Czas pracy rodzica zastępczego

Działalność rodzica zastępczego, wynikająca z umowy o pracę z organem publicznym, nie jest objęta zakresem stosowania dyrektywy 2003/88 – orzekł Trybunał Sprawiedliwości. Skarżący są osobami fizycznymi zatrudnionymi w charakterze rodziców zastępczych przez rumuńską dyrekcję generalną ds. opieki społecznej i ochrony małoletnich, zawierając indywidualne umowy o pracę. Pytanie prejudycjalne dotyczyło interpretacji, czy działalność rodzica zastępczego jest objęta dyrektywą 2003/88. Trybunał uznał, że rodzice zastępczy, wykonujący w sposób ciągły zadania opiekuńcze na rzecz instytucji publicznej, spełniają kryteria pracownika zgodnie z dyrektywami UE.

Tematyka: Trybunał Sprawiedliwości, rodzic zastępczy, dyrektywa 2003/88, umowa o pracę, praca opiekuńcza, zakres stosowania, integracja małoletnich, kryteria pracownika

Działalność rodzica zastępczego, wynikająca z umowy o pracę z organem publicznym, nie jest objęta
zakresem stosowania dyrektywy 2003/88 – orzekł Trybunał Sprawiedliwości.

Stan faktyczny
Skarżący są osobami fizycznymi zatrudnionymi w charakterze rodziców zastępczych przez rumuńską dyrekcję
generalną ds. opieki społecznej i ochrony małoletnich. W stosunku do każdego powierzonego ich opiece
małoletniego każdy z rodziców zastępczych zawarł indywidualną umowę o pracę z dyrekcją generalną. Rodzice ci
wystąpili do sądu z powództwem o zasądzenie od generalnej dyrekcji dodatków do wynagrodzenia w wysokości
100% wynagrodzenia zasadniczego z tytułu pełnionej funkcji za pracę świadczoną w dni cotygodniowego
odpoczynku, dni ustawowo wolne od pracy i inne dni, które nie są uważane za dni robocze, oraz wypłatę
rekompensaty w postaci ekwiwalentu z tytułu corocznego płatnego urlopu.
Pytanie prejudycjalne
Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 1 ust. 3 dyrektywy 2003/88/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady z 4.11.2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy (Dz.Urz. L
Nr 299 z 2003 r., s. 9; dalej jako: dyrektywa 2003/88) w zw. z art. 2 ust. 2 dyrektywy 89/391/EWG z 12.6.1989 r.
w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy (Dz.Urz L
Nr 183 z 1989 r., s. 1; dalej jako: dyrektywa 89/391) należy interpretować w ten sposób, że działalność rodzica
zastępczego, polegająca, w ramach stosunku pracy z organem publicznym, na przyjęciu i integracji małoletniego we
własnym domu i zapewnieniu w sposób ciągły harmonijnego rozwoju i kształcenia tego małoletniego, nie jest objęta
zakresem stosowania dyrektywy 2003/88?
Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości
Kwalifikacja rodzica zastępczego jako pracownika
Z orzecznictwa TS wynika, że celem dyrektywy 2003/88 jest ustanowienie minimalnych wymagań dążących do
polepszenia warunków życia i pracy pracowników poprzez zbliżanie krajowych przepisów prawa pracy,
w szczególności w zakresie czasu pracy (wyrok Wippel, C-313/02, pkt 46).
Trybunał podkreślił, że dla celów stosowania dyrektywy 2003/88 pojęcie „pracownika” nie może być różnie
interpretowane w zależności od przepisów krajowych, lecz jednolicie na podstawie unijnego prawa. Zatem jest to
osoba, która wykonuje przez pewien okres, na rzecz innej osoby i pod jej kierownictwem, pracę, w zamian za
którą otrzymuje wynagrodzenie (wyrok Union syndicale Solidaires Isère, C-428/09, pkt 28). Zatem obligatoryjnym
elementem jest istnienie stosunku podporządkowania między pracownikiem a jego pracodawcą. Trybunał wskazał,
że istnienie takiego stosunku należy oceniać odrębnie dla każdego szczególnego przypadku na podstawie
wszystkich elementów i okoliczności charakteryzujących stosunki między stronami (wyrok Holterman Ferho
Exploitatie i in., C-47/14, pkt 46).
W rozpatrywanej sprawie rodzice zastępczy muszą w sposób ciągły zapewniać wychowanie, opiekę i kształcenie
powierzonych im przez instytucję publiczną małoletnich, w zamian otrzymują oni wynagrodzenie. W ocenie TS
skarżący znajdują się wobec instytucji publicznej, z którą zawarły umowę, w stosunku podporządkowania.
Stosunek ten materializuje się poprzez stały nadzór i ocenę ich działalności przez tę instytucję pod kątem
określonych w tej umowie wymogów oraz kryteriów w celu wypełniania zadań w zakresie ochrony małoletnich.
Trybunał uznał, że skarżących należy uznać za „pracowników” w rozumieniu dyrektywy 2003/88.

Zakres stosowania dyrektywy 2003/88
W art. 1 ust. 3 dyrektywy 2003/88 określono zakres stosowania tej dyrektywy w drodze odesłania do art. 2 dyrektywy
89/391. Zgodnie z art. 2 ust. 1 dyrektywy 89/391 ma ona zastosowanie we „wszystkich sektorach działalności”,
zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym. Natomiast wyłączone są z jej stosowania, zgodnie z art. 2 ust.
2 ak. 1, określone specyficzne działalności w służbie publicznej, np. w siłach zbrojnych lub policji. W ak. 2 tego

przepisu uściślono, że w takiej sytuacji bezpieczeństwo i higiena pracy pracowników powinny być zapewnione
w sposób możliwie jak najszerszy, z uwzględnieniem zasad i celów niniejszej dyrektywy. Trybunał stwierdził, że
interpretacja wyjątku przewidzianego w art. 2 ust. 2 ak. 1 dyrektywy 89/391 powinna ogranicza jego zakres do tego,
co jest absolutnie niezbędne do ochrony interesów, które mają chronić państwom członkowskim (wyrok Pfeiffer
i in., od C-397/01 do C‑ 403/01, pkt 54).
Trybunał wskazał, że art. 2 ust. 2 ak. 1 dyrektywy 89/391 nie zawiera jego definicji pojęcia „służba publiczna” i nie
odsyła w tym zakresie do przepisów krajowych. W ocenie TS wyrażenie „służba publiczna” w rozumieniu tego
przepisu obejmuje nie tylko sektory, w których pracownicy są związani z państwem czy innym organem publicznym,
lecz również takie, w których pracownicy wykonują swoją działalność na rzecz osoby prywatnej, która
przejmuje, pod kontrolą organów publicznych, zadania leżące w interesie ogólnym, należące do
zasadniczych funkcji państwa. Ze względu na potencjalne różnice między państwami członkowskimi w zakresie
konkretnej organizacji zadań leżących w interesie ogólnym należących do zasadniczych funkcji państwa tego rodzaju
wykładnia funkcjonalna pojęcia „służby publicznej” jest ponadto uzasadniona koniecznością zapewnienia jednolitego
stosowania dyrektywy 89/391 w tych państwach (wyrok Deutsche Umwelthilfe, C-515/11, pkt 24). Trybunał uznał, że
wyjątek przewidziany w art. 2 ust. 2 ak. 1 dyrektywy 89/391 ma zastosowanie do pracowników, którzy
wykonują specyficzną działalność utożsamianą z pracą w organie publicznym, bez względu na to, czy ich
pracodawcą jest organ publiczny, czy osoba prywatna odpowiedzialna za zadanie leżące w interesie ogólnym
należące do zasadniczych funkcji państwa. Z akt sprawy wynika, że skarżący są zatrudnieni przez organ publiczny.
Działalność ich stanowi tym samym element ochrony małoletnich, która jest zadaniem leżącym w interesie ogólnym,
należącym do zasadniczych funkcji państwa. Ponadto specyfika tej działalności wynika z faktu, że jej celem jest
integracja powierzonego rodzicowi zastępczemu małoletniego, w sposób ciągły i na długi okres czasu, w jego domu
i z jego rodziną. Z powyższego zdaniem TS wynika, że tego rodzaju działalność należy uznać za wchodzącą
w zakres specyficznej działalności, o której mowa w art. 2 ust. 2 ak. 1 dyrektywy 89/391.
Z orzecznictwa TS wynika, że do odrębności, właściwych pewnym specyficznym działalnością, które uzasadniają
zastosowanie wyjątku od reguł w zakresie ochrony bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników, należy fakt, że
z uwagi na ich charakter nie są one możliwe do planowania w ramach czasu pracy (wyrok Pfeiffer i in., od C-
397/01 do C‑ 403/01, pkt 55). Zaś przepis art. 2 ust. 2 ak. 1 dyrektywy 89/391 umożliwia utrzymanie skuteczności
szczególnych działań służby publicznej, których ciągłość jest niezbędna dla zapewnienia skutecznego
wykonania zasadniczych funkcji państwa (postanowienie Personalrat der Feuerwehr Hamburg, C-52/04, pkt 50).
Z akt sprawy wynika, że z wyjątkiem okresów, w których powierzony ich pieczy małoletni przebywa w szkole, rodzice
zastępczy wykonują działalność w sposób ciągły, w tym w podczas dni cotygodniowego odpoczynku, dni ustawowo
wolnych od pracy i dni, które nie są uważane za dni robocze, oraz w trakcie swego corocznego urlopu,
z zastrzeżeniem przypadku, gdy dyrekcja generalna dopuszcza rozłąkę z tym małoletnim podczas corocznego
urlopu. Ciągła i trwająca przez długi okres czasu integracja w domu i rodzinie rodzica zastępczego małoletnich,
którzy z powodu swej trudnej sytuacji rodzinnej wykazują szczególną podatność na zagrożenia, stanowi właściwy
środek do celów ochrony najlepszego interesu dziecka, jaki został określony w art. 24 Karty praw
podstawowych Unii Europejskiej. W tych okolicznościach TS stwierdził, że obowiązek przyznania rodzicowi
zastępczemu, w regularnych odstępach czasu, prawa do rozłąki z powierzonym jego pieczy małoletnim po odbyciu
określonej liczby godzin pracy lub w trakcie okresów, które, tak jak dni cotygodniowego lub corocznego odpoczynku,
są generalnie utożsamiane z momentami sprzyjającymi rozwojowi życia rodzinnego stałoby w bezpośredniej
sprzeczności z celem integracji powierzonego rodzicowi zastępczemu małoletniego. Trybunał podkreślił, że
zgodnie z art. 17 dyrektywy 2003/88 można, na określonych warunkach, wprowadzić odstępstwo od art. 5 tej
dyrektywy, dotyczącego cotygodniowego odpoczynku, i art. 6 tej dyrektywy, dotyczącego maksymalnego
tygodniowego wymiaru czasu pracy, ale nie jest możliwe wprowadzenie wyłączeń w odniesieniu do prawa do
corocznego urlopu, określonego w art. 7 tej dyrektywy. Zatem TS stwierdził, że rozpatrywana odrębność
działalności rodzica zastępczego powoduje, iż należy uznać ją za sprzeciwiającą się w wiążący sposób stosowaniu
do nich dyrektywy 2003/88.
Reasumując TS orzekł, że przepis art. 1 ust. 3 dyrektywy 2003/88 w zw. z art. 2 ust. 2 dyrektywy 89/391 należy
interpretować w ten sposób, że działalność rodzica zastępczego, polegająca, w ramach stosunku pracy
z organem publicznym, na przyjęciu i integracji małoletniego we własnym domu i zapewnieniu w sposób
ciągły harmonijnego rozwoju oraz kształcenia tego małoletniego, nie jest objęta zakresem stosowania
dyrektywy 2003/88.
Trybunał konsekwentnie uznaje, że definicja pracownika w rozumieniu dyrektywy 2003/88 ma charakter jednolity
w całej UE, niezależnie od ustawodawstw krajowych państw członkowskich. W przedstawionym wyroku TS odniósł
się szczególnie do jednego z jej elementów, tj. „podporządkowania” i zakwalifikował rodziców zastępczych jako
objętych tą definicją.
Warta szczególnej uwagi jest również przedstawiona w uzasadnieniu analiza art. 2 ust. 1 dyrektywy 89/391, który
określa wyłączenia z jej zakresu, ale również i dyrektywy 2003/88. A mianowicie przepisy tych dyrektywy nie stosuje
się, gdy sprzeciwiają się temu „odrębności właściwe niektórym specyficznym działaniom w służbie publicznej”.

Trybunał uznał, że specyfika działalności rodziców zastępczych, a zwłaszcza jej ciągłość, powoduje, iż nie jest
możliwe standardowe planowanie w ramach czasu pracy. Ta ciągłość ma szczególnie znaczenie dla powierzonego
pieczy tych rodziców zastępczych dziecka, które zgodnie art. 24 Karty powinno podlegać szczególnej ochronie.
Ponadto, zgodnie z unijnymi przepisami nie jest możliwe wprowadzenie wyjątków w odniesieniu do prawa do
corocznego urlopu przysługującemu pracownikowi. Zatem mimo kwalifikacji rodzica zastępczego jako pracownika TS
uznał, że jest on wyłączony z zakresu tej dyrektywy. Z przedstawionego wyroku wynika, że w tym zakresie pracownik
nie może powołać się na unijne przepisy, jeżeli takich rozwiązań nie przewiduje prawa krajowe danego państwa
członkowskiego (por. przepisy ustawy z 9.6.2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej).
Wyrok TS z 20.11.2018 r., Sindicatul Familia Constanţa i in., C-147/17
Wyrok TS z 20.11.2018 r., Sindicatul Familia Constanţa i in., C-147/17

Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że działalność rodzica zastępczego, polegająca na opiece i integracji małoletnich we własnym domu, nie podlega dyrektywie 2003/88. Wskazał, że specyfika tej pracy, ciągła integracja i brak możliwości standaryzacji czasu pracy powodują wyłączenie z zakresu dyrektywy. Decyzja TS ma istotne znaczenie dla interpretacji prawa pracy w przypadku rodziców zastępczych zatrudnionych przez organy publiczne.