Okres pracy górniczej jako okres pracy w szczególnych warunkach

Okres pracy górniczej w rozumieniu art. 50c ustawy o emeryturach i rentach z FUS, o jakim mowa w art. 11 ustawy o emeryturach pomostowych, podlega zaliczeniu do okresu pracy w warunkach szczególnych, uprawniającego do emerytury pomostowej. Publikacja dotyczy wyroku SN z 21.11.2017 r., I UK 472/16, w sprawie odmowy przyznania emerytury pomostowej Jerzemu Z. przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, ze względu na brak udokumentowanego okresu pracy w warunkach szczególnych.

Tematyka: okres pracy górniczej, emerytura pomostowa, warunki pracy, praca w szczególnych warunkach, Sąd Najwyższy, emerytury specjalne, prawa emerytalne

Okres pracy górniczej w rozumieniu art. 50c ustawy o emeryturach i rentach z FUS, o jakim mowa w art. 11 ustawy o emeryturach pomostowych, podlega zaliczeniu do okresu pracy w warunkach szczególnych, uprawniającego do emerytury pomostowej. Publikacja dotyczy wyroku SN z 21.11.2017 r., I UK 472/16, w sprawie odmowy przyznania emerytury pomostowej Jerzemu Z. przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, ze względu na brak udokumentowanego okresu pracy w warunkach szczególnych.

Okres pracy górniczej w rozumieniu art. 50c ustawy o emeryturach i rentach z FUS, o jakim mowa w art. 11
pkt 2 ustawy z 19.12.2008 r. o emeryturach pomostowych (t.jedn.: Dz.U. z 2017 r. poz. 664 ze zm.), podlega
zaliczeniu do okresu pracy w warunkach szczególnych, uprawniającego do emerytury pomostowej z mocy
art. 49 w zw. z art. 3 ust. 1 tej ustawy.
Wyrok SN z 21.11.2017 r., I UK 472/16
Przewodniczący Sędzia SN Zbigniew Korzeniowski, Sędziowie SN: Halina Kiryło (sprawozdawca), Dawid
Miąsik.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych 21.11.2017 r. sprawy z odwołania Jerzego Z. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
Oddziałowi w Rybniku o emeryturę pomostową na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku SA
w K. z 26.1.2016 r. […]; oddala skargę kasacyjną.

Uzasadnienie
Decyzją z 19.2.2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. odmówił Jerzemu Z. prawa do emerytury
pomostowej, argumentując, że wnioskodawca nie udowodnił co najmniej 15 lat pracy górniczej w rozumieniu art. 50c
ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, t.jedn. Dz.U. z 2017 r. poz.
1383 ze zm., dalej jako: EmRentyFUSU (do której zaliczono jedynie okresy jego zatrudnienia od 16.6.1969 r. do
5.2.1972 r. i od 11.2.1972 r. do 2.4.1977 r.), jak również nie udowodnił okresu pracy w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze wynoszącego co najmniej 15 lat, natomiast po 31.12.2008 r. nie wykonywał pracy
w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy z 19.12.2008 r.
o emeryturach pomostowych (t.jedn.: Dz.U. z 2015 r. poz. 965 ze zm.; dalej jako: EmPomostU).
Na skutek odwołania ubezpieczonego SO w G. wyrokiem z 23.7.2015 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że
przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury pomostowej od 1.1.2015 r., a SA w K. wyrokiem z 26.1.2016 r. oddalił
apelację organu rentowego od orzeczenia pierwszoinstancyjnego.
W sprawie ustalono, że Jerzy Z. urodził się 20.5.1952 r. Jest uprawniony do stałej renty z tytułu częściowej
niezdolności do pracy. W dniu 28.1.2015 r. złożył wniosek o przyznanie mu emerytury pomostowej, w rozpoznaniu
którego organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję, uwzględniając okres zatrudnienia wnioskodawcy wynoszący
łącznie 25 lat, pięć miesięcy i pięć dni okresów składkowych i nieskładkowych, w tym siedem lat, dziewięć miesięcy
i 11 dni pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach. Do stażu tego nie
zaliczono zatrudnienia odwołującego się w Przedsiębiorstwie Państwowym Elektrownia w R. od 4.4.1977 r. do
3.2.1983 r. i od 13.6.1983 r. do 30.9.1983 r. Z przeprowadzonego postępowania dowodowego wynika, że pracę
w Elektrowni R. ubezpieczony podjął 4.4.1977 r. w Wydziale Remontów w brygadzie remontu urządzeń nawęglania
TRS-4, jako monter pomocniczych urządzeń cieplno -mechanicznych nawęglania. Do jego obowiązków należało
wykonywanie napraw przenośników transportujących węgiel do turbin, ładowarek, zwałowarek, wywrotów oraz taśm
na Wydziale Nawęglania. Z dniem 4.2.1983 r. został przeniesiony do Oddziału TS – przyzakładowej straży pożarnej,
jako konserwator sprzętu ppoż., gdzie pracował do 12.6.1983 r. Następnie odwołującemu się powierzono stanowisko
montera maszyn wirnikowych w Oddziale TRS-3, gdzie zajmował się wydawaniem narzędzi z narzędziowni. Na
wniosek ubezpieczonego, z dniem 1.10.1983 r. ponownie został przeniesiony do Oddziału TS na stanowisko
maszynisty urządzeń pomocniczych – konserwatora sprzętu gaśniczego. Faktycznie jednak wykonywał pracę
strażaka. Miał ukończony kurs w zakresie szeregowych funkcjonariuszy pożarnictwa według programu 1K/FS. Brał
udział w gaszeniu pożarów na terenie elektrowni, głównie na zwałach węgla oraz tuneli kablowych, na polecenie zaś
Państwowej Straży Pożarnej – również poza terenem elektrowni (do 15 km od zakładu). Pracował przy usuwaniu
skutków klęsk żywiołowych, wypadków, wycieków substancji ropopochodnych. Przeprowadzał kontrole sprzętu
przeciwpożarowego na terenie elektrowni. Praca odbywała się w systemie czterozmianowym. Na każdej zmianie
pracowało czterech strażaków oraz dowódca. W razie pożaru byli wzywani również strażacy ochotnicy, pracujący na
co dzień w innych oddziałach elektrowni. Jednostka dysponowała samochodem marki Żuk wyposażonym
w motopompę. Powyższą pracę odwołujący się wykonywał stale i w pełnym wymiarze pracy, nie zajmując się innymi
pracami. Konserwacją gaśnic zajmowała się firma zewnętrzna.
Przechodząc do rozważań, sąd II instancji wskazał, że poza sporem pozostaje, iż ubezpieczony, począwszy od
29.10.1990 r. jest uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy, po dacie 31.12.2008 r., tj. po dniu wejścia
w życie EmPomostU, nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o których
mowa w art. 3 ust. 1 i 3 EmPomostU, a zatem po myśli jej art. 49 ust. 1 pkt 3, nabycie przez niego przedmiotowego
świadczenia wymaga wykazania, iż w dniu wejścia w życie ustawy miał wymagany w przepisach, o których mowa



w pkt 2, czyli wynoszący 15 lat, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu
wspomnianego art. 3 ust. 1 i 3. Osoba ubiegająca się o emeryturę pomostową, która nie kontynuuje pracy
w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze i legitymuje się w związku z tym jedynie stażem pracy
„szczególnej” według poprzednio obowiązujących przepisów, może nabyć prawo do tej emerytury wówczas, gdy
dotychczasowy staż pracy można kwalifikować jako pracę w warunkach szczególnych lub o szczególnym
charakterze w rozumieniu obowiązujących przepisów – art. 3 ust. 1 i 3 EmPomostU.
Odmawiając ubezpieczonemu prawa do emerytury pomostowej, organ rentowy uznał, że do 31.12.2008 r.
odwołujący się udowodnił okres pracy w szczególnych warunkach/charakterze wynoszący jedynie siedem lat,
dziewięć miesięcy i 11 dni. W sprawie sporny pozostawał faktyczny charakter pracy wnioskodawcy świadczonej
w okresie od 4.2.1983 r. do 13.6.1983 r. oraz od 1.10.1983 r. do 1.12.1990 r. w Elektrowni w R. na stanowisku
konserwatora sprzętu ppoż. oraz ślusarza remontowego – mechanika sprzętu ppoż. – brygadzisty, sprowadzając się
do oceny, czy w powyższych okresach będące udziałem Jerzego Z. obowiązki pracownicze odpowiadały pracom
o szczególnym charakterze wymienionym pod poz. 20 załącznika Nr 2 do EmPomostU, tj. pracom jednostek ochrony
przeciwpożarowej, o których mowa w art. 15 pkt 1a–5 i 8 ustawy z 24.8.1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (t.jedn.:
Dz.U. z 2009 r. Nr 178, poz. 1380 ze zm., dalej jako: PpożU), uczestniczących bezpośrednio w akcjach ratowniczych.
Zgodnie z art. 15 pkt 2 PpożU jednostką ochrony przeciwpożarowej jest zakładowa straż pożarna.
Ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, że w okresie od 4.2.1983 r. do 13.6.1983 r. oraz od 1.10.1983 r.
do 1.12.1990 r. ubezpieczony istotnie, jako członek zakładowej straży pożarnej, brał bezpośredni udział w akcjach
ratowniczych, gasząc nie tylko pożary zwałowisk węgla oraz tuneli kablowych na terenie elektrowni, ale także
uczestniczył – na polecenie Państwowej Straży Pożarnej w R. – w tego rodzaju akcjach prowadzonych poza
zakładem pracy, polegających na usuwaniu skutków klęsk żywiołowych, skutków wypadków komunikacyjnych,
wycieków substancji ropopochodnych. Powyższe okoliczności jednoznacznie wynikają bowiem z zeznań świadków:
Jerzego B., który w elektrowni był zatrudniony w zakładowej straży pożarnej jako dowódca zmiany, i Serafina R., oraz
wyjaśnień ubezpieczonego, znajdując dodatkowo potwierdzenie w wyjaśnieniach jego byłego pracodawcy
udzielonych sądowi II instancji w piśmie z 5.1.2016 r., zgodnie z którym głównym zadaniem Jerzego Z. było działanie
w akcjach ratowniczo-gaśniczych występujących na terenie elektrowni oraz w rejonie działania przydzielonym przez
Komendę Powiatową Straży Pożarnej w R. W pozostałym czasie pracy do jego obowiązków należała konserwacja
oraz naprawa sprzętu stanowiącego wyposażenie oddziału przeciwpożarowego oraz sprzętu i instalacji gaśniczych
służących ochronie pożarowej w zakładzie.
Przyjęcie zatem, że praca ubezpieczonego w okresie od 4.2.1983 r. do 12.6.1983 r. oraz od 1.10.1983 r. do
1.12.1990 r. pozwala na jej zakwalifikowanie jako pracy o szczególnym charakterze, o której mowa pod poz. 20
załącznika Nr 2 do EmPomostU, przy niekwestionowanym spełnieniu przez niego pozostałych wymaganych
warunków, w tym uznanym przez organ rentowy okresem pracy w szczególnych warunkach/charakterze
wynoszącym siedem lat, dziewięć miesięcy i 11 dni, oznacza, iż żądanie odwołującego się dotyczące przyznania
prawa do emerytury pomostowej uznać należy za oczywiście zasadne.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiódł organ rentowy, zaskarżając wyrok w całości. Zaskarżonemu
wyrokowi zarzucił naruszenie prawa materialnego:
1) art. 49 pkt 2 i 3 w zw. z art. 3 ust. 1 i 3 EmPomostU przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
wyrażające się w stwierdzeniu, że ubezpieczony spełnia określone w art. 49 warunki do nabycia świadczenia, mimo
że z okoliczności sprawy wynika, iż ubezpieczony po 31.12.2008 r. nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach
w rozumieniu art. 3 ust. 1 lub 2 EmPomostU i nie legitymuje się wymaganym 15-letnim stażem pracy w szczególnych
warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;
2) art. 4 pkt 2 w zw. z art. 11 EmPomostU przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie będące następstwem
nieuwzględniania okoliczności, że uznanym przez organ rentowy okresem pracy w szczególnych warunkach/o
szczególnym charakterze jest okres pracy górniczej, o której mowa w art. 11 EmPomostU, niewymienionej
w załącznikach 1 i 2 do EmPomostU, której okres wykonywania nie podlega łączeniu z okresami prac wymienionych
w tychże załącznikach.
Skarżący podniósł również zarzut naruszenia przepisów postępowania, mogący mieć istotny wpływ na wynik sprawy:
art. 382 KPC oraz art. 316 § 1 KPC w zw. z art. 391 § 1 KPC, przez wydanie wyroku z pominięciem zgromadzonego
materiału dowodowego prowadzące do uznania spełnienia przez ubezpieczonego warunków nabycia emerytury
pomostowej.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi II instancji celem ponownego
rozpoznania oraz o zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługuje na uwzględnienie.




Analizę prawidłowości zaskarżonego wyroku wypada rozpocząć od przypomnienia, że emerytury pomostowe
zapowiedziane w art. 24 ust. 2 EmRentyFUSU zostały wprowadzone do systemu ubezpieczeń społecznych przez
EmPomostU i dotyczą ubezpieczonych zatrudnionych w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze
(urodzonych po 31.12.1948 r.). Zastąpiły one emerytury w niższym wieku przyznawane na podstawie EmRentyFUSU
pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach pracy lub w szczególnym charakterze. Prawo do tego
świadczenia było nabywane z reguły w wieku niższym od powszechnego wieku emerytalnego, pod warunkiem
wykazania 15-letniego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Cechą
charakterystyczną emerytur pomostowych jest ich przejściowy charakter, zgodnie bowiem z art. 16 EmPomostU,
prawo do tego świadczenia ustaje nie tylko z dniem śmierci uprawnionego, ale również z dniem poprzedzającym
dzień nabycia prawa do emerytury, z dniem osiągnięcia przez uprawnionego wieku 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat
w przypadku mężczyzn, jeżeli uprawniony nie ma prawa do emerytury ustalonego decyzją organu rentowego (por.
szerzej uwagi zawarte [w:] Prawo do emerytury – komentarz do ustaw z orzecznictwem – I. Jędrasik-Jankowska, K.
Jankowska, Warszawa 2011, s. 34 i nast.). Z uwag tych płynie wniosek o odrębnym charakterze obu tych świadczeń
(emerytur w niższym wieku i emerytur pomostowych), przy czym już w tym miejscu trzeba wskazać, że nie wszyscy
uprawnieni do emerytur w niższym wieku z uwagi na pracę w warunkach szczególnych lub w szczególnym
charakterze nabyliby obecnie prawo do emerytur pomostowych.
Pojęcie pracy w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze zdefiniowano w art. 3 ust. 1 i 3 EmPomostU.
W ust. 7 tego przepisu wskazano jednocześnie, że za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach
lub o szczególnym charakterze uważa się również osoby wykonujące przed dniem wejścia w życie ustawy (a więc
przed 1.1.2009 r.) prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3
EmPomostU lub art. 32 i art. 33 EmRentyFUSU.
Zgodnie z art. 4 EmPomostU, prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5–12, przysługuje
pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:
1) urodził się po 31.12.1948 r.;
2) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;
3) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;
4) ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5–9 i art. 11 EmRentyFUSU,
wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;
5) przed 1.1.1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze,
w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 EmPomostU lub art. 32 i art. 33 EmRentyFUSU;
6) po 31.12.2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3
ust. 1 i 3;
7) nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.
Z powyższego unormowania wynika, że jakkolwiek w świetle art. 4 pkt 2 i 5 w zw. z art. 3 ust. 7 EmPomostU do
wymaganego przez nią stażu przypadającego przed dniem jej wejścia w życie, tj. przed 1.1.2009 r., wlicza się okresy
pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu zarówno art. 3 ust. 1 i 3
EmPomostU, jak i art. 32 i art. 33 EmRentyFUSU, to właściwego ograniczenia do zamierzonego przez ustawodawcę
kręgu osób uprawnionych do emerytury pomostowej dokonuje konieczność spełnienia przesłanki z art. 4 pkt 6.
Wymaganie to spełnia zasadniczą funkcję eliminacyjną, ograniczając ostatecznie prawo do emerytury pomostowej do
kręgu osób wykonujących pracę kwalifikowaną jako szczególną w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 EmPomostU. Możliwość
uzyskania emerytury pomostowej przez osoby niespełniające warunku z art. 4 pkt 6 przewiduje art. 49 EmPomostU,
według którego „prawo do emerytury pomostowej przysługuje również osobie, która:
1) po 31.12.2008 r. nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu
art. 3 ust. 1 i 3;
2) spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1–5 i 7 i art. 5–12;
3) w dniu wejścia w życie EmPomostU miała wymagany w przepisach, o których mowa w pkt 2, okres pracy
w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3”.
Przytoczony przepis zmienia wymagania konieczne do uzyskania emerytury pomostowej dla osób niespełniających
warunku z art. 4 pkt 6 EmPomostU, zwalniając je z konieczności wykonywania po 31.12.2008 r. pracy
w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 EmPomostU, jednakże
wprowadza w to miejsce wymaganie, aby ubiegający się o rozważane świadczenie spełniał w dniu wejścia w życie
EmPomostU (1.1.2009 r.) warunek posiadania co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 EmPomostU. Warunek ten został jasno wyrażony, wynika



wprost z literalnego brzmienia art. 49 pkt 3 EmPomostU i jest zgodny z jej celem. W judykaturze przyjmuje się zatem,
że w świetle tego przepisu nie ma podstaw prawnych do przyznania emerytury pomostowej ubezpieczonemu,
którego dotychczasowy okres pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze nie może być
kwalifikowany jako okres pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu dziś obowiązujących przepisów (art. 3 ust.
1 EmPomostU) lub o szczególnym charakterze (art. 3 ust. 3 EmPomostU) (wyroki SN z 13.3.2012 r., II UK 164/11,
OSNP Nr 5–6/2013, poz. 62; z 4.9.2012 r., I UK 164/12, OSNPNr 15–16/2013, poz. 185; z 22.7.2013 r., III UK
106/12, 
; z 4.12.2013 r., II UK 159/13, 
; z 25.10.2016 r., II UK 373/15, MoPr Nr 2/2017, s. 96).
Podobne stanowisko w kwestii wykładni art. 49 zostało zaprezentowane w doktrynie prawa (zob. M. Zieleniecki,
Emerytura pomostowa w nowym systemie emerytalnym, Gdańsk 2011, szczególnie s. 244 i 248). Należy dodać, że
przyjęcie wykładni art. 49 EmPomostU, według której pkt 3 tego przepisu nie ogranicza pojęcia pracy w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze do prac wskazanych w art. 3 ust. 1 i 3 EmPomostU, prowadziłoby do
wniosku, że emeryturę pomostową może uzyskać każdy, pod warunkiem niewykonywania takiej pracy po 31.12.2008
r., nawet gdy ma okres co najmniej 15 pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze spełniającej
jedynie wymagania dla tego rodzaju prac z art. 32 lub 33 EmRentyFUSU, a niebędących pracami wskazanymi w art.
3 ust. 1 i 3 EmPomostU. W rezultacie należy uznać, że określenie „okres pracy w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3” zawarte w art. 49 pkt 3 EmPomostU oznacza okres pracy
wskazany w art. 3 ust. 1 i 3 EmPomostU bez wliczania do niego okresów pracy w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i art. 33 EmRentyFUSU.
Powołane orzecznictwo sądowe, zgodnie z którym w przypadku pracowników niewykonujących pracy
w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze po 31.12.2008 r. nabycie prawa do emerytury
pomostowej uzależnione jest od legitymowania się na dzień wejścia w życie ustawy wymaganym stażem pracy
w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wyłącznie w rozumieniu obecnie obowiązujących
przepisów, nie dotyka jednak istoty niniejszego problemu. Mamy bowiem do czynienia z sytuacją, kiedy wskazywany
przez organ rentowy okres pracy górniczej dotyczy pracy wprawdzie niewymienionej w załącznikach do EmPomostU,
to jednak traktowanej z mocy art. 11 EmPomostU jako uprawniającą do emerytury pomostowej według aktualnego
stanu prawnego. Sedno sporu sprowadza się zaś do pytania o dopuszczalność łączenia tego okresu z okresami
pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 3 w zw. z art. 49
pkt 3 EmPomostU.
Trzeba pamiętać, że praca górnicza była i jest uznawana za pracę w szczególnych warunkach, uprawniającą do
emerytury na preferencyjnych zasadach, nie tylko w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z 7.2.1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).
Wykonywanie pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia uznano po raz pierwszy za podstawę przyznania
szczególnych uprawnień emerytalnych w dekrecie z 25.6.1954 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (t.jedn.: Dz.U. z 1958 r. Nr 23, poz. 97). W art. 10 ust. 1 dekretu dokonano podziału
pracowników na dwie kategorie zatrudnienia, zaliczając do kategorii I pracowników zatrudnionych pod ziemią oraz
pracowników zatrudnionych w warunkach szkodliwych dla zdrowia, a następnie rozszerzając zakres podmiotowy tej
kategorii pracowników na pracowników zatrudnionych na statkach morskich w żegludze międzynarodowej i na
statkach żeglugi powietrznej oraz nauczycieli. Kategorią II objęto wszystkich pozostałych pracowników.
Pierwszym aktem prawnym regulującym kompleksowo zagadnienie uprawnień emerytalnych górników była ustawa
z 28.5.1957 r. o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin (Dz.U. Nr 32, poz. 139), której przepisy definiowały
pracę górniczą (oraz równorzędną i zaliczalną do pracy górniczej) i określały warunki nabywania z tytułu tej pracy
prawa do emerytury z obniżonego wieku oraz bez względu na wiek. Podobnie czyniła to kolejna ustawa z 1.2.1983 r.
o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin (t.jedn.: Dz.U. z 1995 r. Nr 30, poz. 154).
Wraz z wejściem w życie EmRentyFUSU z mocy jej art. 195 pkt 6 uchylono ustawę z 1.2.1983 r. Uprawnienia do
górniczej emerytury dla pracowników urodzonych przed 1.1.1949 r. uregulowano w art. 34–38 EmPomostU,
natomiast dla pracowników urodzonych po 31.12.1948 r., a przed.1.1969 r. – w art. 34 oraz art. 48 w zw. z art. 49
EmRentyFUSU. W odniesieniu do osób urodzonych przed 1.1.1949 r. utrzymano dotychczasowe prawo do emerytury
górniczej dla pracowników spełniających łącznie warunek wieku 55 lat oraz okresu pracy górniczej wynoszącego
wraz z okresami pracy równorzędnej i okresami zaliczanymi do pracy górniczej co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat
dla mężczyzn, w tym co najmniej pięć lat „czystej” pracy górniczej oraz obniżono wiek emerytalny do 50 lat dla kobiet
posiadających co najmniej 20 lat i mężczyzn mających co najmniej 25 lat pracy górniczej, równorzędnej i okresów
zaliczanych, w tym co najmniej 15 lat „czystej” pracy górniczej, zachowując prawo do zaliczania do wymaganego
stażu pracy górniczej niektórych okresów w wymiarze półtorakrotnym. Dla górników w tym przedziale wiekowym nie
przewidziano prawa do emerytury bez względu na wiek, ponieważ osoby te, mające w chwili wejścia w życie ustawy
50 lat i więcej, nabywały uprawnienia emerytalne na podstawie art. 34 ust. 2 EmRentyFUSU, a zatem z chwilą
ukończenia 50. roku życia. Te same uprawnienia, a także prawo do emerytury górniczej bez względu na wiek dla
pracowników posiadających co najmniej 25-letni okres pracy górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym



wymiarze czasu pracy, zagwarantowano osobom urodzonym po 31.12.1948 r., a przed 1.1.1969 r., jeżeli nie
przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego, warunki do uzyskania emerytury określone w przepisach spełniły
do końcowej daty wyznaczonej pierwotnie na 31.12.2006 r., a następnie 31.12.2007 r. oraz rozwiązały stosunek
pracy.
Z mocy ustawy z 27.7.2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz
ustawy – Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 167, poz. 1397 ze zm.) uchylono z dniem 1.1.2007 r. art. 34–38 oraz art. 48
i 49 EmRentyFUSU, regulujące prawo do emerytury górniczej dla pracowników urodzonych przed 1.1.1949 r. oraz
niektórych pracowników urodzonych po 31.12.1948 r., a przed 1.1.1969 r., zastępując je przepisami dodanego do
Działu II ustawy Rozdziału 3a, zatytułowanego „Emerytury górnicze”. Jednocześnie zachowały moc art. 32
EmRentyFUSU w zw. z § 4 oraz art. 39 EmRentyFUSU, dotyczące pracowników urodzonych przed 1.1.1949 r. Na
podstawie przepisów przejściowych art. 3 ustawy zmieniającej zapewniono prawo do emerytury górniczej na
dotychczasowych warunkach niektórym pracownikom urodzonym po 31.12.1948 r., a przed 1.1.1969 r.
Obecnie można więc wyodrębnić kilka możliwości nabycia prawa do emerytury przez pracowników wykonujących
pracę w górnictwie. W świetle przepisów EmRentyFUSU wymienić należy:
1) emerytury górnicze przysługujące bez względu na datę urodzenia pracownika, a w ramach tej kategorii:
a) emerytury górnicze w wieku obniżonym do:
– 55 lat, przy spełnieniu przesłanki okresu pracy górniczej łącznie z okresami pracy równorzędnej wynoszącym co
najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 10 lat pracy górniczej z art. 50c ust. 1 (art. 50a ust.
1),
– 50 lat, przy spełnieniu przesłanki okresu pracy górniczej i równorzędnej wynoszącego co najmniej 20 lat dla kobiet
i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat pracy górniczej z art. 50c ust. 1 (art. 50a ust. 2);
b) emerytury górnicze bez względu na wiek i zajmowane stanowisko, przy spełnieniu przesłanki posiadania okresu
pracy górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wynoszącego co najmniej 25 lat
(art. 50e);
2) emerytury przysługujące pracownikom urodzonym przed 1.1.1949 r., a w ramach tej kategorii:
a) emerytury niegórnicze w wieku obniżonym do 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, przy spełnieniu przesłanki
posiadania ogólnego okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla
mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach na stanowiskach wymienionych w dziale
I wykazu A załącznika do wspomnianego rozporządzenia Rady Ministrów w zw. z art. 32 EmRentyFUSU;
b) emerytury niegórnicze w wieku obniżonym o sześć miesięcy za każdy rok pracy górniczej (nie więcej niż o 15 lat),
pod warunkiem wykonywania przez co najmniej pięć lat – stale i w pełnym wymiarze czasu – pracy górniczej pod
ziemią lub na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego lub w kopalniach otworowych siarki (art. 39);
3) emerytury przysługujące pracownikom urodzonym po 31.12.1948 r., a przed 1.1.1969 r., natomiast w ramach tej
kategorii:
a) emerytury niegórnicze w wieku obniżonym z mocy art. 32 EmRentyFUSU w zw. z § 4 EmRentyFUSU lub jej art.
39, jeśli warunki określone w tych przepisach pracownicy spełnili do 31.12.2008 r. i nie przystąpili do otwartego
funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w funduszu
emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa (art. 46);
b) emerytury górnicze na warunkach określonych w dawnym art. 34 lub art. 48–49 EmRentyFUSU w brzmieniu
obowiązującym do 31.12.2006 r., dla pracowników, którzy do 31.12.2008 r. spełnili wymienione w tych przepisach
przesłanki.
Konkludując, wypada stwierdzić, że praca górnicza zarówno w świetle dawnych, jak i obecnych przepisów uprawniała
i uprawnia do wcześniejszej emerytury i to często na zasadach korzystniejszych od przewidzianych dla innych
pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach. Z mocy art. 11 EmPomostU praca ta uprawnia też do
emerytury pomostowej bez względu na to, kiedy była wykonywana (przed wejściem czy po wejściu w życie
EmPomostU). Powstaje pytanie o relację pracy górniczej, o jakiej mowa w art. 50c EmRentyFUSU, do pracy
w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 EmPomostU.
Prace w szczególnych warunkach uprawniające do emerytury pomostowej zostały określone w EmPomostU przez:
1) definicję zawartą w art. 3 ust. 1 EmPomostU,
2) wyliczenie czynników ryzyka związanych z poszczególnymi rodzajami prac w szczególnych warunkach
determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, zawarte w art. 3 ust. 2 oraz



3) wykaz takich prac zawarty w załączniku nr 1 do EmPomostU.
Prace o szczególnym charakterze zostały zdefiniowane w art. 3 ust. 3 EmPomostU i wyliczone w załączniku Nr 2 do
tego aktu. Stosownie do definicji zawartej w art. 3 ust. 1 EmPomostU prace w szczególnych warunkach to prace
związane z czynnikami ryzyka, mogące z wiekiem z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie
zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych sitami natury lub procesami
technologicznymi, stawiające przed pracownikami – mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej,
organizacyjnej i medycznej – wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu
starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na
dotychczasowym stanowisku. Dopełnieniem definicji zawartej w art. 3 ust. 1 EmPomostU jest wyliczenie rodzajów
prac wykonywanych w szczególnych warunkach determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi,
z którymi związane są wspomniane czynniki ryzyka. Do pierwszej kategorii należą prace wykonywane pod ziemią, na
wodzie, pod wodą i w powietrzu. Do drugiej – prace wykonywane w warunkach gorącego i zimnego mikroklimatu,
bardzo ciężkie prace fizyczne, prace w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego i ciężkie prace
fizyczne związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym z konieczności pracy w wymuszonej,
niezmiennej pozycji ciała. Przepis art. 3 ust. 1 EmPomostU odsyła wreszcie do wykazu prac w szczególnych
warunkach stanowiącego załącznik nr 1 do EmPomostU.
W orzecznictwie sądów administracyjnych trafnie przyjmuje się, że wykaz prac określonych w art. 3 ust. 1 i 3
EmPomostU jest zamknięty i nie podlega uzupełnieniu, co oznacza, że cech pracy „o szczególnym charakterze” lub
„w szczególnych warunkach” nie mogą mieć inne prace, choćby sposób ich wykonywania i ich jakość mogła obniżyć
się z wiekiem (por. przykładowo wyrok WSA w Poznaniu z 29.6.2011 r., IV SA/Po 335/11, 
). Trafnie również
w tym orzecznictwie zauważono, że „porównanie definicji ustawowych, jak również katalogów prac zaliczanych do
poszczególnych kategorii, pozwala na stwierdzenie, że o ile w pierwszym przypadku możliwość przejścia na
wcześniejszą emeryturę uzasadniona jest bardziej względami interesu indywidualnego pracownika, który wykonuje
pracę w warunkach szczególnie negatywnie wpływających na stan jego zdrowia, o tyle w przypadku prac
o szczególnym charakterze definicja kładzie nacisk na szczególną odpowiedzialność pracownika, związaną
z wykonywanymi czynnościami. W tym zatem przypadku dominującą rolę odgrywa raczej czynnik interesu
publicznego – ochrony innych osób przed niebezpieczeństwem związanym z faktem, że pracownik, który wykonuje te
szczególnie odpowiedzialne czynności, może nie mieć już należytej sprawności psychofizycznej, ze względu na jej
naturalne obniżenie podyktowane wiekiem” (por. np. wyrok WSA w Lublinie z 18.11.2010 r., III SA/Lu 243/10,
).
Umieszczenie danej pracy we wspomnianym załączniku stwarza domniemanie prawne, że praca ta spełnia
ustawowe kryteria kwalifikacyjne pracy w szczególnych warunkach. Błędem byłoby jednak niezaliczenie, jako pracy
w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 EmPomostU, pracy górniczej, o jakiej mowa w art. 11 tego
aktu. Odpowiada ona definicji zawartej w art. 3 ust. 1 EmPomostU i związana jest z czynnikami ryzyka wymienionymi
w ust. 2 tego artykułu. Ustawodawca wprawdzie nie zamieścił jej w wykazie stanowiącym załącznik Nr 1 do
EmPomostU, ale wskazana jest w treści samej ustawy, tj. w jej art. 11. Prawodawca zrezygnował z zamieszczenia
pracy górniczej we wspomnianym załączniku, decydując się na inny zabieg legislacyjny, polegający na odesłaniu do
już funkcjonującej w porządku prawnym ustawowej definicji pracy górniczej, zawartej w art. 50c EmRentyFUSU.
Niewątpliwie jednak jest to też praca w szczególnych warunkach w rozumieniu przepisów EmPomostU.
Wypada w tym miejscu jeszcze raz prześledzić regulację art. 49 EmPomostU. W myśl tego przepisu, w przypadku
osób, które nie spełniają określonego w art. 4 pkt 6 EmPomostU kryterium kwalifikacyjnego prawa do emerytury
pomostowej, jakim jest wykonywanie po dniu wejścia w życie tego aktu (tj. po 31.12.2008 r.) pracy w szczególnych
warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 EmPomostU, a które spełniają pozostałe
kryteria nabycia tego prawa z art. 4 pkt 1–5 i 7 oraz art. 5–12 (a zatem także górników, o których mowa w art. 11),
przesłankę wynikającą z art. 4 pkt 6 EmPomostU zastąpiono wskazaną w art. 49 pkt 3 przesłanką posiadania w dniu
wejścia w życie ustawy wymaganego w przepisach, o których mowa w pkt 2 (czyli także art. 11), okresu pracy
w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3. Już z samego brzmienia
przepisu art. 49 pkt 3 w zw. z pkt 2 wynika, że ustawodawca traktuje pracę górniczą, o której mowa w art. 11 tego
aktu, jako pracę w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 EmPomostU, chociaż niewymienioną
w wykazie stanowiącym załącznik Nr 1 do EmPomostU. W przeciwnym razie w odniesieniu do tej kategorii
pracowników regulacja art. 49 pkt 2 i 3 EmPomostU pozbawiona byłaby normatywnego sensu. Skoro bowiem praca
górnicza wymieniona w art. 11 EmPomostU nie jest pracą w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1
EmPomostU, z powodu jej nieuwzględnienia we wspomnianym wykazie, to nigdy osoby taką pracę wykonujące nie
nabyłyby prawa do emerytury pomostowej na podstawie art. 49 EmPomostU z uwagi na niespełnienie warunku z pkt
3 tego przepisu. Jeżeli praca górnicza, o której mowa w art. 11 EmPomostU, nie jest pracą w szczególnych
warunkach, to pytanie, czym jest ona na gruncie tego aktu, skoro została wymieniona w przepisie ustawy jako
uprawniająca do emerytury pomostowej, a same emerytury pomostowe – zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 – przysługują
wyłącznie pracownikom (i to tylko niektórym) wykonującym pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym
charakterze. Z kolei pracownikiem – w myśl art. 2 pkt 3 – jest ubezpieczony, o którym mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 praz
art. 8 ust. 1, 2a i ust. 6 pkt 2 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, podlegający ubezpieczeniu


emerytalnemu z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a także ubezpieczony, który
przed dniem wejścia w życie ustawy z tytułu takiej pracy podlegał ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu
emerytalnemu. Krótko mówiąc, emerytura pomostowa przysługuje tylko osobom wykonującym pracę w szczególnych
warunkach lub o szczególnym charakterze, które z tego tytułu podlegały lub podlegają, jako pracownicy,
ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu. Jedyny wyjątek to wymienieni w art. 13 ust. 1
EmPomostU żołnierze zawodowi i funkcjonariusze służb mundurowych, którym mimo że nie pozostawali w stosunku
pracy, lecz stosunku służbowym, z mocy ust. 2 tego przepisu okres pełnionej służby potraktowano na równi
z okresami pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
Stojąc na gruncie kwalifikowania pracy górniczej, o której mowa w art. 11 EmPomostU, jako pracy w szczególnych
warunkach w rozumieniu art. 3 ust. 1 EmPomostU, trzeba przyznać, że żadne przepisy tejże ustawy nie regulują
kwestii łączenia w wymaganym stażu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze prac
wymienionych pod poszczególnymi pozycjami załączników Nr 1 i 2 do EmPomostU, a także łączenia tych prac
z pracą górniczą, o której mowa w art. 11 EmPomostU. Nie ma jednak żadnych racjonalnych i aksjologicznych
przesłanek, aby taką możliwość wykluczyć. Chodzi przecież o prace, które – przy spełnieniu pozostałych kryteriów
kwalifikacyjnych z art. 4 pkt 1 i pkt 4–7 – uprawniają do emerytury pomostowej z takiego samego wieku (co najmniej
55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn) oraz takiego samego, wymaganego okresu pracy w szczególnych
warunkach lub o szczególnym charakterze, wynoszącego 15 lat. Oczywiste jest, że pracy górniczej (podobnie jak
innych prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionych w załącznikach Nr 1 i 2) nie
można łączyć z pracami, o których mowa w art. 5–10, a to z tej przyczyny, że w przypadku tych ostatnich prac
zmodyfikowano konieczne do nabycia prawa do emerytury kryteria wiekowe i stażowe w relacji do tych, które
określono w art. 4 pkt 2 i 3 EmPomostU. Nie można zatem uzupełniać wymaganego w art. 5–10 EmPomostU okresu
pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze okresami pracy na stanowiskach wprawdzie
wymienionych w załącznikach do ustawy lub w jej art. 11, lecz których wykonywanie nie uprawnia do przejścia na
emeryturę pomostową przy spełnieniu złagodzonych – w relacji do art. 4 pkt 2 i 3 lub art. 11 EmPomostU –
przesłanek wieku emerytalnego lub stażu pracy w szczególnych warunkach/o szczególnym charakterze. Podobnie
należy ocenić możliwość łączenia pracy górniczej z pracami w szczególnych warunkach lub o szczególnym
charakterze wymienionymi w załącznikach nr 1 i 2 do EmPomostU, w ramach stażu uprawniającego do emerytury
pomostowej z mocy art. 49 EmPomostU.
W realiach niniejszej sprawy oznacza to spełnienie przez odwołującego się wszystkich przesłanek nabycia prawa do
emerytury pomostowej z art. 49 EmPomostU.
Nie podzielając zarzutów i wniosków kasacyjnych, SN z mocy art. 39814 KPC orzekł o oddaleniu skargi kasacyjnej
organu rentowego.
Wyrok SN z 21.11.2017 r., I UK 472/16







Praca górnicza, choć nie wymieniona w załącznikach do EmPomostU, jest traktowana jako praca w szczególnych warunkach. W orzecznictwie przyjmuje się, że okres pracy górniczej spełnia wymagania pracy w warunkach szczególnych. W rezultacie, osoby wykonujące pracę górniczą mogą być uprawnione do emerytury pomostowej, nawet jeśli nie wykonywały innych prac zdefiniowanych w ustawie jako prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.