Objęcie pracownika właściwym systemem zabezpieczeń społecznych

Tematyka: ubezpieczenia społeczne, lex loci laboris, delegacja pracownika, system zabezpieczenia społecznego, Trybunał UE

W razie wydania decyzji o niepodleganiu pracownika skierowanego przez polskiego pracodawcę do pracy
w innym państwie (państwach) członkowskim UE polskiemu ustawodawstwu ubezpieczeń społecznych
polski organ ubezpieczeń społecznych powinien przekazać tę decyzję właściwej instytucji zabezpieczenia
społecznego państwa (państw), w którym praca była wykonywana, w celu uruchomienia procedury objęcia
zainteresowanego pracownika właściwym systemem zabezpieczenia społecznego według zasady lex loci
laboris (art. 13 ust. 2a rozporządzenia Nr 1408/71).
Wyrok SN z 9.5.2018 r., II UK 150/17
Przewodniczący Sędzia SN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka
(sprawozdawca), Krzysztof Staryk.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 9.5.2018 r. sprawy
z wniosku F. Spółki z o.o. w W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddziałowi w W. z udziałem
zainteresowanego Władysława R. o podleganie ustawodawstwu polskiemu w zakresie stosowania systemów
zabezpieczenia społecznego dla pracowników najemnych i ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie
na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku SA w W. z 3.11.2016 r. […]; oddala skargę kasacyjną
i zasądza od skarżącej na rzecz organu rentowego kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.

Uzasadnienie
Wyrokiem z 3.11.2016 r. SA w W. oddalił apelację F. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. od
wyroku SO w W. z 31.3.2011 r. oddalającego jej odwołanie od decyzji ZUS I Oddziału w W. z 9.9.2008 r.
odmawiającej wydania zaświadczenia na formularzu E-101 dla zainteresowanego pracownika tej spółki Władysława
R. o podleganiu w okresie od 16.2.2008 r. do 31.12.2009 r. polskiemu systemowi zabezpieczenia społecznego
z tytułu pracy wykonywanej na terytorium innych niż Polska państw członkowskich UE lub EOG.
W sprawie zainteresowany, zgodnie z wystawionym 29.2.2009 r. świadectwem pracy, był zatrudniony przez
odwołującą się spółkę w okresie od 13.2.2006 r. do 28.2.2009 r., w tym od 13.2.2006 r. do 4.11.2007 r. wykonywał
prace budowlane na terenie Wielkiej Brytanii, a od 5.11.2007 r. do 28.2.2009 r. we Francji, choć miał też korzystać
z licznych urlopów bezpłatnych w dniach: od 18 kwietnia do 6.5.2007 r.; od 20 października do 4.11.2007 r.;
31.12.2007 r.; 1–2.1.2008 r., 27–31.5.2008 r.; od 11 do 31.12.2008 r. i od 1 stycznia do 28.2.2009 r., a w dniach 8–
10.12.2008 r. ze zwolnienia lekarskiego, podczas których przebywał w Polsce będącej jego stałym miejscem
zamieszkania. Jego pracodawca ma siedzibę w Polsce, ale nie prowadzi tam swojej działalności. Organ ubezpieczeń
społecznych we wcześniejszych okresach wystawiał zainteresowanemu potwierdzenia podlegania polskiemu
systemowi ubezpieczeń społecznych, czego zaniechał w spornej decyzji po ustaleniu, że płatnik składek spółka F.
nie prowadziła w Polsce godnej odnotowania działalności gospodarczej, ale miała tylko siedzibę i personel
rekrutujący polskich pracowników do pracy w kilku krajach członkowskich UE, którzy w tych samych okresach
zatrudnienia nie wykonywali zwykle pracy co najmniej w dwóch z nich.
Sąd II instancji podzielił ustalenia faktyczne sądu I instancji i jego prawną kwalifikację, oceniając, że spór w sprawie
sprowadzał się do interpretacji przepisów tytułu II rozporządzenia Rady (EWG) Nr 1408/71 z 14.6.1971 r. w sprawie
stosowania systemów zabezpieczenia społecznego dla pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na
własny rachunek oraz ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz.Urz. WE L Nr 149 ze zm.,
powoływanego dalej jako rozporządzenie Nr 1408/71), a w szczególności jego art. 14 ust. 1a i 2b. Przepisy te
(obowiązujące na datę wydania decyzji) stanowiły pełny i jednolity system norm kolizyjnych, mający na celu
podleganie pracowników przemieszczających się w UE systemowi zabezpieczenia społecznego tylko jednego
państwa członkowskiego, w celu uniknięcia komplikacji wynikających z potencjalnego zbiegu różnych ustawodawstw
krajowych. Zasadniczo delegowany pracownik najemny podlega ustawodawstwu tego państwa członkowskiego,
w którym pracuje (zasada lex loci laboris). Istnieją wyjątki od tej zasady, w tym określone w art. 14 ust. 2
rozporządzenia Nr 1408/71, który stosuje się tylko w szczególnych sytuacjach, kiedy zastosowanie zasady
sformułowanej w art. 13 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1408/71 „mogłoby nieść ryzyko, że zarówno pracownik, jak
i pracodawca oraz instytucje zabezpieczenia społecznego nie tylko nie unikną komplikacji administracyjnych, które
mogą skutkować utrudnieniami w swobodnym przepływie osób objętych tym rozporządzeniem, lecz przeciwnie, takie
komplikacje napotkają”. Odwołująca się spółka zarzucała, że dla zainteresowanego właściwy jest polski system
ubezpieczenia społecznego na podstawie art. 14 ust. 2 lit. b) pkt ii rozporządzenia, gdyż jego status był statusem
„osoby zwykle zatrudnionej na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich”.

Sąd II instancji, oceniając to pojęcie (osoby zwykle zatrudnionej na terytorium dwóch lub więcej państw
członkowskich), odwołał się do uzasadnienia wyroku SN z 5.11.2009 r., (II UK 99/09, OSNP Nr 11–12/2011, poz.
162), który uznał, że przy interpretacji „powyższego przepisu należy uwzględnić różnicę wynikającą z norm ust. 1 i 2
art. 14 rozporządzenia. O ile w ust. 1 ustanawia się wyjątek od zasady miejsca zatrudnienia, o tyle w art. 14 ust. 2
zawarte zostały normy kolizyjne, ponieważ zastosowanie zasady miejsca zatrudnienia i podlegania jednemu
ustawodawstwu w związku z wykonywaniem zatrudnienia w różnych państwach u wielu bądź jednego pracodawcy
wywołuje określone trudności z ustaleniem ustawodawstwa właściwego, skoro tylko na podstawie art. 13 ust. 1 i ust.
2 lit. a) nie byłoby wiadomo, które ustawodawstwo należy ostatecznie wybrać. Taki jest też cel normy kolizyjnej z art.
14 ust. 2 lit. b) pkt ii rozporządzenia”, z której wynika, że określa on sytuację osoby zatrudnionej przez jednego
pracodawcę, który prowadzi działalność na terytorium więcej niż jednego państwa członkowskiego i w tych
państwach wykonywana jest praca, przy czym warunkiem koniecznym jest, aby miejsce zamieszkania pracownika
„nie pokrywało” się z miejscem wykonywania przez niego pracy. W tym kolizyjnym zakresie przyjmuje się, że art. 14
ust. 2 rozporządzenia dotyczy tylko zatrudnienia (działalności) związanej z wielokrotnymi krótkoterminowymi
pobytami w kilku państwach członkowskich. „Są to przypadki znacznie odbiegające od »zwykłego skierowania«, tym
bardziej że na podstawie typowego łącznika miejsca wykonywania pracy nie sposób wówczas określić
ustawodawstwa właściwego w danym czasie, bądź też jego jednoznaczne ustalenie napotyka na trudności”.
W pojęciu osoby zwykle zatrudnionej na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich w rozumieniu art. 14 ust.
2 lit. b) pkt ii rozporządzenia chodzi zatem o pracownika, który w tym samym czasie pracuje w wielu państwach
członkowskich dla jednego pracodawcy prowadzącego działalność w kilku państwach członkowskich. Natomiast nie
obejmuje przypadków, w których pracownik wykonuje obowiązki pracownicze kolejno w kilku państwach
członkowskich w następujących po sobie okresach, w określonej kolejności czasowej. W takiej ocenie sąd II instancji
odwołał się do wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE z 4.10.2012 r. w sprawie C-115/11 (MoPr Nr 11/2012, s. 613)
oraz komentarza K. Ślebzaka (red.), Koordynacja Systemów Zabezpieczenia Społecznego, Warszawa 2012. W tym
orzeczeniu Trybunał uznał, że jeśli wykonywanie pracy najemnej ma miejsce na terytorium tylko jednego państwa
unijnego w jednym czasie, stanowiąc „zwykłą” sytuację zainteresowanej osoby, to taka osoba „nie może wchodzić
w zakres art. 14 ust. 2 rozporządzenia Nr 1408/71”, a zatem nie jest „zwykle” zatrudniona na terytorium dwóch lub
więcej państw członkowskich. „Nie ma przy tym znaczenia, czy praca była świadczona w oparciu o jedną umowę
o pracę, czy też więcej umów zawieranych kolejno po sobie”. Organ rentowy ma nie tylko prawo, ale też prawny
obowiązek dokonania prawidłowej oceny faktów mających znaczenie dla zastosowania reguł określania właściwego
ustawodawstwa z dziedziny zabezpieczenia społecznego, a tym samym zagwarantowania, że informacje podane
w zaświadczeniu będą prawdziwe. Ponadto TS w wyroku z 4.10.2012 r., C-115/11, wskazał, że przy ocenie
okoliczności faktycznych niezbędnych do określenia właściwego ustawodawstwa, dana instytucja może wziąć pod
uwagę, oprócz brzmienia umowy o pracę, takie czynniki, jak: „sposób, w jaki uprzednio były w praktyce wykonywane
podobne umowy tego rodzaju między pracodawcą a pracownikiem, okoliczności zawarcia owych umów lub ogólniej
cechy charakterystyczne i metody prowadzenia działalności przez dane przedsiębiorstwo w zakresie, w jakim
czynniki te mogą rzucić światło na rzeczywisty charakter rozpatrywanej pracy”. Zaświadczenie E-101 jest co do
zasady wydawane przed rozpoczęciem okresu delegowania, do którego się odnosi, lub na początku tego okresu,
przeto „ocena wspomnianych faktów jest dokonywana na podstawie przewidywanej sytuacji dotyczącej zatrudnienia
zainteresowanego pracownika”. Jeżeli na podstawie innych niż umowa istotnych w sprawie dowodów okaże się, że
zatrudnienie danego pracownika w rzeczywistości różni się od sytuacji opisanej w jego umowie o pracę, to „na
instytucji właściwej ciąży powinność, bez względu na brzmienie umowy, oparcia swoich ustaleń na faktycznej sytuacji
pracownika i w razie potrzeby odmowy wydania zaświadczenia (…) lub cofnięcia go, jeżeli instytucja właściwa
państwa członkowskiego, w którym pracownik najemny świadczy pracę, wyrazi wątpliwości co do prawdziwości
faktów będących podstawą wydania zaświadczenia lub co do przestrzegania wymogów. W szczególności, jeżeli
okaże się, że pomimo brzmienia umowy o pracę sytuacja danej osoby nie spełnia którejś z przesłanek w ramach
unormowania określonego w rozporządzeniu nr 1408/71, takiego jak unormowanie z art. 14 ust. 2 lit. b) ppkt i lub
z art. 14 ust. 2 lit. b) ppkt ii – unormowanie to nie może być stosowane”.
Odwołująca się spółka złożyła wnioski o wydanie zaświadczenia na formularzu E-101 dla zainteresowanego
pracownika w dniach 8.2.2008 r. i 23.4.2008 r. za okres od 16.2.2008 r. do 31.12.2009 r., tymczasem zainteresowany
„bezspornie” pracował w okresie od 13.2.2006 r. do 4.11.2007 r. w Wielkiej Brytanii, a od 5.11.2007 r. do 7.12.2008 r.
we Francji, „natomiast od 8.12.2008 r. do 28.12.2009 r. przebywał w Polsce na zwolnieniach lekarskich i urlopach”.
Ustalony w sprawie stan faktyczny „nie pozwala zatem na dokonanie innej oceny prawnej, niż uczynił to sąd
I instancji w zaskarżonym wyroku”, któremu nie można zarzucić naruszenia prawa materialnego.
W skardze kasacyjnej spółka Format zarzuciła naruszenie art. 6 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 8 ust. 1 i ust. 14, art. 11 ust.
1, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 1 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.jedn.: Dz.U. z 2017 r.
poz. 1778 ze zm.) oraz art. 14 ust. 2 lit. b) pkt ii rozporządzenia Rady (EWG) Nr 1408/71 z 14.6.1971 r. w sprawie
stosowania systemów zabezpieczenia społecznego dla pracowników najemnych i ich rodzin przemieszczających się
we Wspólnocie (Dz.Urz. UE L Nr 149 ze zm.) i art. 12a (5) ust. 4 rozporządzenia Rady (EWG) Nr 574/72 z 21.3.1972
r. w sprawie wykonywania rozporządzenia (EWG) Nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia

społecznego dla pracowników najemnych i ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz.Urz. UE L Nr 72 ze
zm.) przez ich niezastosowanie.
Skarżąca wniosła o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, ponieważ „z jednej strony jest ona oczywiście
uzasadniona, a z drugiej, występuje w sprawie istotne zagadnienie prawne i potrzeba orzeczniczego wyjaśnienia
przepisu prawa europejskiego w sytuacji, kiedy prawomocny wyrok sądu wywołał poważne skutki nie tylko dla
pracownika będącego zainteresowanym w niniejszej sprawie, lecz także dla kilkuset pracowników polskiego
przedsiębiorstwa wykonujących pracę na terytoriach kilku państw w ramach jednego stosunku pracy z pracodawcą
mającym siedzibę w Polsce, prowadzącym działalność na terytoriach różnych państw członkowskich UE”. Wskazując
na powyższe, skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i zmianę poprzedzającego go wyroku
i zaskarżonej decyzji oraz orzeczenie co do istoty sprawy przez zobowiązanie pozwanego organu do wydania
zaświadczenia E101 potwierdzającego, że w spornym okresie zainteresowany pracownik podlegał polskiemu
systemowi ubezpieczeń społecznych z tytułu pracy wykonywanej na terytorium państw członkowskich UE.
Ewentualnie skarżąca wnioskowała o wystąpienie przez SN z pytaniem prejudycjalnym do TS, „czy spełnione są
przesłanki przewidziane w art. 14 ust. 2 lit. b) rozporządzenia Rady (EWG) Nr 1408/71 w sytuacji, gdy pracownik
przedsiębiorstwa mającego zarejestrowaną siedzibę w państwie członkowskim, wykonuje pracę na podstawie jednej
umowy o pracę z tym pracodawcą/przedsiębiorstwem na budowach (w zakładach, placówkach, oddziałach) na
terytoriach co najmniej dwóch innych państw członkowskich, na terenie których nie ma miejsca zamieszkania, do
stosowania ustawodawstwa tego pierwszego państwa?”.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną organ rentowy wniósł o oddalenie skargi oraz o zasądzenie kosztów
postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zawierała usprawiedliwionych podstaw. Dotyczyła ona sporu w jednej z licznych spraw tego
samego rodzaju o podleganie polskiemu ubezpieczeniu społecznemu w przypadku potencjalnego zbiegu stosowania
różnych systemów zabezpieczenia społecznego pracowników najemnych i ich rodzin przemieszczających się
w państwach Unii Europejskiej. Ze względu na powielające się spory tego samego rodzaju dotyczące pracowników
tego samego pracodawcy, który swoje stanowisko opierał na formalnym wskazaniu w umowie o pracę miejsc
zatrudnienia w kilku krajach Unii Europejskiej, twierdząc, że w ten sposób jego pracownicy byli zwykle zatrudnieni na
terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich UE w rozumieniu art. 14 ust. 2 lit. b) rozporządzenia Nr 1408/71
Rady (EWG) z 14.6.1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników
najemnych, uaktualnionego rozporządzeniem Rady (WE) Nr 118/97 z 9.12.1996 r., ze zmianami wprowadzonymi
rozporządzeniem (WE) Nr 1992/2006 Parlamentu Europejskiego, taki problem został skierowany w trybie pytania
prejudycjalnego sądu polskiego do rozstrzygnięcia przez Trybunał UE, który w wyroku z 4.10.2012 r., C-115/11
w sprawie tej samej skarżącej spółki przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, wyjaśnił, że art. 14 ust. 2 lit. b)
rozporządzenia należy interpretować w ten sposób, iż w okolicznościach takich jak w przedmiotowej sprawie przed
sądem krajowym – osoba, która na podstawie kolejnych umów wskazujących jako miejsce świadczenia pracy
terytorium kilku państw członkowskich pracuje w rzeczywistości w okresie obowiązywania każdej z tych umów
w jednym czasie wyłącznie na terytorium jednego z tych państw, nie może być objęta zakresem pojęcia „osoby
zwykle zatrudnionej na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich” w rozumieniu tego przepisu.
Skarżąca zatrudniała w kolejnych okresach zainteresowanego pracownika wyłącznie w Wielkiej Brytanii, a następnie
w spornym okresie wyłącznie we Francji, co oznaczało, że zainteresowany zwykle nie pracował co najmniej w dwóch
państwach członkowskich UE, ponadto nadal uporczywie bezpodstawnie utrzymuje, jakoby zatrudniała
zainteresowanego w tym samym czasie na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich, tylko dlatego że
w umowie o pracę wymieniła miejsca zatrudnienia w kilku państwach UE. Miało to wywołać trudności w ustaleniu
podlegania konkretnemu krajowemu systemowi zabezpieczenia społecznego według zasady lex loci laboris i z tej
przyczyny pracownicy skarżącej mieliby podlegać polskim ubezpieczeniom społecznym. Stanowisko takie na gruncie
wspomnianego judykatu Trybunału UE, który nie podlega oferowanej przez skarżącą wykładni a contrario, zostało
oparte na bezpodstawnym i nieracjonalnym twierdzeniu, jakoby pracownicy skarżącej rzekomo „zwykle” w tym
samym czasie świadczyli pracę na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich UE, przeto jest chybione
i ewidentnie bezzasadne także na gruncie dotychczasowego orzecznictwa SN (por. wyroki z 5.11.2009 r., II UK
99/09, OSNP Nr 11–12/2011), a w szczególności wyroku Trybunału UE z 4.10.2012 r., C-115/11, w zakresie spornej
interpretacji art. 14 ust. 2 lit. b pkt (ii) rozporządzenia 1408/71. W przedmiotowej sprawie sądy obu instancji
miarodajnie ustaliły, że skarżąca składała wnioski o wydanie zaświadczenia na formularzu E 101 dla pracownika
Władysława R., który w spornym okresie pracował wyłącznie we Francji i już z tego powodu nie był zwykle
(podkreślenia SN) zatrudniony w tym samym czasie w dwóch lub więcej państwach członkowskich UE w rozumieniu
wymienionego przepisu rozporządzenia Nr 1408/71. Nie było zatem podstaw prawnych do objęcia zainteresowanego
pracownika polskim ustawodawstwem ubezpieczeń społecznych, ale w spornym okresie powinien być on
ubezpieczony przez stronę skarżącą w państwie świadczenia pracy (Francji), zgodnie z zasadą lex loci laboris.
W razie wydania decyzji o niepodleganiu pracownika skierowanego przez polskiego pracodawcę do pracy w innym

państwie (państwach) członkowskim UE polskiemu ustawodawstwu ubezpieczeń społecznych polski organ
ubezpieczeń społecznych powinien przekazać tę decyzję właściwej instytucji zabezpieczenia społecznego państwa
(państw), w którym praca była wykonywana, w celu uruchomienia procedury objęcia zainteresowanego pracownika
właściwym systemem zabezpieczenia społecznego według zasady lex loci laboris (art. 13 ust. 2a rozporządzenia Nr
1408/71). Taki pracownik z reguły nie posiada wiedzy ani kompetencji do poszukiwania we własnym zakresie
właściwego systemu podlegania zabezpieczeniu społecznemu w innym państwie (państwach) członkowskim Unii
Europejskiej, a nie powinien pozostać bez ochrony wynikającej z zatrudnienia i obowiązkowego podlegania
właściwemu zabezpieczeniu społecznemu, co wymaga zasygnalizowanego wsparcia go przez polski organ
ubezpieczeń społecznych, gdyż polski pracodawca nie będzie zainteresowany wszczęciem procedury objęcia
pracownika systemem zabezpieczenia społecznego innego państwa, choćby ze względu na co do zasady wyższe
obciążenia składkowe.
W przedmiotowej sprawie strona skarżąca nie wykazała, ale zignorowała (zbojkotowała) kilkukrotne zarządzenia
sądu I instancji zmierzające do ustalenia tzw. warunków wysłania pracowników, którzy przed delegowaniem do pracy
w innym państwie (państwach) członkowskim UE powinni być uprzednio zwykle zatrudnieni i ubezpieczeni w Polsce,
ani i przede wszystkim nie wykazała, że w spornym okresie zwykle prowadziła w Polsce znaczącą (istotną, godną
odnotowania) działalność gospodarczą, inną niż zarządcza obsługa księgowo-finansowa pracowników, których
skarżąca rekrutowała wyłącznie do wykonywania pracy za granicą. W konsekwencji sądy obu instancji prawidłowo
oceniły, że skarżąca, która w Polsce miała tylko siedzibę firmy i pracowników rekrutujących do pracy za granicą, nie
udowodniła statusu przedsiębiorstwa delegującego ani koniecznych warunków delegowania zwykle zatrudnionego
przez siebie w Polsce pracownika do wykonywania pracy na terytorium innego państwa członkowskiego UE. Takie
warunki były konieczne do potencjalnego „dalszego” podlegania delegowanego pracownika, który wszakże został
zatrudniony wyłącznie do świadczenia pracy za granicą, nadal polskiemu ustawodawstwu ubezpieczeń społecznych
według dyspozycji art. 14 ust. 1 lit. a) rozporządzenia Nr 1408/71. W takim stanie rzeczy nie było żadnych podstaw
ani uzasadnienia do kierowania następnego pytania prejudycjalnego w kolejnej podobnej sprawie pomiędzy tymi
samymi stronami, choć dotyczącej innego pracownika, które zostało wyjaśnione w wyroku Trybunału UE z 4.10.2012
r., C-115/11, skoro ponadto i przede wszystkim zainteresowany pracownik nie był zwykle zatrudniony na terytorium
dwóch lub więcej państw członkowskich UE, bo w spornym okresie pracował wyłącznie we Francji.
Mając powyższe na uwadze, SN wyrokował jak w sentencji na podstawie art. 39814 KPC, zasądzając od skarżącej
należne pozwanemu organowi rentowemu koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym (art. 98
KPC).
Wyrok SN z 9.5.2018 r., II UK 150/17

Sąd Najwyższy uznał, że skarżąca nie wykazała, że w spornym okresie prowadziła w Polsce znaczącą działalność gospodarczą, nie uzasadniła statusu przedsiębiorstwa delegującego ani warunków delegowania pracownika do pracy za granicą. Zainteresowany pracownik nie był zwykle zatrudniony na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich UE, dlatego nie podlegał polskiemu ustawodawstwu ubezpieczeń społecznych. Wyrok SN z 9.5.2018 r., II UK 150/17.