Utrata niewykorzystanego corocznego urlopu

Tematyka: utrata urlopu, ekwiwalent pieniężny, Trybunał Sprawiedliwości, dyrektywa 2003/88/WE, prawo pracy, niewykorzystany urlop, ochrona pracownika

W przypadku braku złożenia przez pracownika wniosku o umożliwienie skorzystania z prawa do corocznego
płatnego urlopu przed dniem ustania stosunku pracy nie może on utracić – automatycznie i bez uprzedniego
sprawdzenia, czy pracodawca dopełnił swoje obowiązki w tym zakresie – niewykorzystane dni tego urlopu
i w związku z tym prawo do ekwiwalentu pieniężnego za ten niewykorzystany urlop – orzekł Trybunał
Sprawiedliwości.
Stan faktyczny
Od 13.5.2008 r. do 28.5.2010 r. S.K. odbywał aplikację prawniczą w administracji kraju związkowego Berlin. W 2010
r. S.K. nie korzystał z corocznego płatnego urlopu. W dniu grudniu 2010 r. wystąpił z wnioskiem o przyznanie mu
ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany coroczny płatny urlop. Wniosek ten został oddalony z uzasadnieniem,
że niemieckie rozporządzenia w sprawie urlopu wypoczynkowego urzędników i sędziów (dalej jako: EUrlVO) nie
przewiduje takiego prawa do ekwiwalentu. Z orzecznictwa niemieckich sądów wynika, że § 9 EUrlVO nakłada na
pracownika obowiązek złożenia wniosku o przyznanie corocznego płatnego urlopu, a w przypadku braku jego
spełnienia to prawo wygasa w chwili ustania stosunku pracy.
Pytanie prejudycjalne
Poprzez pytanie prejudycjalne sąd krajowy zmierzał do ustalenia, czy art. 7 dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady z 4.11.2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy (Dz.Urz. z 2003 r. L Nr
299, s. 9) należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie § 9 EUrlVO, w zakresie, w jakim oznacza
ono, że w braku złożenia przez pracownika wniosku o umożliwienie skorzystania z prawa do corocznego płatnego
urlopu przed ustaniem stosunku pracy zainteresowany traci automatycznie dni tego urlopu, do których był
uprawniony na mocy prawa UE w chwili tego ustania, a w związku z tym prawo do ekwiwalentu pieniężnego za
niewykorzystany coroczny płatny urlop?
Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości
Bezpośredni skutek art. 7 ust. 2 dyrektywy 2003/88
Z orzecznictwa TS wynika, że we wszystkich sytuacjach, gdy przepisy dyrektywy są z punktu widzenia ich treści
bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne, jednostki mogą powoływać się na nie przed sądami krajowymi przeciwko
państwu, jeśli państwo to nie transponowało dyrektywy do prawa krajowego w wyznaczonym terminie lub jeśli
dokonało niewłaściwej transpozycji (wyrok Dominguez, C-282/10, pkt 33). Trybunał uznał, że art. 7 ust. 2 dyrektywy
2003/88 nie ustanawia żadnego warunku w zakresie przyznania prawa do ekwiwalentu pieniężnego poza, po
pierwsze, ustaniem stosunku pracy, a po drugie, niewykorzystaniem przez pracownika całego corocznego
urlopu, do którego miał on prawo w chwili ustania tego stosunku. Prawo to jest przyznawane bezpośrednio
przez tę dyrektywę i nie może zależeć od warunków innych niż te, które są w niej wyraźnie przewidziane (wyroki:
Bollacke, C-118/13, pkt 23, 28). Trybunał podkreślił, że art. 7 ust. 2 spełnia kryteria bezwarunkowości
i wystarczającej precyzji, a zatem warunki wymagane dla wywoływania bezpośredniej skuteczności.
Trybunał uznał, że w niniejszej sprawie okoliczność, iż EUrlVO nie przewiduje wypłacenia omawianego ekwiwalentu
pieniężnego, sama w sobie nie może stanowić przeszkody dla otrzymania przez S.K. bezpośrednio na podstawie art.
7 ust. 2 dyrektywy 2003/88 takiego ekwiwalentu od byłego pracodawcy, któremu przysługuje przymiot organu władzy
publicznej. Trybunał podkreślił, że o ile zostanie ustalone, iż S.K. spełnia wymogi ustanowione przez art. 7 ust. 2,
sądy krajowe będą zobowiązane do odstąpienia od stosowania uregulowań lub praktyk krajowych, które stanowiłyby
przeszkodę dla otrzymania takiego ekwiwalentu.
Niezłożenie przez pracownika wniosku urlopowego przed ustaniem stosunku pracy
Zgodnie z orzecznictwem TS prawo każdego pracownika do corocznego płatnego urlopu jest zasadą unijnego prawa
socjalnego o szczególnej wadze, od której nie ma odstępstw i której wprowadzenie w życie przez władze krajowe
może być dokonane tylko w granicach wyraźnie wskazanych dyrektywą 2003/88 (wyrok Bollacke, pkt 15). Ponadto to
prawo zostało także uznane w art. 31 ust. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (wyrok Sobczyszyn, C-
178/15, pkt 20). Trybunał stwierdził, że w trosce o zapewnienie poszanowania tego podstawowego prawa, art. 7
dyrektywy 2003/88 nie może podlegać ścisłej wykładni na niekorzyść praw czerpanych przez pracownika z tego
przepisu (wyrok Bollacke, pkt 22).
Z treści art. 7 dyrektywy 2003/88 i orzecznictwa TS wynika, że to do państw członkowskich należy ustalenie w ich
regulacjach krajowych warunków wykonania i transpozycji prawa do corocznego płatnego urlopu (wyrok

Schultz-Hoff i in., C-350/06 i C-520/06, pkt 28). Trybunał uściślił, że art. 7 ust. 1 dyrektywy 2003/88 zasadniczo nie
stoi na przeszkodzie regulacji krajowej ustanawiającej szczegółowe zasady wykonywania prawa do corocznego
płatnego urlopu wyraźnie przyznanego przez tę dyrektywę, co obejmuje nawet utratę tego prawa po upływie okresu
rozliczeniowego lub okresu dozwolonego przeniesienia, pod warunkiem jednak, że pracownik, który utracił omawiane
prawo, miał faktyczną możliwość skorzystania z niego (wyrok Schultz-Hoff i in., pkt 43). W ocenie TS uregulowanie
krajowe, takie jak § 9 EUrlVO, objęte jest zakresem szczegółowych zasad wykonywania prawa do corocznego
płatnego urlopu w rozumieniu art. 7 ust. 1 dyrektywy 2003/88.
W rozpatrywanej sprawie sąd w Berlinie interpretuje § 9 EUrlVO w ten sposób, że niezłożenie przez pracownika
wniosku o skorzystanie z corocznego płatnego urlopu przed ustaniem stosunku pracy powoduje automatycznie, że
wraz z wygaśnięciem tego stosunku pracownik ten traci swoje prawa do tego urlopu i w związku z tym prawo do
ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop. Rzecznik generalny uznał, że taka automatyczna utrata prawa
do corocznego płatnego urlopu, która nie podlega uprzedniemu sprawdzeniu, czy pracownik miał
rzeczywiście możliwość skorzystania z tego prawa, narusza granice, które są wiążące dla państw
członkowskich, gdy te określają szczegółowe zasady wykonywania tego prawa (pkt 34 opinii). Trybunał
podkreślił, że pracownika należy traktować jako słabszą stronę stosunku pracy, w związku z czym niezbędne jest
wykluczenie, aby pracodawca miał możliwość narzucania ograniczeń praw pracownika. Tym samym każda praktyka
lub zaniechanie po stronie pracodawcy mogące potencjalnie zniechęcić pracownika do skorzystania
z corocznego płatnego urlopu wypoczynkowego są sprzeczne z celem tego urlopu (wyrok King, pkt 39). Przy
czym TS uściślił, że przestrzeganie obowiązku wynikającego dla pracodawcy z art. 7 dyrektywy 2003/88 nie może
zmuszać go do narzucania pracownikom rzeczywistego korzystania z ich prawa do corocznego płatnego urlopu.
Rzecznik generalny stwierdził, że pracodawca jest w szczególności zobowiązany zadbać w konkretny
i całkowicie przejrzysty sposób o to, aby pracownik miał rzeczywiście możliwość skorzystania z corocznego
płatnego urlopu, poprzez zachęcenie go, w razie potrzeby formalnie, do uczynienia tego, informując go – dokładnie
i w odpowiednim czasie w celu zapewnienia, aby urlop nadal służył zagwarantowaniu zainteresowanemu
wypoczynku i wytchnienia, do czego ma się przyczyniać – że jeśli z niego nie skorzysta, ten urlop będzie podlegał
utracie wraz z upływem okresu rozliczeniowego lub okresu dozwolonego przeniesienia lub też wraz z ustaniem
stosunku pracy, gdy ustanie to następuje w trakcie takiego okresu (pkt 43–45 opinii). Ciężar dowodu w tym
zakresie spoczywa na pracodawcy (wyrok Robinson-Steele i in., pkt 68). Jeśli nie jest on w stanie wykazać, że
dochował wszelkiej należytej staranności, aby pracownik miał rzeczywiście możliwość skorzystania
z przysługującego mu corocznego płatnego urlopu, TS uznał, że wygaśnięcie prawa do tego urlopu, a w razie ustania
stosunku pracy wynikający z tego brak wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany coroczny urlop
wypoczynkowy stanowią naruszenie, odpowiednio, art. 7 ust. 1 i art. 7 ust. 2 dyrektywy 2003/88. Jeśli natomiast
pracodawca jest w stanie przedstawić ciążący na nim w tym względzie dowód, w wyniku czego okazałoby się, iż to
umyślnie i z pełną świadomością co do konsekwencji, jakie mają z tego wynikać, pracownik nie wystąpił o coroczny
płatny urlop po uprzednim umożliwieniu mu rzeczywistego skorzystania z prawa do tego urlopu, art. 7 ust. 1 i 2
dyrektywy 2003/88 nie stoi na przeszkodzie utracie tego prawa ani, w razie ustania stosunku pracy,
wynikającemu z tego brakowi ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany coroczny płatny urlop.
Reasumując TS orzekł, że przepis art. 7 dyrektywy 2003/88 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na
przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, w zakresie,
w jakim oznacza ono, iż w przypadku braku złożenia przez pracownika wniosku o umożliwienie skorzystania
z prawa do corocznego płatnego urlopu przed dniem ustania stosunku pracy zainteresowany traci –
automatycznie i bez uprzedniego sprawdzenia, czy pracodawca rzeczywiście umożliwił mu, w szczególności
poprzez odpowiednią informację ze swej strony, skorzystanie z prawa do urlopu przed owym ustaniem – dni
tego urlopu, do których był uprawniony na mocy unijnego prawa w chwili tego ustania, a w związku z tym
prawo do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop.
Trybunał kontynuuje dotychczasową szeroką wykładnie prawa do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany
coroczny płatny urlop. W przedstawionym wyroku TS uznał, że niezależnie od tego czy regulacja krajowa odnośnie
przepisów i procedur prawa krajowego obowiązujących w dziedzinie ustalania urlopów pracowniczych, ma charakter
podstawowy, czy też dotyczy określonej grupy pracowników, nie może powodować wygaśnięcia nabytego przez
pracownika prawa do corocznego płatnego urlopu, w przypadku gdyby ten rzeczywiście nie miał możliwości
skorzystania z tego prawa.
Walorem przedstawionego wyroku jest również przeprowadzona w niniejszym uzasadnieniu analiza dotycząca
warunków wypłacania ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany coroczny płatny urlop, która może być przydatna
również przy interpretacji innych zagadnień z zakresu prawa pracy. Trybunał odniósł się do sytuacji w której
ustawodawca nie transponował bądź nieprawidłowo transponował przepisy dyrektywy. W takim przypadku
zainteresowany może powołać się bezpośrednio na jej przepisy z pominięciem praw krajowego, ale warunkiem jest
aby po pierwsze, przepisy dyrektywy były bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne, a po drugie, aby druga strona
sporu było państwa członkowskie występujące bądź jako organ, bądź jako pracodawca.
Wyrok TS z 6.11.2018 r., Kreuziger, C-619/16

Wyrok TS z 6.11.2018 r., Kreuziger, C 619/16

Trybunał Sprawiedliwości uznał, że brak złożenia wniosku o skorzystanie z corocznego płatnego urlopu przed ustaniem stosunku pracy nie może skutkować automatyczną utratą prawa do tego urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop. Orzekł również, że pracodawca ma obowiązek zachęcać pracowników do skorzystania z urlopu i nie może narzucać ograniczeń w korzystaniu z tego prawa. Decyzja Trybunału ma istotne znaczenie dla ochrony pracownika przed utratą nabytych praw oraz dla zapewnienia przestrzegania unijnych regulacji dotyczących czasu pracy i urlopów.