Jurysdykcja w sprawach dotyczących indywidualnych umów o pracę

Rozważając jurysdykcję w sprawach dotyczących umów o pracę, istotne jest odwołanie się do przepisów rozporządzenia Nr 44/2001. Artykuły 18-21 tego rozporządzenia precyzują zasady dotyczące właściwości sądowej, umożliwiając pracownikowi skuteczną obronę swoich interesów. W kontekście konkretnego przypadku, dotyczącego sporu między L. Guidą a PL Italy, Trybunał Sprawiedliwości wydał istotne orzeczenie, określając interpretację art. 20 ust. 2 w kontekście powództw wzajemnych opartych na umowie cesji wierzytelności.

Tematyka: jurysdykcja, umowa o pracę, rozporządzenie Nr 44/2001, powództwo wzajemne, Trybunał Sprawiedliwości, Petronas Lubricants Italy, interpretacja prawa

Wykładni art. 20 ust. 2 rozporządzenia Rady (WE) Nr 44/2001 z 22.12.2000 r. w sprawie jurysdykcji
i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych[Dz.Urz. UE L Nr
12, s. 1, sprostowanie – Dz.Urz. UE z 2009 r., L Nr 311, s. 35; dalej jako: rozporządzenie Nr 44/2001. Zostało
ono uchylone przez rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1215/2012 z 12.12.2012 r.
w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych
i handlowych, Dz.Urz. UE L Nr 351, s. 1–32.] należy dokonywać w ten sposób, że w sytuacji, takiej jak
rozpatrywana w postępowaniu głównym, ten przepis przyznaje pracodawcy prawo do wytoczenia przed
właściwym sądem rozpoznającym pierwotny pozew wniesiony przez pracownika powództwa wzajemnego
opartego na umowie cesji wierzytelności zawartej między pracodawcą a pierwotnym posiadaczem
wierzytelności po wytoczeniu pierwotnego powództwa.
Wyrok TS z 21.6.2018 r., Petronas Lubricants Italy, C-1/17

Ramy prawne
Zgodnie z art. 6 pkt 3 rozporządzenia Nr 44/2001 osoba mająca miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium
państwa członkowskiego może być również pozwana w sprawach dotyczących powództwa wzajemnego, które opiera
się na tej samej umowie lub na tym samym stanie faktycznym, na których zostało oparte powództwo główne – przed
sąd, w którym zawisło powództwo główne.
Na podstawie art. 18 ust. 1 Nr 44/2001 rozporządzenia, jeżeli przedmiotem postępowania jest indywidualna umowa
o pracę lub [są nimi] roszczenia z indywidualnej umowy o pracę, jurysdykcję określa się według niniejszej sekcji, bez
uszczerbku dla art. 4 i art. 5 pkt 5.
Artykuł 19 rozporządzenia Nr 44/2001 stanowi, że pracodawca mający miejsce zamieszkania w państwie
członkowskim może być pozwany:
„1) przed sądy państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania;
2) w innym państwie członkowskim:
a) przed sąd miejsca, w którym pracownik zazwyczaj świadczy lub ostatnio zazwyczaj świadczył pracę; lub
b) jeżeli pracownik zazwyczaj nie świadczy lub zazwyczaj nie świadczył pracy w jednym i tym samym państwie –
przed sąd miejsca, w którym znajduje się albo znajdował się oddział, który pracownika zatrudnił”.
Zgodnie z art. 20 rozporządzenia Nr 44/2001:
„1. Pracodawca może wytoczyć powództwo tylko przed sądami państwa członkowskiego, na terytorium którego
pracownik ma miejsce zamieszkania.
2. Przepisy niniejszej sekcji nie naruszają prawa do wytoczenia powództwa wzajemnego przed sąd, przed którym
zgodnie z niniejszą sekcją zawisło powództwo główne”.
Na podstawie art. 21 rozporządzenia Nr 44/2001 od przepisów niniejszej sekcji można odstąpić na podstawie umowy
tylko wówczas:
„1) jeżeli umowa została zawarta po powstaniu sporu; lub
2) jeżeli przyznaje ona pracownikowi prawo do wytaczania powództwa przed sądy inne niż wymienione w niniejszej
sekcji”.
Stan faktyczny
L. Guida został zatrudniony przez Petronas Lubricants Italy SpA[Dalej jako: PL Italy.] w 1982 r. W 1996 r. został
oddelegowany do polskiej spółki powiązanej Petronas Lubricants Poland sp. z o.o.[Dalej jako: PL Poland.], której cały
kapitał znajduje się w posiadaniu PL Italy. Pełnił on funkcję prezesa zarządu PL Poland, natomiast od 1998 r. –
funkcję członka zarządu. W 2001 r. zawarł on z PL Poland równoległą umowę o pracę na czas określony,
podlegającą prawu polskiemu, która była regularnie przedłużana za pomocą kolejnych aneksów, z których ostatni
został zawarty do 30.4.2016 r. Dwoma pismami L. Guidzie przedstawiono kilka zarzutów dyscyplinarnych, m.in.
wielokrotne ubieganie się od PL Poland o zwrot wydatków – i otrzymywanie go – za rzekome podróże służbowe,
które w rzeczywistości przypadały na okresy, w których L. Guida był na urlopie, wprowadzanie w błąd PL Italy
w odniesieniu do rozliczenia kwot mających na celu zagwarantowanie wartości netto wynagrodzenia otrzymanego

w polskich złotych za lata 2012 i 2013, poprzez przekazywanie tej spółce informacji o korzystniejszym kursie
wymiany złoty polski/euro niż oficjalny kurs wymiany oraz spowodowanie niesłusznego wypłacania rokrocznie przez
PL Poland na jego rzecz ekwiwalentu za niewykorzystany urlop w latach 2008–2014. Pismem z maja 2014 r. PL Italy
rozwiązała stosunek pracy z L. Guidą z uwagi na zaistniałą uzasadnioną przyczynę. Kolejnym pismem z tego
samego dnia został on poinformowany o ustaniu stosunku pracy z PL Poland. L. Guida pozwał PL Italy przed sąd
w Turynie, żądając stwierdzenia, że rozwiązanie stosunku pracy było bezzasadne, a w każdym razie niezgodne
z prawem, oraz zasądzenia od PL Italy odszkodowania przewidzianego w takim przypadku przez włoskie prawo,
a także zobowiązania tej spółki do naprawienia szkody niemajątkowej poniesionej z powodu zniesławiającego
charakteru rozwiązania stosunku pracy. W tym zakresie L. Guida podnosił, że zarzuty o charakterze dyscyplinarnym
były spóźnione i zbyt ogólne, a zarzucane mu czyny nie miały miejsca. PL Italy wniosła o oddalenie żądań L. Guidy,
a w ramach powództwa wzajemnego – o zasądzenie od niego zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty 143 816,29 EUR
z tytułu zwrotu kosztów podróży służbowych, ekwiwalentów za niewykorzystany urlop oraz nadwyżki z powodu
zastosowania błędnego kursu wymiany między polskim złotym a euro. Uściśliła, że PL Poland oświadczeniem
z 3.12.2014 r. scedowała na nią te wierzytelności. L. Guida podniósł, że zgodnie z art. 20 ust. 1 i 2 oraz z art. 6 pkt 3
rozporządzenia Nr 44/2001 włoski sąd nie jest właściwy do rozpoznania powództwa wzajemnego PL Italy.
Sąd w Turynie zasądził od PL Italy na rzecz L. Guidy kwotę 100 000 EUR tytułem naprawienia szkody niemajątkowej
wynikającej ze zniesławiającego charakteru rozwiązania stosunku pracy, oddalił powództwo w pozostałym zakresie
i stwierdził swoją niewłaściwość do rozpoznania powództwa wzajemnego PL Italy na rzecz sądów polskich. Sąd
stwierdził, że poprzez przedłożenie odpowiednich dokumentów L. Guida wykazał swoje stałe miejsce zamieszkania
w Polsce. Orzekł, że chociaż art. 20 ust. 2 rozporządzenia Nr 44/2001 przewiduje odstępstwo od obowiązku
wytaczania przez pracodawców powództwa przeciwko pracownikom w państwie członkowskim, w którym pracownicy
ci mają miejsce zamieszkania, to znajduje ono zastosowanie tylko wtedy, gdy pracodawca zamierza dochodzić
wierzytelności powstałych w jego sferze prawnej, natomiast nie ma zastosowania, gdy pracodawca dochodzi
roszczeń, które początkowo nie były jego własnymi roszczeniami, a które następnie nabył w drodze umowy. PL Italy
wniosła apelację od tego wyroku do sądu apelacyjnego w Turynie, żądając uchylenia wyroku zasądzającego
naprawienie szkody niemajątkowej i ponawiając powództwo wzajemne.
Poprzez pytania prejudycjalne sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy wykładni art. 20 ust. 2 rozporządzenia Nr
44/2001 należy dokonywać w ten sposób, że ten przepis przyznaje pracodawcy prawo do wytoczenia przed
właściwym sądem rozpoznającym pierwotny pozew wniesiony przez pracownika, powództwa wzajemnego opartego
na umowie cesji wierzytelności zawartej między pracodawcą a pierwotnym posiadaczem wierzytelności po
wytoczeniu pierwotnego powództwa
Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości
Trybunał przypomniał, że w odniesieniu do sporów dotyczących umów o pracę w sekcji 5 rozdziału II rozporządzenia
Nr 44/2001 określono szereg reguł, które – jak wynika z motywu 13 tego rozporządzenia – mają na celu ochronę
słabszej strony umowy za pomocą przepisów jurysdykcyjnych korzystniejszych dla interesów tej strony[Zob. wyrok
TS z 14.9.2017 r., Nogueira i in., C-168/16 i C-169/16, EU:C:2017:688, pkt 49.]. Przepisy te umożliwiają
pracownikowi pozwanie pracodawcy przed sąd, który pracownik uznaje za najbliższy z punktu widzenia swych
interesów, przyznając mu możliwość wszczęcia postępowania przed sądem w państwie członkowskim siedziby
pracodawcy lub przed sądem miejsca, w którym pracownik zwykle wykonuje pracę, lub – gdy praca ta nie jest
wykonywana w tym samym państwie – przed sądem miejsca, w którym znajduje się przedsiębiorstwo, które
zatrudniło pracownika. Przepisy sekcji 5 rozdziału II ograniczają możliwość wyboru sądu przez pracodawcę, który
wszczyna postępowanie przeciwko pracownikowi, a także możliwość odstąpienia od określonych w tym
rozporządzeniu przepisów jurysdykcyjnych[Zob. wyrok Nogueira i in., pkt 50.]. Trybunał stwierdził również, że te
przepisy mają charakter nie tylko szczególny, lecz także wyczerpujący [Por. wyrok Nogueira i in., pkt 51.].
W odniesieniu do powództw wzajemnych norma przewidziana w art. 6 pkt 3 rozporządzenia Nr 44/2001 została
włączona do art. 20 ust. 2 tego rozporządzenia[Zob. wyrok TS z 22.5.2008 r., Glaxosmithkline i Laboratoires
Glaxosmithkline, C-462/06, EU:C:2008:299, pkt 22.]. Mimo to z treści art. 20 ust. 2 rozporządzenia Nr 44/2001
wynika, że odwołanie się przez pracownika do norm jurysdykcyjnych, które są korzystniejsze dla jego interesów, nie
może wpływać na prawo do wniesienia powództwa wzajemnego przed sądem rozpoznającym pierwotne powództwo.
Zatem w sytuacji gdy przestrzega się dokonanego przez pracownika wyboru sądu właściwego do zbadania jego
pozwu, zdaniem TS, osiągnięty zostaje cel uprzywilejowania tego pracownika i nie ma potrzeby ograniczania
możliwości rozpoznania pozwu wraz z powództwem wzajemnym w rozumieniu art. 20 ust. 2 rozporządzenia Nr
44/2001.
Pojęcie „powództwo wzajemne” nie zostało zdefiniowane w art. 20 ust. 2 rozporządzenia Nr 44/2001. Trybunał
wskazał, że należy uwzględnić termin „powództwa wzajemnego” zawarte w art. 6 pkt 3 rozporządzenia Nr 44/2001.
Z orzecznictwa TS wynika, że ze względu na prawidłowe administrowanie wymiarem sprawiedliwości przyznanie
sądowi jurysdykcji szczególnej dla rozpoznania powództwa wzajemnego pozwala stronom na uzyskanie – w ramach
tego samego postępowania i przed tym samym sądem – rozstrzygnięcia w przedmiocie wszystkich wzajemnych

roszczeń mających wspólne źródło. W ten sposób unika się mnożenia zbędnych postępowań[Zob. wyrok TS
z 12.10.2016 r., Kostanjevec, C-185/15, EU:C:2016:763, pkt 37.]. Takie wspólne źródło powództwa pierwotnego
i wzajemnego może znajdować się w umowie albo, jak zauważył rzecznik generalny[Opinia rzecznika generalnego
Y. Bota z 7.3.2018 r., Petronas Lubricants Italy, C-1/17, pkt 42.], w sytuacji faktycznej, takiej jak rozpatrywana
w postępowaniu głównym.
L. Guida zawarł umowę o pracę z PL Italy, która posiada 100% udziałów w spółce PL Poland, przed zawarciem z nią
szczególnej „równoległej” umowy o pracę, na której PL Italy opiera swoje powództwo wzajemne. Nawet jeżeli
postępowanie wszczęte przez L. Guidę dotyczy pierwotnej umowy, rozwiązanie z nim stosunku pracy przez PL Italy,
które L. Guida podważa w tym postępowaniu, wynika z tych samych faktów co powództwo wzajemne wniesione
przez PL Italy. W takich okolicznościach TS stwierdził, że wzajemne roszczenia L. Guidy i PL Italy mają wspólne
źródło i że w związku z tym sąd, do którego wniesiono pierwotny pozew, jest właściwy do zbadania powództwa
wzajemnego.
Trybunał wskazał również, że ponieważ sąd rozpoznający pierwotny pozew wniesiony przez pracownika nie jest
z góry znany pracodawcy, nie może mieć znaczenia okoliczność, że ten ostatni nabył wierzytelność, na której opiera
się powództwo wzajemne, dopiero po skierowaniu sprawy do tego sądu.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 21.6.2018 r., Petronas Lubricants Italy, C-1/17

Orzecznictwo Trybunału w sprawie Petronas Lubricants Italy stanowi istotne wyjaśnienie dotyczące wykładni art. 20 ust. 2 rozporządzenia Nr 44/2001 w kontekście powództw wzajemnych. Wskazuje ono, że wspólne źródło roszczeń pierwotnych i wzajemnych może mieć istotne znaczenie dla ustalenia właściwości sądowej, zapobiegając zbędnemu mnożeniu postępowań i chroniąc interesy stron.