Wstąpienie w prawa i obowiązki wynikające z umów o pracę

Artykuł omawia zakres stosowania dyrektywy Rady 2001/23/WE w kontekście przejęcia przedsiębiorstw i ochrony praw pracowników. Zawiera interpretację TSUE dotyczącą przejęcia jednostki gospodarczej i przenoszenia praw pracowników na nowego pracodawcę. Ramy prawne zarówno UE, jak i hiszpańskie, są analizowane pod kątem obowiązków i zabezpieczeń socjalnych pracowników.

Tematyka: dyrektywa 2001/23, przejęcie przedsiębiorstwa, prawa pracowników, TSUE, ochrona socjalna, zasoby ludzkie, jednostka gospodarcza, tożsamość, układ zbiorowy, hiszpańskie prawo pracy

Artykuł 1 ust. 1 dyrektywy Rady 2001/23/WE z 12.3.2001 r. w sprawie zbliżania ustawodawstw państw
członkowskich odnoszących się do ochrony praw pracowniczych w przypadku przejęcia przedsiębiorstw,
zakładów lub części przedsiębiorstw lub zakładów[Dz.Urz. UE L Nr 82, s. 16; dalej jako: dyrektywa 2001/23.]
należy interpretować w ten sposób, że dyrektywa ta ma zastosowanie do sytuacji, w której zleceniodawca
rozwiązał zawartą z danym przedsiębiorstwem umowę o świadczenie usług ochrony obiektów i zawarł, do
celów świadczenia tych usług, nową umowę z innym przedsiębiorstwem, które przejmuje, na podstawie
układu zbiorowego, zasadniczą część, w znaczeniu liczebności i kompetencji, personelu, który został
przydzielony przez pierwsze przedsiębiorstwo do wykonania tego świadczenia, pod warunkiem że transakcji
tej towarzyszy dokonane między dwoma danymi przedsiębiorstwami przejęcie jednostki gospodarczej.
Wyrok TS z 11.7.2018 r., Somoza Hermo i Ilunión Seguridad, C-60/17

Ramy prawne
1. Prawo UE
Zgodnie z motywem 3 dyrektywy 2001/23 konieczne jest zapewnienie ochrony pracowników w przypadku zmiany
pracodawcy, w szczególności zapewnienie przestrzegania ich praw.
Motyw 8 tej dyrektywy przewiduje, że względy pewności prawnej i przejrzystości wymagały, aby pojęcie prawne
przejęcia zostało wyjaśnione w świetle orzecznictwa TSUE. Wyjaśnienie to nie zmienia zakresu stosowania
dyrektywy 77/187/EWG, interpretowanej przez Trybunał.
Artykuł 1 ust. 1 dyrektywy 2001/23 stanowi:
„a) Niniejsza dyrektywa ma zastosowanie do każdego przypadku przejęcia przedsiębiorstwa, zakładu lub części
przedsiębiorstwa, zakładu, przez innego pracodawcę w wyniku prawnego przeniesienia własności lub łączenia.
b) Zgodnie z lit. a) i dalszymi postanowieniami niniejszego artykułu przejęcie w rozumieniu niniejszej dyrektywy
następuje wtedy, kiedy przejmowana jest jednostka gospodarcza, która zachowuje swoją tożsamość, oznaczającą
zorganizowane połączenie zasobów, którego celem jest prowadzenie działalności gospodarczej, bez względu na to,
czy jest to działalność podstawowa, czy pomocnicza”.
Zgodnie z art. 3 dyrektywy 2001/23:
„1. Prawa i obowiązki zbywającego wynikające z umowy o pracę lub stosunku pracy istniejącego w momencie
przejęcia przechodzą, w wyniku tego przejęcia, na przejmującego.
Państwa członkowskie mogą ustalić, że po dacie przejęcia zbywający i przejmujący są wspólnie odpowiedzialni za
zobowiązania, które powstały przed dniem przejęcia, wynikające z umowy o pracę lub ze stosunku pracy istniejących
w chwili przejęcia. […]
3. Po dokonaniu przejęcia przejmujący w dalszym ciągu przestrzega zasad i warunków ustanowionych we wszystkich
układach zbiorowych, na takich samych zasadach, jakie stosowane były w ramach tych układów, w stosunku do
zbywającego, do momentu rozwiązania lub wygaśnięcia układów zbiorowych lub do czasu wejścia w życie lub
zastosowania innych układów zbiorowych.
Państwa członkowskie mogą ograniczyć okres przestrzegania tych zasad i warunków z zastrzeżeniem, że nie będzie
on trwał krócej niż jeden rok.
4. a) ?O ile państwa członkowskie nie ustalą inaczej, ust. 1 i 3 nie stosuje się w odniesieniu do praw pracowników do
świadczeń związanych z wiekiem, inwalidztwem lub dla pozostających przy życiu członków rodziny w ramach
istniejącego w zakładzie, poza systemem obowiązkowych zabezpieczeń społecznych w państwach członkowskich,
uzupełniającego zakładowego lub międzyzakładowego systemu emerytalnego.
b) Nawet wtedy, gdy państwa członkowskie nie przewidują, iż, zgodnie z lit. a) powyżej, ust. 1 i 3 obowiązują
w stosunku do takich praw, przyjmują one środki konieczne do ochrony interesów pracowników i osób, które nie są
już zatrudnione w zakładzie zbywającego w momencie przejęcia, w odniesieniu do praw przyznających im
natychmiast lub w przyszłości uprawnienia do świadczeń związanych z wiekiem, w tym do świadczeń dla
pozostających przy życiu członków rodziny, w ramach uzupełniającego programu, określonego w akapicie a)”.

Na podstawie art. 8 dyrektywy 2001/23 niniejsza dyrektywa nie narusza prawa państw członkowskich do stosowania
lub wprowadzania przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych, które są korzystniejsze dla
pracowników, albo do wspierania lub zezwalania na układy zbiorowe lub układy pomiędzy partnerami społecznymi
bardziej korzystne dla pracowników.
2. Prawo hiszpańskie
Artykuł 44 Kodeksu pracy[Dalej jako: KP.] stanowi:
„1. Przejęcie przedsiębiorstwa, zakładu bądź niezależnej jednostki produkcyjnej tego przedsiębiorstwa nie prowadzi
automatycznie do zakończenia stosunku pracy; nowy pracodawca wstępuje w prawa i obowiązki poprzedniego
pracodawcy z tytułu umowy o pracę i zabezpieczenia społecznego, w tym zobowiązania emerytalne, na warunkach
przewidzianych przez właściwe przepisy szczególne, a ogólnie we wszystkie obowiązki w dziedzinie dodatkowej
ochrony socjalnej, jakich podjął się zbywający.
2. Do celów niniejszego przepisu pod pojęciem przejęcia przedsiębiorstwa rozumie się przejęcie jednostki
gospodarczej zachowującej swoją tożsamość, rozumianej jako zorganizowany zespół zasobów, którego celem jest
prowadzenie działalności gospodarczej, bez względu na to, czy jest to działalność podstawowa czy pomocnicza.
3. Z zastrzeżeniem postanowień dotyczących zabezpieczenia społecznego zbywający i przejmujący stanowiący
strony przejęć dokonywanych pomiędzy działającymi przedsiębiorstwami ponoszą przez trzy lata odpowiedzialność
solidarną za powstałe przed przejęciem i niezaspokojone wierzytelności pracowników”.
Artykuł 14 państwowego układu zbiorowego pracy dla przedsiębiorstw ochrony przewiduje, że z uwagi na charakter
i specyficzne okoliczności wykonywania działalności, które wymagają mobilności pracowników z jednego stanowiska
pracy na drugie, celem tego przepisu jest zagwarantowanie stabilności zatrudnienia pracowników tego sektora, lecz
nie stabilności stanowiska pracy, na podstawie następujących przepisów wykonawczych znajdujących zastosowanie
do usług ochroniarskich, systemów ochrony, ochrony osobistej i szczególnych usług ochrony na wsi:
„A) Przepisy wykonawcze.
W sytuacji gdy po wyłonieniu w drodze przetargu nowego podmiotu świadczącego usługi na rzecz przedsiębiorstwa
publicznego lub prywatnego ze względu na rozwiązanie, niezależnie od przyczyn, tej umowy o świadczenie usług,
dane przedsiębiorstwo przekazuje wykonanie tego zamówienia nowemu podmiotowi, któremu udzielono zamówienia,
podmiot przejmujący jest zobowiązany do wstąpienia w prawa i obowiązki wynikające z umów zawartych
z pracownikami przydzielonymi do świadczenia pracy, której dotyczy to zamówienie i w miejscu, w którym jest ono
realizowane, niezależnie od rodzaju umowy, na podstawie której pracownicy ci wykonują tę pracę, czy też grupy
pracowniczej, do której należą, jeśli przez okres co najmniej siedmiu miesięcy poprzedzających wstąpienie w prawa
i obowiązki pozostawali oni rzeczywiście przydzieleni do świadczenia usługi, której dotyczy przeniesienie, który to
okres obejmuje ustawowe nieobecności pracownika świadczącego przejętą usługę, ustalone w art. 45, 46 i 50
niniejszego układu zbiorowego pracy, sytuacje tymczasowej niezdolności do pracy i dyscyplinarne zawieszenia
w pełnieniu obowiązków zawodowych, niezależnie od ich przyczyny, z wyraźnym wyłączeniem przewidzianego w art.
48 urlopu bezpłatnego, z wyjątkiem pracowników zatrudnionych do wykonania określonego zadania lub świadczenia
określonej usługi. […]
B) Zobowiązania przedsiębiorstw, które zaprzestają świadczyć usługę, i przedsiębiorstwa, któremu udzielono
zamówienia.
B.1 Przedsiębiorstwo, które zaprzestaje być wykonawcą: przedsiębiorstwo, które zaprzestaje świadczyć usługę: […]
3) pozostaje jedynym zobowiązanym z tytułu:
a) należności wynikających ze świadczenia pracy aż do momentu, kiedy zaprzestaje być wykonawcą oraz
b) wszelkich innych wierzytelności, w tym również urlopowych, gdyż w ramach wstąpienia w prawa i obowiązki nowy
wykonawca zamówienia jest jedynie zobowiązany do dalszego zatrudnienia pracowników, których to zamówienie
dotyczy”.
Stan faktyczny
Á. Somoza Hermo pracował jako ochroniarz na rzecz Esabe Vigilancia SA [Dalej jako: EV.]. EV udzielono
zamówienia na świadczenie usług ochrony muzeum pątniczego w Santiago de Compostela, znajdującego się
w zarządzie wydziału kultury regionalnego rządu galicyjskiego. W dniu 16.10.2012 r. zamówienie na świadczenie
tych usług ochroniarskich zostało udzielone spółce Vigilancia Integrada SA [Dalej jako: VINSA.], obecnie Ilunión
Seguridad, która z tym dniem wstąpiła w prawa i obowiązki wynikające z umów o pracę zawartych przez
przedsiębiorstwo, któremu uprzednio udzielono tego zamówienia, w tym również z umowy z Á. Somozą Hermem.
VINSA uprzedziła ? Á. Somozę Herma, że zgodnie z układem zbiorowym dla przedsiębiorstw ochrony zaległe kwoty
wynagrodzenia i dodatkowe świadczenia socjalne przyznane przez Esabe Vigilancia za lata 2010–2012 miały zostać

uiszczone przez Esabe Vigilancia. Z uwagi na to, że obydwa przedsiębiorstwa odmówiły uiszczenia żądanych przez
Á. Somozę Herma kwot, ten ostatni wniósł pozew do sądu w Santiago de Compostela w celu uzyskania ich zapłaty.
Sąd uwzględnił częściowo ten pozew i zasądził od Esabe Vigilancia i VINSA zapłatę nieprzedawnionych należności
na zasadzie odpowiedzialności solidarnej na podstawie o art. 44 ust. 1 KP. VINSA wniosła odwołanie od wyroku.
Poprzez pytania prejudycjalne sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy art. 1 ust. 1 dyrektywy 2001/23 należy
interpretować w ten sposób, że ta dyrektywa ma zastosowanie do sytuacji, w której zleceniodawca rozwiązał zawartą
z danym przedsiębiorstwem umowę o świadczenie usług ochrony obiektów i zawarł, do celów świadczenia tych
usług, nową umowę z innym przedsiębiorstwem, które przejmuje, na podstawie układu zbiorowego, zasadniczą
część, w znaczeniu liczebności i kompetencji, personelu, który został przydzielony przez pierwsze przedsiębiorstwo
do wykonania tego świadczenia, gdy prowadzenie rozpatrywanej działalności opiera się zasadniczo na zasobach
ludzkich?
Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości
Zgodnie z art. 1 ust. 1 lit. a) dyrektywa 2001/23 ma zastosowanie do każdego przypadku przejęcia przedsiębiorstwa,
zakładu lub części przedsiębiorstwa bądź zakładu przez innego pracodawcę w wyniku prawnego przeniesienia
własności lub łączenia. Z orzecznictwa TS wynika, że znaczenia tego przepisu nie można oceniać wyłącznie na
podstawie jego wykładni językowej. Ze względu na rozbieżności między wersjami językowymi tej dyrektywy oraz na
różnice w uregulowaniach krajowych dotyczących pojęcia „umowne przeniesienie własności” Trybunał nadał
temu terminowi znaczenie na tyle szerokie, aby odpowiadało ono celowi dyrektywy 2001/23, jakim jest ochrona
pracowników w przypadku zmiany pracodawcy[Zob. wyrok z 20.1.2011 r., CLECE, C-463/09, EU:C:2011:24, pkt 29
i przytoczone tam orzecznictwo.]. Zgodnie z orzecznictwem TS zakres stosowania dyrektywy 2001/23 obejmuje
wszystkie sytuacje zmiany, w ramach stosunków umownych, osoby fizycznej lub prawnej odpowiedzialnej za
działanie przedsiębiorstwa, która podejmuje zobowiązania pracodawcy wobec pracowników przedsiębiorstwa[Wyrok
z 19.10.2017 r., Securitas, C-200/16, EU:C:2017:780, pkt 23 i przytoczone tam orzecznictwo.]. Tym samym, aby
dyrektywa 2001/23 miała zastosowanie, nie jest konieczne istnienie bezpośrednich stosunków umownych pomiędzy
zbywającym a przejmującym, ponieważ do zbycia może dojść za pośrednictwem osób trzecich. Trybunał stwierdził,
że brak związku umownego między obydwoma przedsiębiorstwami, którym kolejno powierzono przedmiotową
ochronę obiektów, pozostaje bez znaczenia dla kwestii, czy dyrektywa 2001/23 znajduje zastosowanie w sytuacji
takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym[Podobnie wyrok Securitas, pkt 24.].
Zgodnie z art. 1 ust. 1 lit. b) dyrektywy 2001/23, aby miała ona zastosowanie, przejęcie musi dotyczyć „jednostki
gospodarczej, która zachowuje swoją tożsamość, oznaczającą zorganizowane połączenie zasobów, którego
celem jest prowadzenie działalności gospodarczej, bez względu na to, czy jest to działalność podstawowa
czy pomocnicza”. W celu ustalenia, czy ten warunek został spełniony, TS wskazał, że należy wziąć pod uwagę
wszystkie okoliczności faktyczne danej transakcji, do których zalicza się w szczególności: rodzaj danego
przedsiębiorstwa lub zakładu, przejęcie lub brak przejęcia aktywów, takich jak budynki i ruchomości, wartość
składników niematerialnych w chwili przejęcia, przejęcie lub brak przejęcia większości pracowników przez nowego
pracodawcę, przejęcie lub brak przejęcia klienteli, a także stopień podobieństwa działalności prowadzonej przed
przejęciem i po przejęciu oraz czas ewentualnego zawieszenia tej działalności. Elementy te muszą podlegać analizie
w ramach całościowej oceny okoliczności danej sprawy i z tego względu nie mogą być oceniane osobno[Wyrok
Securitas, pkt 26 i przytoczone tam orzecznictwo.]. W szczególności TS stwierdził, że wówczas sąd krajowy powinien
zwłaszcza uwzględnić rodzaj przedsiębiorstwa lub zakładu, którego dotyczy transakcja[Por. wyroki: z 26.11.2015 r.,
Aira Pascual i Algeposa Terminales Ferroviarios, C-509/14, EU:C:2015:781, pkt 33; Securitas, pkt 27.]. Trybunał
wskazał, że waga poszczególnych kryteriów charakteryzujących fakt przejęcia w rozumieniu dyrektywy 2001/23 musi
się różnić w zależności od prowadzonej działalności, tj. metod produkcji lub eksploatacji, które stosuje się w danym
przedsiębiorstwie, zakładzie lub w danej części zakładu[Zob. wyrok Securitas, pkt 28 i przytoczone tam
orzecznictwo.]. W pewnych dziedzinach jednostka gospodarcza może funkcjonować bez znacznych materialnych czy
niematerialnych składników majątkowych, tak że zachowanie tożsamości takiej jednostki po dokonaniu transakcji,
której była przedmiotem, nie może zależeć od przeniesienia tych składników[Wyrok CLECE, pkt 35 i przytoczone tam
orzecznictwo.]. Trybunał uznał, że w dziedzinach, w których działalność opiera się głównie na sile roboczej, zespół
pracowników, który prowadzi trwale wspólną działalność, może odpowiadać jednostce gospodarczej i może ona
zachować tożsamość po dokonaniu jej przejęcia, jeśli nowy pracodawca nie tylko będzie kontynuował
dotychczasową działalność, lecz przejmie także zasadniczą część, w znaczeniu liczebności i kompetencji, personelu,
który jego poprzednik specjalnie przydzielił do tego zadania. W takim przypadku nowy pracodawca nabywa
zorganizowaną całość składników, które pozwolą mu na kontynuowanie działalności lub pewnych elementów
działalności przedsiębiorstwa zbywającego w sposób trwały[Zob. wyrok CLECE, pkt 36 i przytoczone tam
orzecznictwo.].
Trybunał stwierdził, że działalność polegającą na ochronie muzeum, jak ta w rozpatrywanej sprawie, która nie
wymaga zaangażowania szczególnych środków, można uznać za działalność opartą głównie na sile roboczej,
w związku z czym zespół pracowników zatrudnionych wspólnie przez dłuższy czas przy ochronie może, w przypadku
braku innych czynników produkcji, odpowiadać jednostce gospodarczej. Przy czym tożsamość takiej jednostki musi

jeszcze zostać utrzymana po dokonaniu danej transakcji[Analogicznie wyrok CLECE, pkt 39.]. Do celów
wykonywania powierzonej wcześniej EV działalności ochrony muzeum pątniczego w Santiago de Compostela VINSA
przejęła pracowników uprzednio przydzielonych do wykonywania tej działalności przez EV. W ocenie TS tożsamość
takiej jednostki gospodarczej, jak ta, o której mowa w sprawie w postępowaniu głównym, która jest oparta przede
wszystkim na sile roboczej, może zostać zachowana, jeśli doszło do przejęcia zasadniczej części pracowników tej
jednostki przez domniemanego przejmującego.
Rząd hiszpański utrzymywał, że przejęcie personelu EV zostało narzucone VINSA przez układ zbiorowy, ale TS
uznał, że tego rodzaju okoliczność pozostaje bez wpływu na fakt, iż przejęcie dotyczy jednostki gospodarczej.
Dodatkowo TS podkreślił, iż cel realizowany przez układ zbiorowy dla przedsiębiorstw ochrony jest identyczny
z celem dyrektywy 2001/23 i że ten układ zbiorowy wyraźnie dotyczy, w odniesieniu do przejęcia części personelu,
kwestii ponownego przetargu, o której mowa w rozpatrywanej sprawie[Podobnie wyrok z 24.1.2002 r., Temco, C-
51/00, EU:C:2002:48, pkt 27.].
Autorka jest doktorem nauk prawnych, ekspertem ds. prawa gospodarczego, WPiA UKSW w Warszawie
Wyrok TS z 11.7.2018 r., Somoza Hermo i Ilunión Seguridad, C-60/17

Wyrok TSUE potwierdza, że kryteria przejęcia jednostki gospodarczej należy analizować całościowo, uwzględniając m.in. zasoby ludzkie. Przejęcie pracowników i kontynuacja działalności wpływają na zachowanie tożsamości jednostki. Interpretacja TSUE jest kluczowa dla ochrony pracowników w sytuacjach zmiany pracodawcy.