Uposażenie rodzinne dla członka rodziny zmarłego sędziego

Publikacja omawia kwestię uposażenia rodzinnych dla członków rodziny zmarłego sędziego. W artykule analizowane są przepisy dotyczące warunków uzyskania tego świadczenia oraz interpretacja art. 102 § 1 ustawy o ustroju sądów powszechnych w kontekście przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przedstawione są także argumenty dotyczące odrębności uposażenia rodzinnego i renty rodzinnej, a także interpretacji tych pojęć przez sądy i doktrynę prawniczą.

Tematyka: uposażenie rodzinne, sędzia, rodzina, zmarły, renta rodzinna, Emerytury i Rent z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, interpretacja przepisów

Artykuł 102 § 1 ustawy z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.jedn.: Dz.U. z 2018 r. poz. 23
ze zm.) odsyła do ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(t.jedn.: Dz.U. z 2017 r. poz. 1383 ze zm.) wyłącznie w zakresie warunków wymaganych do uzyskania renty
rodzinnej, tj. do art. 68–71 tej ustawy.
Wyrok SN z 27.6.2018 r., I PK 78/17
Przewodniczący Sędzia SN Bohdan Bieniek, Sędziowie SN: Jolanta Frańczak (sprawozdawca), Maciej
Pacuda. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 27.6.2018 r.
sprawy z powództwa S. W. przeciwko Prezesowi SO w K. i SO w K. o uposażenie rodzinne na skutek skargi
kasacyjnej SO w K. od wyroku SO w K. z 16.12.2016 r. […]; 1) oddala skargę kasacyjną, 2) zasądza od
pozwanego SO w K. na rzecz powoda S. W. kwotę 1350 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.

Uzasadnienie
Powód S. W. domagał się od Prezesa SO w K. zapłaty uposażenia rodzinnego przysługującego członkom rodziny
zmarłego sędziego w kwocie 7323,46 zł miesięcznie, począwszy od 1.11.2014 r., którego wypłata została
zawieszona z uwagi na przekroczenie przez powoda 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.
Wyrokiem z 1.10.2015 r. SR w K. zasądził od pozwanego SO w K. – wezwanego do udziału w sprawie
postanowieniem z 16.6.2015 r. – na rzecz powoda S. W. kwoty po 7323,46 zł wraz z ustawowymi odsetkami tytułem
uposażenia rodzinnego za listopad i grudzień 2014 r. (pkt 1) oraz oddalił powództwo w stosunku do pozwanego
Prezesa SO w K. (pkt 2).
Sąd I instancji ustalił, że powód w związku ze śmiercią żony wystąpił do Prezesa SO w K. na podstawie art. 102 § 1
ustawy z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (obecnie t.jedn.: Dz.U. z 2018 r. poz. 23 ze zm., dalej
jako: SądyU) z wnioskiem o uposażenie rodzinne, które przysługuje członkom rodziny zmarłego sędziego. Decyzją
z 3.11.2014 r. Prezes Sądu ustalił powodowi wysokość uposażenia rodzinnego od 1.11.2014 r. w kwocie 7323,46 zł
brutto miesięcznie, wstrzymując jednocześnie wypłatę tego świadczenia do czasu złożenia przez powoda
oświadczenia o wysokości osiąganych przychodów. W żądanym oświadczeniu powód podał, że miesięcznie osiąga
przychody ze stosunku pracy w kwocie 4034 zł brutto oraz z tytułu uczestnictwa w radzie nadzorczej spółki
komunalnej w kwocie 1001,49 zł brutto. W związku z tym, że przychód przekraczał 130% przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia, decyzją z 18.11.2014 r. Prezes Sądu zawiesił powodowi wypłatę uposażenia rodzinnego z dniem
1.11.2014 r. na podstawie art. 104 ust. 7 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (t.jedn.: Dz.U. z 2017 r. poz. 1383 ze zm. dalej jako: EmRentyFUSU).
Przy takich ustaleniach faktycznych sąd I instancji uznał powództwo za uzasadnione. W pierwszej kolejności
podniósł, że sędziowie nie podlegają powszechnemu systemowi ubezpieczenia społecznego. Stąd w razie śmierci
sędziego lub sędziego w stanie spoczynku uprawnionym członkom rodziny zmarłego nie przysługuje renta rodzinna,
lecz uposażenie rodzinne, wyłączenie sędziów z systemu ubezpieczenia emerytalnego i rentowych powoduje zaś, że
prawo do uposażenia rodzinnego i jego wysokość nie są w żaden sposób powiązane ze składkami na ubezpieczenie
społeczne. Sąd I instancji powołał się na uchwałę (7) SN z 21.4.1999 r. (III ZP 6/99, OSNP Nr 19/1999, poz. 619),
w której uwypuklono, że renta rodzinna to świadczenie z ubezpieczenia społecznego, pochodne od renty z tytułu
całkowitej niezdolności do pracy, ale funkcjonalne podobieństwo obu świadczeń nie uzasadnia przenoszenia zasad
oraz rozwiązań legislacyjnych właściwych stosunkom ubezpieczenia społecznego na stosunki zobowiązaniowe
prawa pracy. Wobec tego zasadne jest stanowisko powoda, że art 102 § 1 SądyU odsyła do EmRentyFUSU jedynie
w zakresie warunków wymaganych do uzyskania renty rodzinnej, a nie w zakresie zasad jej pobierania. Powód
spełnił warunki do uzyskania renty rodzinnej określone w art. 67–71 EmRentyFUSU, co potwierdza decyzja Prezesa
SO w K. z 3.11.2014 r. przyznająca mu prawo do uposażenia rodzinnego jako członkowi rodziny zmarłego sędziego.
Natomiast stanowiący podstawę decyzji z 18.11.2014 r. wstrzymującej wypłatę uposażenia rodzinnego art. 104 ust. 7
EmRentyFUSU jest umieszczony w dziale VIII EmRentyFUSU – „Zasady ustalania świadczeń”, co wskazuje, że
przewidziane w tym przepisie przesłanki zawieszenia świadczenia należy traktować jako grupę odrębną od
przesłanek uzyskania prawa do świadczenia. Sąd I instancji podniósł także, że gdyby przesłanki zawieszenia wypłaty
świadczenia traktować jako jeden z warunków jego uzyskania, to świadczenie nie powinno zostać przyznane.
Ostatecznie stwierdził, że powód spełnił przesłanki z art. 102 § 1 SądyU w zw. z art. 67–71 EmRentyFUSU, wobec
czego przysługuje mu prawo do wypłaty uposażenia rodzinnego w kwotach określonych w decyzji Prezesa Sądu
z 3.11.2014 r., których może domagać się od pozwanego SO jako pracodawcy zmarłego sędziego.

W apelacji od wyroku sądu I instancji pozwany SO w K. zarzucił zaskarżonemu wyrokowi naruszenie art. 233 § 1
KPC w zw. z art. 227 KPC przez niewyjaśnienie istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności na skutek
pominięcia dowodu z pisma Ministra Sprawiedliwości z 9.10.2012 r. oraz naruszenie art. 102 § 1 SądyU przez błędną
wykładnię i przyjęcie, że przepis ten nie odsyła do zasad pobierania renty rodzinnej oraz że przewidziane w art. 104
ust. 7 EmRentyFUSU przesłanki zawieszenia świadczenia należy traktować jako grupę odrębną od warunków
uzyskania świadczenia.
Wyrokiem z 16.12.2016 r. SO w K. odrzucił apelację co do punktu drugiego zaskarżonego wyroku (pkt 1), oddalił
apelację w pozostałej części (pkt 2) oraz orzekł o kosztach postępowania (pkt 3 i 4).
Sąd II instancji stwierdził, że ustalony przez sąd I instancji stan faktyczny sprawy był niesporny między stronami.
Uzupełnił jednak postępowanie dowodowe o dowody z dokumentów w postaci wyjaśnień Ministra Sprawiedliwości
z 9.10.2012 r., z 10.8.2016 r. i z 21.9.2016 r. w przedmiocie ustalania prawa do uposażenia rodzinnego po zmarłym
małżonku sędziego. W piśmie z 10.8.2016 r. Minister Sprawiedliwości wskazał, że art. 102 SądyU odsyła do
przepisów EmRentyFUSU wyłącznie co do warunków wymaganych do uzyskania renty rodzinnej. Z kolei w pismach
z 9.10.2012 r. i 21.9.2016 r. zajął odmienne stanowisko, zbieżne ze stanowiskiem pozwanego w rozpoznawanej
sprawie, zwracając uwagę na alimentacyjny charakter uposażenia rodzinnego i intencję ustawodawcy przyznania
tego świadczenia tylko tym członkom rodziny zmarłego sędziego, którzy spełniają warunki do faktycznego
otrzymywania renty rodzinnej. Odmiennego charakteru uposażenia rodzinnego w stosunku do renty rodzinnej
upatrywał w ustaleniu wysokości tego świadczenia według przepisów SądyU, jako pochodnego od wynagrodzenia
wypłacanego sędziemu.
Sąd II instancji podniósł, że art. 102 § 1 SądyU, umieszczony w dziale II – „Sędziowie i asesorzy sądowi”, w rozdziale
2 – „Prawa i obowiązki sędziów”, stanowi, że w razie śmierci sędziego albo sędziego w stanie spoczynku członkom
jego rodziny, spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przysługuje uposażenie rodzinne. Warunki wymagane do uzyskania
renty rodzinnej określają przepisy art. 68–71 EmRentyFUSU. Odnoszący się do powoda, jako wdowca, art. 70 ust. 1
EmRentyFUSU nie wymienia warunku uprawnienia do renty rodzinnej w postaci nieosiągania przychodu w określonej
wysokości. Przepis ten w ust. 1 i 2 stanowi, że wdowa (wdowiec) ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli w chwili śmierci
męża (żony) osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków
lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się
w szkole – 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do
samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej. Prawo do renty
rodzinnej nabywa również wdowa (wdowiec), która osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci
męża, nie później jednak niż w ciągu pięciu lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania osób
wymienionych w ust. 1 pkt 2. Małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim
we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia warunków określonych w ust. 1 lub
2 miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową (ust. 3). Wdowa
(wdowiec) niespełniająca warunków do renty rodzinnej określonych w ust. 1 lub 2 i niemająca niezbędnych źródeł
utrzymania ma prawo do okresowej renty rodzinnej (ust. 4). A zatem art. 70 EmRentyFUSU nie wymienia jako
warunku uprawniającego do uzyskania renty rodzinnej nieosiągania dochodu w określonej wysokości. Wysokość
przychodu nie jest też warunkiem uzyskania uposażenia rodzinnego, ponieważ przysługuje ono członkom rodziny
zmarłego sędziego, spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej, co potwierdza decyzja Prezesa
SO z 3.11.2014 r. przyznająca powodowi prawo do uposażenia rodzinnego. Nie ma więc podstaw do stosowania art.
104 ust. 7 EmRentyFUSU, przepis ten nie dotyczy bowiem warunków przyznania prawa do renty rodzinnej, lecz
warunków zawieszania i zmniejszania świadczeń. Umieszczenie go w dziale VIII EmRentyFUSU – „Zasady ustalania
świadczeń”, w rozdziale 2 – „Zawieszania lub zmniejszanie świadczeń”, oznacza, że odnosi się do świadczeń już
przyznanych, bo tylko świadczenie, które zostało przyznane, można zawiesić lub zmniejszyć. Według sądu II instancji
brak jest także podstaw do stosowania art. 104 ust. 7 EmRentyFUSU na podstawie wykładni systemowej.
Niewątpliwie funkcja renty rodzinnej i uposażenia rodzinnego jest podobna, ale są to odmienne świadczenia. Renta
rodzinna jest świadczeniem z ubezpieczenia społecznego, pochodnym od renty z tytułu całkowitej niezdolności do
pracy, a uposażenie rodzinne jest świadczeniem pochodnym od świadczeń ze stosunku pracy i pozostaje poza
systemem ubezpieczeń społecznych. Regulacja SądyU dotycząca uposażenia rodzinnego dla członków rodziny
zmarłego sędziego jest zupełna i odwołuje się do EmRentyFUSU jedynie w ściśle wskazanym zakresie, tj.
dotyczącym warunków nabycia prawa do świadczenia. W pozostałym zakresie obie ustawy zawierają własne
regulacje. Potwierdza to odrębne uregulowanie zbiegu prawa do uposażenia rodzinnego z prawem do emerytury lub
renty w obu tych ustawach (art. 102 § 4 SądyU i art. 95 EmRentyFUSU), mimo zasadniczo takich samych rozwiązań
przyjętych w obu ustawach.
Skargę kasacyjną od wyroku sądu II instancji wniósł pozwany SO w K., zaskarżając wyrok w całości i domagając się
uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi II instancji do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia
o kosztach postępowania kasacyjnego.

Skargę kasacyjną oparto na podstawie naruszenia przepisów prawa materialnego (art. 398 3 § 1 pkt 1 KPC),
zarzucając zaskarżonemu wyrokowi naruszenie:
1) art. 102 § 1 SądyU przez błędną jego wykładnię i przyjęcie, że w zakresie warunków nabycia uposażenia
rodzinnego odsyła on do przepisów EmRentyFUSU jedynie w zakresie warunków wymaganych do uzyskania renty
rodzinnej, tj. do art. 68–71 EmRentyFUSU, a nie do zasad, na jakich renta rodzinna przysługuje, w szczególności do
art. 104 ust. 7 i 8 EmRentyFUSU,
2) art. 104 ust. 7 i 8 EmRentyFUSU w zw. z art. 102 § 1 SądyU przez błędną wykładnię polegającą na ich
niezastosowaniu i uznaniu, że przewidziane w art. 104 ust. 7 i 8 przesłanki zawieszenia wypłaty świadczenia
traktować należy jako grupę odrębną od warunków jego uzyskania,
3) art. 70 ust. 1 EmRentyFUSU w zw. z art. 102 § 1 SądyU przez błędną wykładnię polegającą na ich
niezastosowaniu w sprawie.
Według skarżącego w rozpoznawanej sprawie istnieje potrzeba wykładni art. 102 § 1 SądyU, w szczególności
użytego w nim zapisu: „spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych”. Skarżący wskazał, że istnieją co najmniej dwie
możliwe interpretacje art. 102 § 1 SądyU. Pierwsza z nich, z którą utożsamia się skarżący oraz Ministerstwo
Sprawiedliwości w pismach z 9.10.2012 r. oraz z 21.9.2016 r., zakłada, że ponieważ art. 102 § 1 SądyU odsyła do
EmRentyFUSU w zakresie spełnienia warunków wymaganych do uzyskania renty rodzinnej i nie odwołuje się do
konkretnego jej przepisu, to należy przyjąć, że warunkiem uzyskania uposażenia rodzinnego jest spełnienie zarówno
przesłanek powstania prawa do renty rodzinnej (art. 68–71 EmRentyFUSU), jak i warunków jej pobierania (m.in. art.
103–106 EmRentyFUSU). Uposażenie rodzinne powinno więc przysługiwać tylko tym członkom rodziny zmarłego
sędziego, którzy spełnią warunki do faktycznego otrzymywania renty rodzinnej. Druga z nich przyjmuje, że art. 102 §
1 SądyU odsyła do EmRentyFUSU wyłącznie w zakresie warunków wymaganych do uzyskania renty rodzinnej (art.
68–71 EmRentyFUSU) i została przyjęta jako prawidłowa przez sądy obu instancji oraz przez Ministerstwo
Sprawiedliwości w piśmie z 10.8.2016 r., a także przez SA w Gdańsku w wyroku z 18.4.2016 r. (III APa 4/16,
).
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powód wniósł o oddalenie skargi i zasądzenie od skarżącego na jego rzecz
kosztów procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych podstaw. Skarga poprzestaje tylko na pierwszej podstawie
kasacyjnej (art. 3983 § 1 pkt 1 KPC), czyli na zarzutach naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię
i niewłaściwe zastosowanie wskazanych w skardze przepisów, a przede wszystkim art. 102 § 1 SądyU w zakresie,
jak należy interpretować pojęcie „warunków wymaganych do uzyskania renty rodzinnej”, czy przepis ten odsyła do
EmRentyFUSU jedynie w zakresie warunków wymaganych do nabycia prawa do renty rodzinnej, czy także odnośnie
do zasad, na jakich prawo do renty rodzinnej można realizować. Artykuł 102 § 1 SądyU stanowi bowiem, że w razie
śmierci sędziego albo sędziego w stanie spoczynku, członkom jego rodziny, spełniającym warunki wymagane do
uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów EmRentyFUSU, przysługuje uposażenie rodzinne w wysokości: 1) dla
jednej osoby uprawnionej – 85%, 2) dla dwóch osób uprawnionych – 90%, 3) dla trzech lub więcej uprawnionych –
95% podstawy wymiaru.
W doktrynie i piśmiennictwie jednolicie wskazuje się, że uposażenie należne członkom rodziny zmarłego sędziego
(sędziego w stanie spoczynku) nie może być porównywane z rentą rodzinną należną członkom rodziny zmarłego
pracownika (emeryta, rencisty). Renta rodzinna to świadczenie z ubezpieczenia społecznego przysługujące z tytułu
utraty żywiciela, pochodne od świadczenia z ubezpieczenia społecznego (renty z tytułu całkowitej niezdolności do
pracy). Uposażenie rodzinne jest świadczeniem pochodnym od świadczeń przysługujących sędziemu ze stosunku
pracy (w szczególności jego wynagrodzenia za pracę lub uposażenia ze stanu spoczynku, które jest również
pochodne od świadczenia ze stosunku pracy – art. 100 § 1, 2 i 3 SądyU). Poza odesłaniem do powszechnych
przepisów ubezpieczenia społecznego, w zakresie warunków uprawniających członka rodziny do nabycia
świadczenia w postaci uposażenia rodzinnego, nie ma żadnych innych normatywnych przesłanek traktowania
uposażenia rodzinnego tak jak renty rodzinnej. Funkcjonalne podobieństwo obu tych świadczeń nie zmienia ich
prawnego charakteru i nie uzasadnia przenoszenia zasad oraz rozwiązań legislacyjnych właściwych stosunkom
ubezpieczenia społecznego (renta rodzinna) na stosunki zobowiązaniowe prawa pracy (uposażenie rodzinne).
Takiemu rozumieniu uposażenia rodzinnego nie sprzeciwia się zasada równego traktowania ubezpieczonych,
ponieważ sędziowskie uposażenie rodzinne nie jest świadczeniem z ubezpieczenia społecznego i zasady dotyczące
tej dyscypliny prawa nie mogą być na nie przenoszone (zob. uzasadnienie do uchwały (7) SN z 21.4.1999 r., III ZP
6/99, OSNAPiUS Nr 19/1999, poz. 619; wyroki SN z 12.6.2002 r., II UKN 381/01, OSNP Nr 2/2004, poz. 37
i z 29.1.2008 r., I UK 239/07, OSNP Nr 7–8/2009, poz. 103, a także A. Górski (red.), K. Gonera, Komentarz do art.
102 SądyU, Warszawa 2013).

Podobne stanowisko odnośnie do roli uposażenia rodzinnego zaprezentował również TK w wyroku z 11.7.2000 r. (K
30/09, OTK Nr 5/2000, poz. 145), podkreślając, że konstytucyjne gwarancje wynikające z art. 178 ust. 2 w zw. z art.
180 ust. 3–5 Konstytucji RP wywierają istotny wpływ na sytuację rodzin zmarłych sędziów i sędziów w stanie
spoczynku. Nie ulega zatem wątpliwości, że rodzina stanowi jedną całość, także w aspekcie bytowej sytuacji jej
członków. Tym samym skoro sytuacja ta jest wyznaczana przez szczególne uprawnienia sędziego wynikające
z prawa do wynagrodzenia czy też uposażenia w stanie spoczynku, to nie istnieją podstawy, by śmierć jednego
z małżonków (rodziców) wprowadzała zmianę w prawnych regułach określających sytuację pozostałych członków
rodziny. Z tego względu uposażenie w stanie spoczynku jest nasycone ideą alimentacji, oznaczającą, że państwo
zobowiązuje się do zaspokojenia wszystkich usprawiedliwionych potrzeb życiowych sędziów na godziwym poziomie,
to konstytucyjne zobowiązanie obejmuje zaś również rodziny, przy czym idea ich alimentowania jest ściśle związana
z sędziowskim systemem wynagrodzeniowo-uposażeniowym, który nie może być „poprawiany” w drodze ustawy
zwykłej [zob. Z. Myszka, Sędziowskie uposażenia rodzinne, Przegląd Ubezpieczeń Społecznych i Gospodarczych Nr
4/2000, s. 12; J. Oniszczuk, Prawo rodziny sędziego do uposażenia rodzinnego, Przegląd Ubezpieczeń Społecznych
i Gospodarczych Nr 11/2000, s. 36; Jacek Gudowski (red.), Tadeusz Ereciński, Józef Iwulski, Prawo o ustroju sądów
powszechnych, Warszawa 2009, komentarz do art. 102 ustawy oraz D. Michta, Uposażenie rodzinne przyznawane
członkom rodziny zmarłego sędziego, IUSTITIA Nr 2/2014].
Przedstawione powyżej argumenty podkreślają systemową odrębność uposażenia rodzinnego i przemawiają za
ścisłym rozumieniem art. 102 § 1 SądyU, który, aby nabyć prawo do uposażenia rodzinnego, odsyła do
EmRentyFUSU wyłącznie w zakresie spełnienia warunków przewidzianych ustawowo dla nabycia prawa do renty
rodzinnej, czyli regulacji zawartej w art. 67–71 EmRentyFUSU. Natomiast, zgodnie z art. 67 EmRentyFUSU, do renty
rodzinnej uprawnieni są członkowie rodziny spełniający warunki określone w art. 68–71 EmRentyFUSU. Oznacza to,
że dla nabycia praw do uposażenia rodzinnego dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione
powinny spełniać warunki przewidziane w art. 68, przyjęte na wychowanie i utrzymanie wnuki, rodzeństwo i inne
dzieci – w art. 69, wdowa i wdowiec – w art. 70, a rodzice – w art. 71. W przypadku powoda istotne zatem było
spełnienie warunków określonych w art. 70 EmRentyFUSU. Z przepisu tego wynika bowiem, że wdowa (wdowiec)
ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo
wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu,
które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem
całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym
do renty rodzinnej. Prawo do renty rodzinnej nabywa również wdowa (wdowiec), która osiągnęła wiek 50 lat lub stała
się niezdolna do pracy po śmierci męża, nie później jednak niż w ciągu pięciu lat od jego śmierci lub od zaprzestania
wychowywania osób wymienionych w art. 70 ust. 1 pkt 2 EmRentyFUSU. Małżonka rozwiedziona lub wdowa, która
do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz
spełnienia warunków określonych w art. 70 ust. 1 lub 2 EmRentyFUSU miała w dniu śmierci męża prawo do
alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową. Wdowa niespełniająca warunków do renty rodzinnej
określonych w art. 70 ust. 1 lub 2 EmRentyFUSU i niemająca niezbędnych źródeł utrzymania ma prawo do okresowej
renty rodzinnej: przez okres roku od chwili śmierci męża; w okresie uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu
mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej, nie dłużej jednak niż przez dwa lata od
chwili śmierci męża. Zgodnie z ustalonym i bezspornym w sprawie stanem faktycznym powód spełniał warunki
określone w art. 70 ust. 1 EmRentyFUSU wymagane dla wdowca do nabycia prawa do renty rodzinnej po zmarłej
żonie, co jednoznacznie wynika z decyzji Prezesa SO w K. z 3.11.2014 r.
Wbrew odmiennemu twierdzeniu skarżącego, brak jest podstaw do przyjęcia, że art. 102 § 1 SądyU przez
stwierdzenie „spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych” odsyła nie tylko do przepisów EmRentyFUSU w zakresie
warunków, jakie należy spełnić, aby nabyć prawo do renty rodzinnej, ale również do zasad realizacji nabytego prawa
do renty rodzinnej, w tym do art. 104 ust. 7 EmRentyFUSU, stosownie do którego prawo do emerytury, renty z tytułu
niezdolności do pracy oraz renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba, ulega zawieszeniu w razie
osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał
kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego (ust. 7). Zauważyć należy, że
zgodnie z art. 1 ust. 1 EmRentyFUSU określa warunki nabywania prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń
emerytalnego i rentowych (pkt 1), zasady ustalania wysokości świadczeń (pkt 2) oraz zasady i tryb przyznawania
oraz wypłaty świadczeń (pkt 3). Konsekwencją tak określonego przedmiotu ustawy jest także cała jej konstrukcja.
Z tego względu odrębny dział EmRentyFUSU określa warunki (przesłanki) powstania prawa do renty rodzinnej (dział
III), natomiast odrębny (dział VIII) zasady ustalania świadczeń, w tym powstanie i ustanie prawa do świadczeń,
a ponadto zawieszanie i zmniejszanie świadczeń. Generalnie można powiedzieć, że ustawowa regulacja dotycząca
warunków nabywania prawa do świadczeń odnosi się do fazy, w której dochodzi do „powiększenia sfery posiadania
danego podmiotu”. Z tego względu EmRentyFUSU określa przesłanki, których spełnienie oznacza przysporzenie
w obrębie sfery praw ubezpieczonego w postaci prawa do emerytury lub renty, a realizacja tak nabytego prawa
uzależniona jest od podjęcia przez ubezpieczonego określonych działań zmierzających do ustalenia prawa,
przewidzianych w przepisach ustawy (por. T. Zieliński, Ochrona praw nabytych – zasada państwa prawnego, PiP Nr
3/1992; C. Jackowiak, Ochrona praw nabytych w polskim systemie emerytalno-rentowym, PS Nr 11–12/1992, s. 7

i przytoczona tam literatura; W. Szubert, Ubezpieczenie społeczne. Zarys systemu, Warszawa 1987, s. 62 oraz
wyroki TK: z 11.2.1992 r., K 14/91, OTK Nr 1/1992, poz. 7; z 23.11.1998 r., SK 7/98, OTK ZU Nr 7/1998, poz. 114;
z 22.6.1999 r., K 5/99, OTK ZU Nr 5/1999, poz. 100; z 20.12.1999 r., K 4/99, OTK ZU Nr 7/2000, poz. 165
i z 13.1.2006 r., K 23/03, OTK-A ZU Nr 1/2006, poz. 8). Wobec powyższego prawidłowo przyjęły sądy orzekające
w sprawie, że art. 102 § 1 SądyU powinien być interpretowany jedynie z uwzględnieniem przepisów EmRentyFUSU
określających krąg osób uprawnionych do renty rodzinnej (art. 67–71 EmRentyFUSU). Artykuł 104 ust. 7u
EmRentyFUSU, jak wynika z rozważań dokonanych powyżej, odnosi się bowiem do możliwości realizowania
uprzednio nabytego prawa, przewidując zawieszenie wypłaty świadczeń w wyniku przekroczenia ustawowo
określonych limitów przychodów z pracy zarobkowej. Z tego względu art. 134 ust. 1 EmRentyFUSU stanowi, że
wypłatę świadczenia wstrzymuje się, jeżeli powstaną okoliczności uzasadniające zawieszenie prawa do świadczeń
lub ustanie tego prawa. Innymi słowy, zawiesić można tylko realizację prawa, które zostało już nabyte. Do nabycia
prawa do uposażenia rodzinnego konieczne jest zatem jedynie stwierdzenie ziszczenia się określonego ryzyka
socjalnego – śmierci sędziego albo sędziego w stanie spoczynku – oraz dodatkowych wymogów określonych w art.
67–71 EmRentyFUSU (por. wyrok SA w Gdańsku z 18.4.2016 r., III APa 4/16,
). Czym innym jest bowiem
uzyskanie prawa do określonego świadczenia, a czym innym jego wypłata, która ma charakter wtórny. Osoby
osiągające przychód powodujący zmniejszenie świadczenia rentowego czy też jego zawieszenie nie tracą prawa do
tego świadczenia, a jedynie jego wypłaty.
Zauważyć także należy, że zgodnie art. 103 SądyU, szczegółowe zasady i tryb ustalania i wypłacania uposażeń oraz
uposażeń rodzinnych sędziom w stanie spoczynku i członkom ich rodzin zostały powierzone do ustalenia w drodze
rozporządzenia Ministrowi Sprawiedliwości, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy. Stąd wypłata
uposażenia rodzinnego została uregulowana w odrębnym akcie prawnym, nie zaś w sposób uregulowany
w przepisach EmRentyFUSU. Obowiązujące w dacie orzekania przez sądy obu instancji rozporządzenie Ministra
Sprawiedliwości z 16.10.1997 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu ustalania i wypłacania uposażeń oraz
uposażeń rodzinnych sędziom i prokuratorom w stanie spoczynku oraz członkom ich rodzin (Dz.U. Nr 130, poz. 869)
ani kolejne rozporządzenie z 20.1.2017 r. w sprawie uposażeń oraz uposażeń rodzinnych sędziów w stanie
spoczynku i członków ich rodzin oraz terminów przekazania do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych składek na
ubezpieczenia społeczne (Dz.U. poz. 199) czy obowiązujące od 29.6.2018 r. rozporządzenie Ministra
Sprawiedliwości z 21.6.2018 r. w sprawie uposażeń sędziów w stanie spoczynku i uposażeń rodzinnych członków
rodzin sędziów i sędziów w stanie spoczynku oraz terminów przekazania do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
składek na ubezpieczenia społeczne (Dz.U. poz. 1258) nie zawierają jakichkolwiek unormowań w przedmiocie
zmniejszenia czy też zawieszenia uposażenia rodzinnego w stosunku do osób osiągających przychód z innego
tytułu. Brak jest też odesłania do stosowania w tym przypadku przepisów EmRentyFUSU.
Wszystko to przemawia za przyjęciem, że uposażenie rodzinne jest odmienne od renty rodzinnej i odesłanie zawarte
w art. 102 § 1 SądyU do EmRentyFUSU dotyczy jedynie warunków do nabywania renty rodzinnej (w przypadku
wdowca do art. 70 EmRentyFUSU).
Mając na uwadze motywy przedstawione powyżej, SN orzekł jak w sentencji (art. 39814 KPC oraz art. 108 § 1 KPC
w zw. z art. 39821 KPC).
Wyrok SN z 27.6.2018 r., I PK 78/17

Publikacja podsumowuje, że uposażenie rodzinne dla członków rodziny zmarłego sędziego jest świadczeniem odrębnym od renty rodzinnej, a interpretacja art. 102 § 1 SądyU odsyła jedynie do warunków nabycia renty rodzinnej. Analizowane są także przepisy regulujące wypłatę uposażenia rodzinnego oraz argumenty za ograniczeniem interpretacji przepisów dotyczących tego świadczenia.