Ochrona pracowników na wypadek niewypłacalności pracodawcy

Przepisy dyrektywy 2008/94/WE Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczące ochrony pracowników na wypadek niewypłacalności pracodawcy stanowią istotny element regulacji prawnych. W kontekście interpretacji tych przepisów, zarówno na poziomie unijnym, jak i krajowym, pojawia się kwestia ograniczeń odpowiedzialności instytucji gwarancyjnych oraz minimalnego poziomu ochrony pracowników w przypadku niewypłacalności pracodawcy.

Tematyka: dyrektywa 2008/94, ochrona pracowników, niewypłacalność pracodawcy, instytucje gwarancyjne, minimalny poziom ochrony

Przepisy dyrektywy 2008/94/WE Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczące ochrony pracowników na wypadek niewypłacalności pracodawcy stanowią istotny element regulacji prawnych. W kontekście interpretacji tych przepisów, zarówno na poziomie unijnym, jak i krajowym, pojawia się kwestia ograniczeń odpowiedzialności instytucji gwarancyjnych oraz minimalnego poziomu ochrony pracowników w przypadku niewypłacalności pracodawcy.

Przepisy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/94/WE z 22.10.2008 r. w sprawie ochrony
pracowników na wypadek niewypłacalności pracodawcy [Dz.Urz. UE L Nr 283, s. 36; dalej jako: dyrektywa
2008/94.] należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu,
takiemu jak art. 4 ust. 1 bułgarskiej ustawy o ochronie roszczeń pracowników w razie niewypłacalności
pracodawcy [Dalej jako: OchRPU.], które nie gwarantuje roszczeń z tytułu wynagrodzenia pracowników,
w sytuacji gdy ich stosunek pracy ustał wcześniej niż trzy miesiące przed wpisaniem do rejestru handlowego
orzeczenia o wszczęciu postępowania upadłościowego dotyczącego pracodawcy.
Wyrok TS z 25.7.2018 r., Guigo, C-338/17

Ramy prawne
1. Prawo UE
Zgodnie z art. 1 ust. 1 dyrektywy 2008/94 tę dyrektywę stosuje się do roszczeń pracowników wynikających z umów
o pracę lub stosunku pracy i istniejących wobec pracodawców, którzy są niewypłacalni w rozumieniu art. 2 ust. 1.
Artykuł 3 dyrektywy 2008/94 stanowi:
„Państwa członkowskie podejmują środki niezbędne, aby instytucje gwarancyjne zapewniły, z zastrzeżeniem art. 4,
wypłatę należności z tytułu niezaspokojonych roszczeń pracowników wynikających z umowy o pracę lub stosunku
pracy, włączając w to, jeśli stanowi tak prawo krajowe, wypłatę odprawy w związku z ustaniem stosunku pracy.
Roszczenia przejmowane przez instytucję gwarancyjną to roszczenia z tytułu niewypłaconego wynagrodzenia za
okres poprzedzający określony dzień ustalony przez państwa członkowskie lub, jeśli ma to zastosowanie,
następujący po tym dniu”.
Artykuł 4 dyrektywy 2008/94 ma następujące brzmienie:
„1. Państwa członkowskie mają prawo do ograniczania odpowiedzialności instytucji udzielających gwarancji
określonych w art. 3.
2. Jeżeli państwa członkowskie korzystają z prawa określonego w ust. 1, wskazują długość okresu, za który
niezaspokojone roszczenia są zaspokajane przez instytucję gwarancyjną. Jednakże nie może to być okres krótszy
niż okres obejmujący wynagrodzenie za trzy ostatnie miesiące stosunku pracy przed lub przed dniem określonym
w art. 3 ak. drugi lub po nim.
Państwa członkowskie mogą włączyć ten minimalny trzymiesięczny okres do okresu referencyjnego trwającego nie
mniej niż sześć miesięcy.
Państwa członkowskie ustanawiające okres referencyjny trwający nie mniej niż 18 miesięcy mogą ograniczyć okres,
za który niezaspokojone roszczenia są zaspokajane przez instytucję gwarancyjną, do ośmiu tygodni. W takim
przypadku do wyliczenia minimalnego okresu stosuje się te okresy, które są najbardziej korzystne dla pracownika.
3. Państwa członkowskie mogą ustalić pułapy wypłat dokonywanych przez instytucje gwarancyjne. Pułapy te nie
mogą być ustalane poniżej poziomu zgodnego społecznie z celem społecznym niniejszej dyrektywy”.
Jeśli państwa członkowskie korzystają z tej możliwości, powiadamiają Komisję o metodach, według których pułap
został ustalony.
Artykuł 12 dyrektywy 2008/94 przewiduje, że ta dyrektywa nie narusza prawa państw członkowskich:
„a) do podjęcia środków koniecznych w celu uniknięcia nadużyć;
b) do wyłączenia lub ograniczenia odpowiedzialności finansowej z art. 3 lub zobowiązania gwarancyjnego z art. 7,
jeśli okazuje się, że wykonanie zobowiązania nie jest uzasadnione z racji istnienia szczególnych związków między
pracownikiem a pracodawcą i wspólnych interesów wyrażających się w sprzecznych z prawem porozumieniach
między nimi;
c) do wyłączenia lub ograniczenia odpowiedzialności finansowej określonej w art. 3 albo zobowiązania
gwarancyjnego określonego w art. 7, w przypadkach gdy pracownik, sam lub wraz ze swoimi bliskimi krewnymi, był
właścicielem zasadniczej części przedsiębiorstwa lub zakładu pracodawcy i miał znaczący wpływ na je[go]
działalność”.



2. Prawo bułgarskie
Zgodnie z art. 4 ust. 1 OchRPU pracownikom, którzy pozostawali lub pozostają w stosunku pracy z pracodawcą
wskazanym w art. 2, przysługują roszczenia gwarantowane w rozumieniu ustawy, bez względu na długość trwania
tego stosunku pracy i wymiar czasu pracy, jeśli ten stosunek:
– nie ustał w dniu wpisania do rejestru handlowego orzeczenia, o którym mowa w art. 6;
– ustał w ciągu trzech ostatnich miesięcy poprzedzających wpis do rejestru handlowego orzeczenia, o którym mowa
w art. 6.
Artykuł 6 OchRPU przewiduje, że prawo pracowników do gwarantowanych roszczeń, o którym mowa w art. 4 ust. 1,
powstaje w dniu wpisania do rejestru handlowego orzeczenia sądowego, którym:
– wszczęto postępowanie upadłościowe;
– wszczęto postępowanie upadłościowe i zarazem ogłoszono upadłość;
– wszczęto postępowanie upadłościowe, stwierdzono zakończenie działalności przedsiębiorstwa, dłużnik został
uznany za upadłego, a postępowanie upadłościowe zostało przerwane ze względu na brak wystarczającego majątku
dla celów pokrycia kosztów postępowania.
Na podstawie art. 25 OchRPU roszczenia gwarantowane w rozumieniu niniejszej ustawy są przyznawane na
podstawie formularza deklaracji wypełnionego zgodnie ze wzorem przewidzianym w tym celu, wysłanego przez
pracownika do znajdującego się najbliżej siedziby pracodawcy terenowego oddziału krajowego instytutu
ubezpieczenia społecznego w terminie dwóch miesięcy, licząc od dnia wpisu orzeczenia, o którym mowa w art. 6, lub
od dnia, w którym pracownicy zostali powiadomieni przez pracodawcę bułgarskiego o wszczęciu postępowania
upadłościowego zgodnie z ustawodawstwem innego państwa.
Artykuł 358 Kodeksu pracy stanowi:
„1) Roszczenia ze sporów pracy wnosi się w następujących terminach: […]
3. w ciągu trzech lat w odniesieniu do wszystkich innych sporów pracy.
2) Terminy, o których mowa w poprzednim ustępie, rozpoczynają bieg: […]
2. w odniesieniu do innych roszczeń – począwszy od dnia, w którym prawo będące przedmiotem powództwa stało się
wymagalne, lub od dnia, w którym jego wykonanie stało się możliwe. W przypadku długów pieniężnych zakłada się,
że wymagalność nastąpiła w dniu, w którym we właściwym trybie powinna zostać dokonana zapłata wierzytelności”.
Stan faktyczny
V.M.G. Guigo pracowała w okresie od czerwca 2007 r. do maja 2012 r. w Evrosilex OOD, spółce z siedzibą
w Warnie. Wyrokiem z czerwca 2013 r. SR w Warnie zasądził od Evrosilex na rzecz V.M.G. Guido zapłatę niektórych
roszczeń odpowiadających wynagrodzeniu netto za płatny urlop wykorzystany w marcu, kwietniu i maju 2012 r.,
wynagrodzeniu za pracę w maju 2012 r. oraz odszkodowaniu z tytułu rozwiązania umowy bez wypowiedzenia wraz
z odsetkami ustawowymi w odniesieniu do każdego z tych roszczeń. Orzeczeniem z grudnia 2013 r. sąd okręgowy
w Warnie wszczął postępowanie upadłościowe wobec Evrosilexu i ogłosił jego upadłość. W tym samym dniu to
orzeczenie zostało wpisane do rejestru handlowego.
W sierpniu 2016 r. V.M.G. Guigo zwróciła się do krajowego instytutu ubezpieczeń społecznych[Dalej jako: fundusz
gwarancyjny.] o wypłatę roszczeń z tytułu wynagrodzenia niewpłaconego przez Evrosilex. Wniosek ten opierał się na
przepisach OchRPU, na wyroku sądu okręgowego w Warnie z 26.6.2013 r. oraz na wydanym na podstawie tego
wyroku tytule wykonawczym. Jednakże fundusz gwarancyjny oddalił ten wniosek i V.M.G. Guigo wniosła skargę na tę
decyzję do sądu.
Bułgarski NSA zwrócił się z pytaniem prejudycjalnym: czy dyrektywę 2008/94 należy interpretować w ten sposób, że
stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak art. 4 ust. 1 OchRPU, które nie gwarantuje roszczeń
z tytułu wynagrodzenia pracowników najemnych, w sytuacji gdy ich stosunek pracy ustał wcześniej niż trzy miesiące
przed wpisem do rejestru handlowego orzeczenia o wszczęciu postępowania upadłościowego dotyczącego
pracodawcy?
Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości
Na wstępie TS zaznaczył, że ponieważ dyrektywa 2008/94 opiera się na art. 137 ust. 2 TWE (obecnie art. 153 TFUE)
i została przyjęta na potrzeby realizacji celów określonych w art. 151 TFUE, jedynie wykładnia przepisów tej
dyrektywy jest konieczna, aby udzielić odpowiedzi na pytanie prejudycjalne.




Zgodnie z art. 1 ust. 1 dyrektywy 2008/94 jest ona stosowana do roszczeń pracowników wynikających z umów
o pracę lub stosunku pracy i istniejących wobec pracodawców, którzy są niewypłacalni. Według orzecznictwa TS
społeczny cel tej dyrektywy polega na zagwarantowaniu wszystkim pracownikom minimalnego poziomu ochrony na
szczeblu UE w przypadku niewypłacalności pracodawcy w postaci zaspokojenia roszczeń wynikających z umów
o pracę lub ze stosunków pracy i dotyczących zapłaty należnego wynagrodzenia za dany okres[Por. wyroki:
z 28.11.2013 r., Gomes Viana Novo i in., C-309/12, EU:C:2013:774, pkt 20; z 2.3.2017 r., Eschenbrenner, C-496/15,
EU:C:2017:152, pkt 52 i przytoczone tam orzecznictwo.]. To właśnie z uwagi na ten cel art. 3 dyrektywy 2008/94
nakłada na państwa członkowskie obowiązek podjęcia środków niezbędnych do tego, aby krajowe instytucje
gwarancyjne zapewniły wypłatę należności z tytułu niezaspokojonych roszczeń pracowników.
Jednakże TS wskazał, że dyrektywa 2008/94 przyznaje państwom członkowskim prawo do ograniczania
odpowiedzialności w zakresie wypłat poprzez ustalenie okresu referencyjnego albo gwarancyjnego lub ustalenie
pułapów wypłat[Analogicznie w odniesieniu do dyrektywy 80/987 wyrok Gomes Viana Novo i in., pkt 22;
postanowienie z 10.4.2014 r., Macedo Maia i in., C-511/12, EU:C:2014:268, pkt 21.]. Zgodnie z orzecznictwem TS
przepisy dyrektywy 2008/94 dotyczące oferowanej państwom członkowskim możliwości ograniczenia gwarancji
pokazują, że system ustanowiony tą dyrektywą uwzględnia możliwości finansowe tych państw i usiłuje zachować
równowagę finansową ich instytucji gwarancyjnych[Analogicznie wyrok Gomes Viana Novo i in., pkt 22;
postanowienie Macedo Maia i in., pkt 21.]. I tak, po pierwsze, art. 3 ak. 2 dyrektywy 2008/94 przewiduje, że
roszczenia przejmowane przez instytucję gwarancyjną to roszczenia z tytułu niewypłaconego wynagrodzenia za
okres poprzedzający określony dzień ustalony przez państwa członkowskie lub, jeśli ma to zastosowanie,
następujący po tym dniu. Po drugie, na mocy art. 4 ust. 1 dyrektywy 2008/94 państwa członkowskie są uprawnione
do ograniczania odpowiedzialności instytucji gwarancyjnych określonych w art. 3. W art. 4 ust. 2 dyrektywy 2008/94
przewiduje, że jeżeli państwa członkowskie korzystają z takiego prawa, wskazują długość okresu, za który
niezaspokojone roszczenia są zaspokajane przez instytucję gwarancyjną, przy czym nie może to być okres krótszy
niż obejmujący wynagrodzenie za trzy ostatnie miesiące stosunku pracy przed dniem określonym w art. 3 ak.
2 tej dyrektywy lub po tym dniu. Przepisy te przyznają także państwom członkowskim prawo do włączenia tego
minimalnego trzymiesięcznego okresu do okresu referencyjnego trwającego nie mniej niż sześć miesięcy oraz
określenia gwarancji minimalnej ograniczonej do ośmiu tygodni, pod warunkiem że ten ośmiotygodniowy okres
zostaje wyznaczony w ramach dłuższego okresu referencyjnego, wynoszącego co najmniej 18 miesięcy[Zob. wyrok
Gomes Viana Novo i in., pkt 26.].
Trybunał stwierdził, że przypadki, w których dozwolone jest ograniczenie obowiązku spłaty przez instytucje
gwarancyjne, wymienione w art. 4 dyrektywy 2008/94, powinny podlegać ścisłej wykładni [Analogicznie wyroki:
z 17.11.2011 r., van Ardennen, C-435/10, EU:C:2011:751, pkt 34; Gomes Viana Novo i in., pkt 31.]. Niemniej taka
zawężająca wykładnia nie może powodować pozbawienia znaczenia wyraźnie zastrzeżonej dla państw
członkowskich możliwości ograniczenia omawianego obowiązku spłaty[Podobnie Gomes Viana Novo i in., pkt 32.].
W rozpatrywanej sprawie to na podstawie art. 3 ak. 2 dyrektywy 2008/94 w art. 6 OchRPU ustalono jako datę
referencyjną dzień wpisania do rejestru handlowego orzeczenia o wszczęciu postępowania upadłościowego. Z akt
sprawy nie wynika, aby Republika Bułgarii skorzystała z przewidzianego w art. 4 ust. 2 ak. 2 i 3 tej dyrektywy prawa
do ustanowienia okresu referencyjnego w rozumieniu tego przepisu. Na mocy art. 4 ust. 1 i art. 4 ust. 2 ak. 1
dyrektywy 2008/94 państwa członkowskie mają prawo do ograniczania przejmowania zaspokojenia roszczeń przez
instytucje gwarancyjne, wówczas gdy stosunek pracy ustał przed tą datą referencyjną, przewidując je jedynie
w odniesieniu do pracowników, których stosunek pracy ustał w ciągu ostatnich trzech miesięcy poprzedzających tę
datę, jak to przewiduje art. 4 ust. 1 OchRPU. Trybunał uznał, że wykluczenie pracowników, których stosunek
pracy ustał przed tym okresem, nie narusza ochrony minimalnej, przewidzianej w art. 4 ust. 2 ak. 1 dyrektywy
2008/94, jeśli ci pracownicy nie mają wobec niewypłacalnego pracodawcy niezaspokojonych roszczeń wynikających
z umowy o pracę lub stosunku pracy powstałych w ciągu ostatnich trzech miesięcy poprzedzających tę datę
referencyjną.
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 25.7.2018 r., Guigo, C-338/17







Trybunał Sprawiedliwości wskazał na konieczność zachowania równowagi finansowej instytucji gwarancyjnych oraz możliwości państw członkowskich do ograniczania odpowiedzialności wypłat. W kontekście konkretnego przypadku, TS podkreślił, że wykluczenie pracowników, których stosunek pracy ustał przed określonym terminem, nie narusza ochrony minimalnej przewidzianej w dyrektywie 2008/94/WE.