Tytuł do podlegania ubezpieczeniom społecznym przez członka zarządu spółki prowadzącego pozarolniczą działalność gospodarczą, który zawarł z tą spółką umowę o zarządzanie

Zarządzanie zakładem pracy może być wykonywane na podstawie różnych umów, co ma wpływ na kwestie ubezpieczeń społecznych. Orzecznictwo dotyczy rozbieżności w zakresie kwalifikacji umów menedżerskich oraz umów o zarządzanie. Istotne jest określenie, czy umowa menedżerska stanowi umowę o pracę, a także czy prowadzenie działalności gospodarczej przez członka zarządu jest podstawą do podlegania ubezpieczeniom społecznym.

Tematyka: zarządzanie, umowa menedżerska, ubezpieczenia społeczne, działalność gospodarcza, członek zarządu, orzecznictwo

Zarządzanie zakładem pracy może być wykonywane na podstawie stosunku pracy, umowy menedżerskiej lub
bezpośrednio na podstawie stosunku organizacyjnego łączącego członka zarządu ze spółką.
Kwalifikacja kontraktu menedżerskiego jako umowy o pracę lub umowy prawa cywilnego zależy od okoliczności
konkretnego wypadku. Jeżeli kontrakt menedżerski ma charakter umowy o pracę, osoba wykonująca tę umowę
podlega ubezpieczeniom społecznym na takich samych zasadach jak inni pracownicy (zob. wyrok SA w Gdańsku
z 22.4.2016 r., III AUa 221/16; wyrok SN z 17.2.2015 r., I UK 221/14). Pozostałe kontrakty menedżerskie czy umowy
o zarządzanie mogą być wykonywane w ramach działalności gospodarczej. Przyjmuje się, że działalność
gospodarcza – art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.jedn: Dz.U. z 2017 r.
poz. 1778, dalej jako: SysUbSpołU), której dozwolonym przedmiotem jest zarządzanie, jako tytuł do podlegania przez
menedżera ubezpieczeniom społecznym wyprzedza i pochłania wykonywanie umowy menedżerskiej – art. 6 ust. 1
pkt 4 SysUbSpołU (zob. wyrok SN z 24.5.2017 r., I UK 247/16; wyrok SN z 17.5.2016 r., I UK 171/15; postanowienie
SN z 20.1.2015 r., I UK 207/14).
W orzecznictwie występowały rozbieżności dotyczące kwestii, z jakiego tytułu podlega ubezpieczeniom społecznym
członek zarządu spółki kapitałowej zawierający z tą spółką kontrakt menedżerski w ramach prowadzonej przez siebie
pozarolniczej działalności gospodarczej. Twierdzono, że w takiej sytuacji tytułem do podlegania przez menedżera
ubezpieczeniom społecznym jest prowadzenie tej działalności (art. 6 ust. 1 pkt 5 SysUbSpołU) (zob. wyrok SN
z 4.11.2014 r., I UK 103/14). Powoływano się na generalny pogląd, że art. 20 Konstytucji RP ustanawia zasadę
wolności działalności gospodarczej, podlegającej ograniczeniom ustanowionym tylko w ustawie i tylko gdy są
konieczne z określonych w niej przyczyn, które jednak nie mogą naruszać istoty tej wolności. Przepisy o działalności
gospodarczej nie wskazują, aby umowy menedżerskie były wyłączone z działalności gospodarczej (zob. wyrok SN
z 23.6.2009 r., III UK 24/09; wyrok SN z 9.12.2008 r., I UK 138/08).
W ramach drugiej linii orzeczniczej przyjmowano, że każda czynność zarządu jest wykonywana w imieniu
zarządzanej spółki, więc występujący w roli przedsiębiorcy-menedżera członek zarządu jako piastun organu osoby
prawnej może działać tylko jako jej organ, a więc w jej imieniu i na jej rachunek (zob. wyrok SA w Poznaniu
z 25.8.2016 r., III AUa 1090/16). W rezultacie choćby kontrakt menedżerski został zawarty w ramach
działalności gospodarczej prowadzonej przez członka zarządu spółki kapitałowej, zarządzanie spółką na
podstawie takiego kontraktu nie jest prowadzeniem działalności gospodarczej stanowiącym tytuł podlegania
ubezpieczeniu społecznemu określony w art. 6 ust. 1 pkt 5 SysUbSpołU (zob. wyrok SN z 12.11.2014 r., I UK
126/14). Cywilnoprawna umowa o zarządzanie spółką kapitałową (kontrakt menedżerski) ma znaczenie jedynie
w zakresie ustalenia wynagrodzenia za wykonywanie funkcji w zarządzie, a także obowiązków dotyczących
zarządzania spółką, zakazów w zakresie konkurencji oraz podejmowania innej działalności – dodatkowych
w porównaniu do regulacji KSH i wewnętrznego prawa spółki (zob. wyrok SA w Gdańsku z 3.2.2016 r., III AUa
1447/15; wyrok SA w Katowicach z 27.8.2015 r., III AUa 692/14).
W uchwale, której SN nadał moc zasady prawnej oraz ustalił, że przedstawiona wykładnia wiąże od dnia podjęcia
uchwały wyjaśniono, iż w spółkach kapitałowych zawarcie kontraktu menedżerskiego z członkiem zarządu
kreuje wtórną podstawę powiązania menedżera ze spółką, bowiem podstawowe znaczenie ma powołanie go
na członka zarządu tworzące stosunek członkostwa w zarządzie spółki regulowany przepisami KSH i innymi
przepisami wewnętrznymi spółki. Nie jest możliwe, aby prowadzenie spraw spółki i reprezentowanie jej
odbywało się przez członka zarządu działającego jednocześnie jako piastun organu osoby prawnej i jako
przedsiębiorca. Skoro wykonywanie przez członka zarządu spółki kapitałowej kontraktu menedżerskiego nie mieści
się w przedmiocie zarejestrowanej przez niego działalności gospodarczej, określonej jako zarządzanie, ponieważ
zawarta przez niego ze spółką umowa nie może być faktycznie potraktowana jako umowa o zarządzanie, to należy
przyjąć, że tytułem ubezpieczenia społecznego takich osób jest wykonywanie umowy o świadczenie usług na rzecz
i w imieniu spółki, do której zgodnie z KC stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. W konsekwencji SN uznał, że
tytułem do podlegania ubezpieczeniom społecznym przez członka zarządu spółki akcyjnej, który zawarł z tą spółką
umowę o świadczenie usług w zakresie zarządzania w ramach prowadzonej przez siebie pozarolniczej działalności
gospodarczej, jest umowa o świadczenie usług (art. 6 ust. 1 pkt 4 SysUbSpołU) (uchwała SN [7] z 17.6.2015 r., III
UZP 2/15).
Zważywszy, że o umowach o zarządzanie można mówić wyłącznie wtedy, gdy ich przedmiotem jest wyznaczanie
praw i obowiązków w zakresie zarządzania, a więc przekazanie uprawnień i obowiązków związanych

z prowadzeniem działalności gospodarczej podmiotu zarządzanego innemu podmiotowi (przejęcie zarządzania
w znaczeniu funkcjonalnym), to z tak rozumianych umów o zarządzanie należy wyłączyć cywilnoprawne umowy
o zatrudnienie członków zarządów spółek kapitałowych, gdyż ich prawa i obowiązki w zakresie prowadzenia spraw
i reprezentacji spółki wynikają przede wszystkim z powołania ich w skład zarządu i przyznania mandatu do pełnienia
tych funkcji (zob. wyrok SN z 17.5.2016 r., I UK 171/15; wyrok z 8.3.2016 r., II UK 99/15).
W orzecznictwie podkreśla się, że błędne byłoby stwierdzenie, że po uchwale SN dokonał się zasadniczy zwrot
w wykładni, i przyjmuje się, iż kontrakt menedżerski nie może już być ujmowany jako tytuł ubezpieczenia
społecznego z art. 6 ust. 1 pkt 5 SysUbSpołU. Zasadą jest to, że tytuł ubezpieczenia jest pochodną zatrudnienia
lub działalności podjętej przez ubezpieczonego, z wyjątkiem gdy występuje sytuacja szczególna, czyli gdy
ubezpieczony wykonuje pracę, która ma źródło w członkostwie w zarządzie spółki kapitałowej. Funkcja
w zarządzie spółki wyklucza osadzenie tytułu ubezpieczeń społecznych w art. 6 ust. 1 pkt 5 SysUbSpołU.
Natomiast niebędący członkiem zarządu spółki menedżer, przejmujący zarządzanie może być samodzielny nawet
w istotnej części, jednak jego zadania nie obejmują spraw podstawowych, czyli pierwotnego zarządzania spółką, tzn.
ustrojowo określonego w ustawie (prawie handlowym). Jest to więc sfera umowy (kontaktu), której istota polega na
starannym działaniu, co uprawnia i uzasadnia stosowanie przepisów o zleceniu, a więc również tytułu ubezpieczenia
z art. 6 ust. 1 pkt 4 SysUbSpołU (zob. wyrok SN z 24.5.2017 r., I UK 247/16).
wyrok SN z 24.5.2017 r., I UK 247/16

Orzecznictwo podkreśla istotne różnice między umowami menedżerskimi a umowami o zatrudnienie członków zarządów spółek kapitałowych. Wskazuje się, że kontrakt menedżerski nie zawsze stanowi podstawę do ubezpieczenia społecznego, a decydujące jest źródło działalności wykonywanej przez ubezpieczonego.