Nabycie praw majątkowych po zmarłym pracowniku

Spadkobiercom zmarłego pracownika przysługuje ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop, zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości. Sprawa dotyczy pytania, czy spadkobiercy mają prawo do wyrównania finansowego za urlop pracownika zmarłego w trakcie zatrudnienia i czy to prawo przysługuje również w przypadku stosunku pracy dwóch osób prywatnych.

Tematyka: nabycie praw majątkowych, ekwiwalent pieniężny, niewykorzystany urlop, spadkobiercy, Trybunał Sprawiedliwości, orzecznictwo, prawa pracownicze, Unia Europejska, Karta Praw Podstawowych

Spadkobiercom zmarłego pracownika przysługuje od jego byłego pracodawcy ekwiwalent pieniężny za
coroczny płatny urlop, który nie został wykorzystany przez tego pracownika – orzekł Trybunał
Sprawiedliwości.

Stan faktyczny
Niemieccy pracodawcy oddalili wnioski następców prawnych o przyznanie ekwiwalentu pieniężnego za
niewykorzystane coroczne urlopy przysługujące zmarłym pracownikom.
Pytania prejudycjalne
Poprzez pytania prejudycjalne sąd krajowy dążył do ustalenia czy art. 7 dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady z 4.11.2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy lub art. 31 ust. 2 Karty
praw podstawowych Unii Europejskiej przyznają spadkobiercy pracownika zmarłego w czasie trwania stosunku pracy
prawo do wyrównania finansowego za minimalny coroczny urlop przysługujący pracownikowi przed śmiercią, co jest
wykluczone na mocy na mocy niemieckiego prawa? W razie odpowiedzi twierdzącej, czy ma to zastosowanie
również wtedy, gdy stosunek pracy wiązał dwie osoby prywatne?
Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości
Prawo do ekwiwalentu pieniężnego następców prawnych pracownika
Zgodnie z orzecznictwem TS prawo do corocznego płatnego urlopu każdego pracownika należy uważać za
zasadę unijnego prawa socjalnego o szczególnej wadze, od której nie może być odstępstw i której wdrażanie
przez właściwe organy krajowe może odbywać się tylko w granicach wyraźnie wytyczonych w dyrektywie
2003/88 (wyrok Bollacke, C-118/13, pkt 15). Celem zapewnienie poszanowania tego prawa, nie można dokonać
ścisłej wykładni art. 7 dyrektywy 2003/88 na niekorzyść praw pracownika wynikających z tego przepisu (wyrok
Bollacke, pkt 22).
Trybunał podkreślił, że prawo do corocznego urlopu stanowi tylko jeden z dwóch aspektów prawa do corocznego
płatnego urlopu jako podstawowej zasady unijnego prawa socjalnego, a ta zasada obejmuje również prawo do
otrzymania wynagrodzenia. Użyte w art. 7 dyrektywy 2003/88 sformułowanie „coroczny płatny urlop” oznacza, że
wynagrodzenie musi być wypłacane pracownikowi w trakcie corocznego urlopu w rozumieniu dyrektywy.
Wynagrodzenie to ma na celu umożliwienie pracownikowi rzeczywistego skorzystania z urlopu, do którego ma on
prawo (wyrok Robinson-Steele i in., C-131/04 i C-257/04, pkt 49).
W ocenie TS art. 7 ust. 2 dyrektywy 2003/88 – który stanowi, że minimalny okres corocznego płatnego urlopu nie
może być zastąpiony ekwiwalentem pieniężnym z wyjątkiem sytuacji, gdy stosunek pracy ustał – ma na celu
zapewnienie, aby pracownik mógł korzystać z rzeczywistego odpoczynku, w trosce o skuteczną ochronę jego
bezpieczeństwa i zdrowia. W sytuacji gdy stosunek pracy ustaje, pracownik nie może już faktycznie skorzystać z tego
prawa. Właśnie w celu zapobieżenia tej niemożności w art. 7 ust. 2 dyrektywy 2003/88 ustanowiono prawo
pracownika do ekwiwalentu pieniężnego (wyroki: Schultz-Hoff i in., C-350/06 i C-520/06, pkt 56). Trybunał
podkreślił, że ten przepis nie ustanawia żadnego warunku w zakresie przyznania tego prawa poza, po pierwsze,
ustaniem stosunku pracy, a po drugie, niewykorzystaniem przez pracownika całego corocznego płatnego
urlopu, do którego miał on prawo w chwili ustania tego stosunku (wyrok Bollacke, pkt 23). Tym samym powód
ustania stosunku pracy nie ma znaczenia w kontekście prawa do ekwiwalentu pieniężnego, o którym mowa w art. 7
ust. 2 dyrektywy 2003/88 (wyrok Maschek, pkt 28).
Trybunał podkreślił, że nabyte przez pracownika prawo do corocznego płatnego urlopu, rozpatrywane w aspekcie
finansowym, ma charakter ściśle majątkowy i jako takie ma stać się częścią majątku danej osoby, w związku
z czym jej śmierć nie może z mocą wsteczną pozbawić jej tego majątku, a w konsekwencji tych, którym przekazuje
się go w drodze dziedziczenia, nie może pozbawić skutecznego korzystania z tego finansowego komponentu prawa
do corocznego płatnego urlopu. Tym samym prawo do pieniężnego odszkodowania, w sytuacji gdy stosunek
pracy ustał wskutek śmierci pracownika, zdaniem TS, wydaje się niezbędne do zapewnienia skuteczności
prawa do corocznego płatnego urlopu przyznawanego pracownikowi (wyrok Bollacke, pkt 24).
Prawo do corocznego płatnego urlopu jako prawo podstawowe

Prawo do corocznego płatnego urlopu wypoczynkowego, jako zasada unijnego prawa socjalnego, nie tylko ma
szczególną wagę, lecz zostało także uznane w art. 31 ust. 2 Karty, która stosownie do art. 6 ust. 1 TUE posiada tę
samą moc prawną co Traktaty (wyrok Sobczyszyn, C-178/15, pkt 20). Prawa podstawowe chronione w porządku
prawnym UE są stosowane we wszystkich sytuacjach podlegających unijnemu prawu (wyrok Association de
médiation sociale, C-176/12, pkt 42). W spornym niemieckim uregulowaniu transponowano przepisy dyrektywy
2003/88, zatem TS uznał, że w rozpatrywanych sprawach można stosować art. 31 ust. 2 Karty (wyrok Association de
médiation sociale, pkt 43).
Z treści art. 31 ust. 2 Karty wynika, że to postanowienie gwarantuje „prawo” każdego pracownika do
„corocznego płatnego urlopu”. Trybunał podkreślił, że to postanowienie powoduje, że niedopuszczalne jest
przyjęcie przez państwa członkowskie przepisów, w wyniku których śmierć pracownika pozbawia go z mocą
wsteczną korzyści z prawa do corocznego płatnego urlopu, które nabył przed śmiercią, a tym samym jego następców
prawnych korzyści z ekwiwalentu pieniężnego, który zastępuje urlop, jako majątkowy komponent tego prawa. Tym
samym, gdy stosunek pracy ustaje wskutek śmierci pracownika, to nie tylko z art. 7 ust. 2 dyrektywy 2003/88,
ale również z art. 31 ust. 2 Karty wynika, iż aby zapobiec utracie z mocą wsteczną podstawowego prawa do
corocznego płatnego urlopu nabytego przez tego pracownika, w tym w jego aspekcie majątkowym, prawo
pracownika do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop jest przenoszone w drodze dziedziczenia na jego
następców prawnych.
Odstąpienie przez sąd krajowy od stosowania prawa krajowego

S tosując prawo wewnętrzne sądy krajowe są zobowiązane, w pierwszej kolejności, do stosowania wykładni
zgodnej (prounijna wykładnia). Trybunał wskazał, że do sądu odsyłającego należy wywiązanie się z obowiązku
weryfikacji, czy taka wykładnia zgodna jest możliwa.
Z orzecznictwa TS wynika, że jednostki mogą powoływać się na bezwarunkowe i dostatecznie jasne przepisy
dyrektywy wobec państwa członkowskiego (wyrok Smith, C-122/17, pkt 45). W ocenie TS art. 7 ust. 1 i 2 dyrektywy
2003/88 spełniają te kryteria bezwarunkowego i dostatecznie jasnego charakteru (wyrok Dominguez, pkt 34–
36). Jednakże TS podkreślił, że nawet jasny, precyzyjny i bezwarunkowy przepis dyrektywy mający na celu
przyznanie podmiotom praw lub nałożenie na nie obowiązków nie może być stosowany w ramach sporu zawisłego
wyłącznie pomiędzy jednostkami (wyrok Smith, pkt 43). Zatem na art. 7 dyrektywy 2003/88 nie można się więc
powoływać w sporze pomiędzy jednostkami w celu zapewnienia pełnej skuteczności omawianego prawa do urlopu
i odstąpienia od stosowania każdego sprzecznego z nim przepisu prawa krajowego (wyrok Fenoll, C-316/13, pkt 48).

Prawo do corocznego płatnego urlopu, przyznane w art. 31 ust. 2 Karty, posiada zarówno charakter imperatywny, jak
i bezwarunkowy oraz nie wymaga uszczegółowienia w unijnym lub krajowym prawie. W ocenie TS to postanowienie
jest wystarczające, aby samoistnie przyznawać pracownikom prawo, na które mogą się oni powoływać w sporze z ich
pracodawcą w sytuacji objętej unijnym prawem i podlegającej w efekcie zakresowi stosowania Karty (wyrok
Egenberger, pkt 76).
Reasumując TS orzekł:
1) Wykładni art. 7 dyrektywy 2003/88 oraz art. 31 ust. 2 Karty należy dokonywać w ten sposób, że stoją one
na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, na którego podstawie, gdy stosunek pracy ustaje z powodu
śmierci pracownika, nabyte zgodnie z tymi przepisami prawo do corocznego płatnego urlopu, który nie
został wykorzystany przez pracownika przed jego śmiercią, wygasa i nie powstaje prawo do ekwiwalentu
pieniężnego za taki urlop, które mogłoby zostać przeniesione na następców prawnych pracownika w drodze
dziedziczenia.
2) W przypadku gdy nie jest możliwe dokonanie wykładni uregulowania krajowego, takiego jak rozpatrywane,
w sposób zapewniający jego zgodność z art. 7 dyrektywy 2003/88 i art. 31 ust. 2 Karty, sąd krajowy,
rozpatrujący spór między następcą prawnym zmarłego pracownika a byłym pracodawcą tego pracownika,
musi odstąpić od stosowania tego uregulowania krajowego i zapewnić, aby temu następcy prawnemu
przyznać na koszt tego pracodawcy ekwiwalent pieniężny za coroczny płatny urlop nabyty zgodnie
z powyższymi unijnymi regulacjami, a niewykorzystany przez tego pracownika przed jego śmiercią.
Obowiązek ten spoczywa na sądzie krajowym na mocy art. 7 dyrektywy 2003/88 oraz art. 31 ust. 2 Karty,
w przypadku gdy spór dotyczy następcy prawnego i pracodawcy posiadającego status organu władzy
publicznej, oraz na mocy drugiego postanowienia, w przypadku gdy spór powstaje między następcą
prawnym a pracodawcą prywatnym.
Jedyny przypadek zastąpienia minimalnego okresu corocznego płatnego urlopu wypłatą ekwiwalentu pieniężnego
uregulowany w dyrektywie 2003/88 dotyczy przypadku, gdy stosunek pracy ulega rozwiązaniu. W przedstawionym
wyroku Trybunał kontynuuje linię orzeczniczą zaprezentowaną w wyroku Bollacke (C-118/13).W wyroku Bollacke TS
orzekł, że w świetle art. 7 dyrektywy 2003/88 prawo do ekwiwalentu pieniężnego nie wygasa z uwagi wyłącznie na

śmierć pracownika. Natomiast analizowany wyrok odnosi się to do sytuacji gdy prawo krajowe wyklucza, aby taki
ekwiwalent pieniężny mógł wchodzić w skład masy spadkowej. Jednakże TS podkreślił, że prawo pracownika do
corocznego płatnego urlopu ma również charakter majątkowy, a zatem staje się częścią majątku danej pracownika.
Zatem jego śmierć nie może z mocą wsteczną odebrać mu tego majątku, a w konsekwencji jego spadkobierców nie
może pozbawić skutecznego korzystania z tego finansowego składnika prawa do corocznego płatnego urlopu.
W przedstawionym wyroku TS rozważał również możliwość zastosowania przy rozpatrywaniu prawa do corocznego
płatnego urlopu postanowienia art. 31 Karty. Zgodnie z jednolitym stanowiskiem TS prawa podstawowe chronione
w porządku prawnym UE są stosowane we wszystkich sytuacjach podlegających temu prawu. Trybunał uznał, że gdy
stosunek pracy ustaje wskutek śmierci pracownika, to nie tylko z art. 7 ust. 2 dyrektywy 2003/88, ale również z art. 31
ust. 2 Karty wynika, iż aby zapobiec utracie z mocą wsteczną analizowanego prawa w jego aspekcie majątkowym,
prawo pracownika do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop jest przenoszone w drodze dziedziczenia
na jego następców prawnych.
Praktyczne znacznie mają również rozważania dotyczące roli sądu krajowego interpretującego prawo krajowe
niezgodne z prawem UE. Trybunał wskazał, że sąd krajowy interpretując przepis prawa krajowego powinien dokonać
wykładni zgodnej (prounijnej wykładni) i dopiero w sytuacji gdy nie będzie ona możliwa sąd krajowy powinien
odstąpić od stosowania prawa krajowego. Przy czym należy podkreślić, że uwagi przedstawione przez TS należy
interpretować znacznie szerzej niż tylko w odniesieniu do analizowanego w tym orzeczeniu prawa.
Odnosząc analizowany wyrok do polskich przepisów należy wskazać, że zgodnie z art. 631 § 2 KP uprawnionymi do
świadczeń majątkowych, wynikających ze stosunku pracy zmarłego pracownika, są małżonek oraz inne osoby
spełniające warunki do uzyskania renty rodzinnej zgodnie z przepisami o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, a w przypadku braku takich osób prawa te wchodzą do spadku.
Wyrok TS z 6.11.2018 r., Bauer, C-569/16 i C-570/16

Wyrok TS z 6.11.2018 r., Bauer, C-569/16 i C-570/16

Trybunał Sprawiedliwości potwierdził, że prawo do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop ma charakter majątkowy i przechodzi na spadkobierców pracownika zmarłego. Ostatecznie, sąd krajowy jest zobowiązany do zapewnienia ekwiwalentu pieniężnego, jeśli stosunek pracy ustał wskutek śmierci pracownika.