej strony
obywateli francuskich mających miejsce zamieszkania we Francji i ubezpieczonych tam w systemie zabezpieczenia
społecznego. W obu przypadkach podlegają oni w ten sam sposób obowiązkowi uiszczania przewidzianych przez to
ustawodawstwo krajowe danin publicznych od dochodów z kapitału. Natomiast bardziej korzystne traktowanie pod
względem podatkowym jest przyjęte dla obywateli Unii, którzy są ubezpieczeni w systemie zabezpieczenia
społecznego innego państwa członkowskiego, państwa należącego do EOG lub Konfederacji Szwajcarskiej,
ponieważ są oni zwolnieni z tych danin. W ocenie TS takie odmienne traktowanie może zniechęcić osoby fizyczne,
które są ubezpieczone w systemie zabezpieczenia społecznego w państwie trzecim, innym niż państwa należące do
EOG lub Konfederacja Szwajcarska, do inwestowania w nieruchomości w państwie członkowskim, którego
obywatelstwo posiadają, i w związku z tym może to prowadzić do zahamowania przepływu kapitału z takich państw
trzecich do tego państwa pochodzenia. W konsekwencji TS uznał, że francuskie ustawodawstwo krajowe stanowi
ograniczenie w swobodnym przepływie kapitału między państwem członkowskim i państwem trzecim, które to
ograniczenie jest co do zasady zakazane przez art. 63 TFUE.
Zgodnie z art. 65 ust. 1 lit. a) TFUE postanowienie art. 63 nie narusza prawa państw członkowskich do stosowania
odpowiednich przepisów ich prawa podatkowego traktujących odmiennie podatników ze względu na różne

miejsce zamieszkania. Trybunał podkreślił, że to postanowienie, jako odstępstwo od podstawowej swobody, musi
być przedmiotem ścisłej wykładni. Dlatego też nie można go interpretować w ten sposób, że wszelkie przepisy
podatkowe przewidujące odmienne traktowanie podatników ze względu na miejsce ich zamieszkania są
automatycznie zgodne z Traktatem[Zob. wyroki TS: z 17.10.2013 r., Welte, C-181/12, EU:C:2013:662, pkt 42;
z 7.11.2013 r., K, C-322/11, EU:C:2013:716, pkt 34.]. W rzeczywistości wyjątek przewidziany w art. 65 ust. 1 TFUE
sam jest ograniczony przez ust. 3 tego artykułu, który stanowi, że środki krajowe określone w art. 65 ust. 1 TFUE „nie
powinny stanowić arbitralnej dyskryminacji ani ukrytego ograniczenia w swobodnym przepływie kapitału i płatności
w rozumieniu art. 63”[Wyrok Welte, pkt 43.]. Trybunał stwierdził, że należy odróżnić nierówne traktowanie dozwolone
na mocy art. 65 ust. 1 TFUE od arbitralnej dyskryminacji zakazanej w ust. 3 tego artykułu. Z orzecznictwa TS wynika,
że aby krajowe uregulowanie, takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, mogło zostać uznane za zgodne
z postanowieniami Traktatu dotyczącymi swobody przepływu kapitału, odmienne traktowanie powinno dotyczyć
sytuacji, które nie są obiektywnie porównywalne, bądź winno być uzasadnione nadrzędnymi względami interesu
ogólnego[Zob. wyroki TS: z 6.6.2000 r., Verkooijen, C-35/98, EU:C:2000:294, pkt 43; z 7.9.2004 r., Manninen, C-
319/02, EU:C:2004:484, pkt 28, 29; z 8.9.2005 r., Blanckaert, C-512/03, EU:C:2005:516, pkt 42.].
W ocenie TS kryterium przyjęte przez francuskie uregulowanie dla rozróżnienia sytuacji pomiędzy osobami
fizycznymi będącymi podatnikami nie jest co prawda wyraźnie powiązane z ich miejscem zamieszkania, lecz opiera
się na ich przynależności do systemu zabezpieczenia społecznego. Jednak ponieważ osoby fizyczne
nieubezpieczone w systemie zabezpieczenia społecznego danego państwa coraz częściej są osobami niebędącymi
rezydentami tego państwa członkowskiego, kryterium takie prowadzi w rzeczywistości do rozróżnienia osób
fizycznych będących podatnikami w zależności od ich miejsca zamieszkania[Zob. wyrok Blanckaert, pkt 38.].
Zgodnie z zasadą zastosowania ustawodawstwa tylko jednego państwa członkowskiego w dziedzinie
zabezpieczenia społecznego, jaką przewiduje art. 11 rozporządzenia Nr 883/2004, państwo członkowskie nie może
pobierać w odniesieniu do obywateli Unii, którzy są ubezpieczeni w systemie zabezpieczenia społecznego innego
państwa członkowskiego, danin publicznych, takich ja te rozpatrywane w postępowaniu głównym. W ocenie TS
chociaż zostały one zakwalifikowane jako podatek przez ustawodawstwo krajowe, to wykazują bezpośredni
i wystarczająco istotny związek z ustawami regulującymi działy zabezpieczenia społecznego wymienione w art. 3 ust.
1 rozporządzenia Nr 883/2004 i są przeznaczone w szczególności na finansowanie systemu zabezpieczenia
społecznego pierwszego państwa członkowskiego[Podobnie wyrok de Ruyter, pkt 23, 24, 26, 39.]. Ta zasada
zastosowania ustawodawstwa tylko jednego państwa członkowskiego w dziedzinie zabezpieczenia społecznego ma
na celu, w odniesieniu do obywateli Unii, którzy przemieszczają się na jej obszarze, uniknięcie problemów mogących
wyniknąć z jednoczesnego stosowania ustawodawstwa kilku krajów oraz zniesienie nierównego traktowania, które
byłoby rezultatem częściowego lub całkowitego zbiegu właściwego ustawodawstwa[Por. wyrok de Ruyter, pkt 37
i przytoczone tam orzecznictwo.].
Wobec powyższego TS uznał, iż istnieje obiektywna różnica między, z jednej strony, sytuacją obywatela danego
państwa członkowskiego, który ma miejsce zamieszkania w państwie trzecim, innym niż państwo należące do EOG
lub Konfederacja Szwajcarska, i który jest tam ubezpieczony w systemie zabezpieczenia społecznego, a z drugiej
strony, sytuacją obywatela Unii ubezpieczonego w systemie zabezpieczenia społecznego innego państwa
członkowskiego, ponieważ tylko ten ostatni obywatel może skorzystać z zasady zastosowania ustawodawstwa tylko
jednego państwa członkowskiego w dziedzinie zabezpieczenia społecznego. Natomiast nie istnieje obiektywna
różnica pomiędzy sytuacją obywatela państwa członkowskiego, który ma miejsce zamieszkania w państwie trzecim,
innym niż państwo należące do EOG lub Konfederacja Szwajcarska, i który jest tam ubezpieczony w systemie
zabezpieczenia społecznego, a sytuacją obywatela tego państwa członkowskiego, który ma tam miejsce
zamieszkania i jest tam ubezpieczony systemem zabezpieczenia społecznego, ponieważ w obu tych przypadkach
obywatele ci nie skorzystali ze swobody przemieszczania się w ramach Unii i nie mogą powoływać się na zasadę
zastosowania ustawodawstwa tylko jednego państwa członkowskiego w dziedzinie zabezpieczenia społecznego.
W ocenie TS ustawodawstwo krajowe, takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, może być uzasadnione
w świetle art. 65 ust. 1 lit. a) TFUE obiektywną różnicą w sytuacjach, jaka występuje między osobą fizyczną
będącą obywatelem państwa członkowskiego, ale mającą miejsce zamieszkania w państwie trzecim, innym niż
państwo należące do EOG lub Konfederacja Szwajcarska, i która jest tam ubezpieczona w systemie zabezpieczenia
społecznego, a obywatelem Unii mającym miejsce zamieszkania i ubezpieczonym w systemie zabezpieczenia
społecznego w innym państwie członkowskim.
Trybunał stwierdził, że odmienna wykładnia prowadziłaby do skorzystania przez obywatela państwa członkowskiego,
mającego miejsce zamieszkania w państwie trzecim, innym niż państwo należące do EOG lub Konfederacja
Szwajcarska, takiego jak F. Jahin, z zasady zastosowania ustawodawstwa tylko jednego państwa członkowskiego
w dziedzinie zabezpieczenia społecznego, przewidzianej w art. 11 rozporządzenia Nr 883/2004. Natomiast zgodnie
z art. 2 ust. 1 tego rozporządzenia ta zasada ma zastosowanie wyłącznie do obywateli jednego z państw
członkowskich, którzy podlegają ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego jednego lub kilku
państw członkowskich. Tymczasem, zważywszy, że TFUE nie zawiera żadnego postanowienia rozszerzającego
swobodę przemieszczania się pracowników na osoby, które przenoszą się do państwa trzeciego, zdaniem TS należy
unikać tego, aby wykładnia art. 63 ust. 1 TFUE w zakresie dotyczącym stosunków z państwami trzecimi innymi niż

państwa należące do EOG lub Konfederacja Szwajcarska, dawała osobom, które nie mieszczą się w granicach
terytorialnego zakresu zastosowania swobodnego przepływu pracowników, możliwość skorzystania z tej
swobody[Podobnie wyrok TS z 13.11.2012 r., Test Claimants in the FII Group Litigation, C-35/11, EU:C:2012:707, pkt
100.].
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 18.1.2018 r., Jahin, C-45/17

Trybunał stwierdził, że odmienna wykładnia prowadziłaby do skorzystania przez obywatela państwa członkowskiego, mającego miejsce zamieszkania w państwie trzecim, innym niż państwo należące do EOG lub Konfederacja Szwajcarska, takiego jak F. Jahin, z zasady zastosowania ustawodawstwa tylko jednego państwa członkowskiego w dziedzinie zabezpieczenia społecznego przewidzianej w art. 11 rozporządzenia Nr 883/2004. Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie. Wyrok TS z 18.1.2018 r., Jahin, C-45/17.