Ustalenie wysokości wynagrodzenia za pracę w okresie pozostawania w stosunku pracy
Jeżeli nie można ustalić wysokości wynagrodzenia za pracę w okresie pozostawania w stosunku pracy (zatrudnienia w ramach stosunku pracy), dla obliczenia podstawy wymiaru składek można przyjąć kwoty obowiązującego w danym okresie minimalnego wynagrodzenia za pracę. Wyrok SN z 19.4.2018 r., II UK 75/17 Przewodniczący Sędzia SN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Zbigniew Korzeniowski, Zbigniew Myszka. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 19.4.2018 r. sprawy z wniosku Piotra Ł. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. o ustalenie kapitału początkowego i wysokość emerytury na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku SA w G. z 7.6.2016 r. […]; oddala skargę kasacyjną.
Tematyka: ustalenie, wynagrodzenie, praca, emerytura, kapitał początkowy, składki, minimalne wynagrodzenie, represje polityczne, działacz opozycji, rozwiązanie stosunku pracy, świadczenie pieniężne, osoby represjonowane
Jeżeli nie można ustalić wysokości wynagrodzenia za pracę w okresie pozostawania w stosunku pracy (zatrudnienia w ramach stosunku pracy), dla obliczenia podstawy wymiaru składek można przyjąć kwoty obowiązującego w danym okresie minimalnego wynagrodzenia za pracę. Wyrok SN z 19.4.2018 r., II UK 75/17 Przewodniczący Sędzia SN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Zbigniew Korzeniowski, Zbigniew Myszka. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 19.4.2018 r. sprawy z wniosku Piotra Ł. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. o ustalenie kapitału początkowego i wysokość emerytury na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku SA w G. z 7.6.2016 r. […]; oddala skargę kasacyjną.
Jeżeli nie można ustalić wysokości wynagrodzenia za pracę w okresie pozostawania w stosunku pracy (zatrudnienia w ramach stosunku pracy), dla obliczenia podstawy wymiaru składek można przyjąć kwoty obowiązującego w danym okresie minimalnego wynagrodzenia za pracę (art. 15 ust. 2a ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, t.jedn.: Dz.U. z 2017 r. poz. 1383 ze zm.). Wyrok SN z 19.4.2018 r., II UK 75/17 Przewodniczący Sędzia SN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Zbigniew Korzeniowski, Zbigniew Myszka. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy i Ubezpieczeń Społecznych 19.4.2018 r. sprawy z wniosku Piotra Ł. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. o ustalenie kapitału początkowego i wysokość emerytury na skutek skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku SA w G. z 7.6.2016 r. […]; oddala skargę kasacyjną. Uzasadnienie Wyrokiem z 7.6.2016 r. SA w G. – w sprawie przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T. o ustalenie kapitału początkowego i wysokość emerytury oddalił apelację wnioskodawcy Piotra Ł. od wyroku SO w T. z 21.10.2015 r., podzielając stanowisko sądu I instancji, według którego organ rentowy obliczył wysokość świadczenia przysługującego ubezpieczonemu zgodnie z obowiązującymi przepisami. W ocenie sądu, w obecnym stanie prawnym, brak podstaw do uwzględnienia odwołania. W stanie faktycznym sprawy wnioskodawca (ur. 2.10.1953 r.) od 15.1.1977 r. pracował w Zakładach E. w T. – kolejno na stanowiskach: elektromechanika aparatury pomiarowej, brakarza i operatora mechanicznej obróbki włókna. W latach 80. XX w. był aktywnym działaczem opozycji demokratycznej w PRL. Jesienią 1980 r. wstąpił do NSZZ „Solidarność”, był przewodniczącym komisji zakładowej NSZZ „Solidarność” działającej w przedsiębiorstwie E. W dniu 30.4.1982 r. został zatrzymany przez funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa. Na mocy postanowienia prokuratora wobec ubezpieczonego zastosowano środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania. Wnioskodawca opuścił areszt 22.6.1982 r., tj. w dacie wydania wyroku, na mocy którego został skazany za to, że w drugiej połowie grudnia 1981 r. jako członek NSZZ „Solidarność”, którego działalność została zawieszona mocą dekretu o stanie wojennym, kontynuował tę działalność poprzez dwukrotne wzięcie udziału w zebraniach zorganizowanych przez „Solidarność”, tj. za czyn z art. 46 ust. 1 dekretu z 12.12.1981 r. o stanie wojennym (Dz.U. Nr 29, poz. 154 ze zm.) w zw. z art. 58 KK z 1969 r. W czasie tymczasowego aresztowania ubezpieczony otrzymywał uposażenie w wysokości połowy wynagrodzenia wynikającego ze stawki osobistego zaszeregowania. Ponownie został zatrzymany 26.9.1985 r., aresztowany zaś 28.9.1985 r. Opuścił areszt 22.1.1986 r., tj. w dacie wydania wyroku, na mocy którego został skazany za udzielenie pomocy w emitowaniu w programie 1 Telewizji Polskiej haseł antywyborczych i antyrządowych mogących wywołać niepokój publiczny, tj. za czyn z art. 18 § 2 KK w zw. z art. 282a § 1 KK. Również podczas tego okresu aresztowania wnioskodawca otrzymywał uposażenie w wysokości połowy wynagrodzenia wynikającego ze stawki osobistego zaszeregowania. Stosunek pracy, jaki łączył wnioskodawcę z przedsiębiorstwem E., wygasł z dniem 28.12.1982 r. Wnioskodawca podejmował próby ponownego podjęcia zatrudnienia u tego pracodawcy, jednak bezskutecznie (pracodawca odmówił powtórnego przyjęcia do pracy), wobec czego wnioskodawca do końca kwietnia 1986 r. pozostawał bez pracy. Można dodać, że sądy: Rejonowy w T. i Wojewódzki w T. nie uwzględniły jego roszczeń związanych z restytucją stosunku pracy. W okresie od 1.5.1986 r. do 31.8.1989 r. wnioskodawca był zatrudniony w P. w T., od 1.5.1986 r. do 31.8.1989 r. jako kierownik w Klubie dla osób uzależnionych od alkoholu. Sąd Najwyższy wyrokiem z 10.3.1994 r. wydanym na skutek rewizji nadzwyczajnej wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść oskarżonych od wyroku Sądu Wojewódzkiego w T. z 22.6.1982 r. i wyroku SN z 29.12.1982 r. uniewinnił m.in. Piotra Ł. od popełnienia zarzuconego mu czynu. Także wyrokiem SN z 7.7.1994 r., wydanym na skutek rewizji nadzwyczajnej wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść oskarżonych od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w T. z 30.10.1986 r. uniewinniono m.in. Piotra Ł. od popełnienia zarzucanych mu czynów. Wyrokiem z 22.9.2010 r. SO w T. zasądził na rzecz wnioskodawcy kwotę 25 000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdy i odszkodowania za szkody wynikłe ze sprawy Sądu Wojewódzkiego w T. oraz ze sprawy Sądu Rejonowego w T., z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku. Decyzją z 25.9.2014 r. organ rentowy, powołując się na art. 173 i następne ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.jedn.: Dz.U. z 2017 r. poz. 1383 ze zm.; dalej jako: EmRentyFUSU), ustalił wnioskodawcy wysokość kapitału początkowego na dzień 1.1.1999 r. – na kwotę 136 401,76 zł. Organ rentowy przyjął, że na dzień 1.1.1999 r. ubezpieczony udowodnił 25 lat, 3 miesiące i 4 dni, tj. łącznie 303 miesiące okresów składkowych oraz 7 miesięcy i 17 dni, okresów nieskładkowych. Ustalając podstawę wymiaru kapitału początkowego, organ rentowy przyjął wskaźnik wysokości podstawy wymiaru 104,58%, ustalony na podstawie 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. od 1.1.1982 r. do 31.12.1991 r. Podstawa wymiaru kapitału początkowego wyniosła 1276,81 zł i została obliczona przez pomnożenie wskaźnika wysokości podstawy wymiaru (tj. 104,58%) przez kwotę bazową (tj. 1220,89 zł). Współczynnik proporcjonalny do osiągniętego przez ubezpieczonego do 31.12.1998 r. wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wyniósł 77,89%. Decyzją z 24.11.2014 r. organ rentowy – działając na podstawie art. 185 EmRentyFUSU i wobec nabycia przez ubezpieczonego prawa do emerytury – przeliczył kapitał początkowy wnioskodawcy i ustalił, że na dzień 1.1.1999 r. wynosił on 158 068,79 zł. Przeliczenie kapitału początkowego polegało na dodaniu do okresów składkowych okresu równego różnicy pomiędzy wiekiem emerytalnym a faktycznym wiekiem przejścia na emeryturę (z dokładnością do pełnego miesiąca), tj. okresu sześciu lat i trzech miesięcy – czyli 75 miesięcy. Drugą decyzją z 24.11.2014 r. organ rentowy – powołując się na art. 185 EmRentyFUSU – przeliczył ubezpieczonemu wysokość kapitału początkowego z uwzględnieniem dodanego okresu składkowego wymienionego w części II decyzji, wynoszącego 378 miesięcy okresów składkowych (303 miesiące zwiększone o 75 miesięcy stanowiące różnicę pomiędzy wiekiem emerytalnym wynoszącym 67 lat a faktycznym wiekiem przejścia ubezpieczonego na emeryturę). Wysokość kapitału początkowego ustalona na dzień 1.1.1999 r. wyniosła 158 068,79 zł. W dniu 27.8.2014 r. (data stempla pocztowego) wnioskodawca złożył w organie rentowym wniosek o emeryturę. Decyzją z 28.11.2014 r. organ rentowy – powołując się na art. 184 EmRentyFUSU – przyznał wnioskodawcy emeryturę od 1.8.2014 r. – czyli od miesiąca, w którym wpłynął wniosek o to świadczenie. Do ustalenia wysokości emerytury zgodnie z art. 53 EmRentyFUSU organ rentowy przyjął okresy wynoszące 36 lat, trzy miesiące i 29 dni, tj. łącznie 435 miesięcy okresów składkowych, oraz 11 miesięcy i trzech dni, tj. łącznie 11 miesięcy okresów nieskładkowych. Ustalając podstawę wymiaru emerytury, organ rentowy przyjął wskaźnik wysokości podstawy wymiaru w wysokości 90,95%, ustalony na podstawie 20 lat kalendarzowych z okresu: 1972–1995. Podstawa wymiaru świadczenia emerytalnego wyniosła 2903,06 zł. Wysokość emerytury wyniosła 2152,85 zł. Organ rentowy dokonał wyliczenia emerytury wnioskodawcy również zgodnie z art. 26 EmRentyFUSU, ustalając jej wysokość na 2184,14 zł. Organ wyliczył również emeryturę na podstawie art. 183 EmRentyFUSU i wyniosła ona 2177,88 zł. Na podstawie przeprowadzonych wyliczeń organ rentowy uznał, że najwyższa emerytura została ustalona w trybie określonym art. 26 EmRentyFUSU i przyjął ją do wypłaty. Ustalając prawo do emerytury, organ rentowy uwzględnił wnioskodawcy jako okresy składkowe m.in. okres od 15.1.1977 r. do 30.9.1991 r. Decyzją z 27.4.2015 r. Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych stwierdził, że wnioskodawca w okresie od 23.1.1986 r. do 3.6.1989 r. nie wykonywał pracy na skutek represji politycznych. Pismem z 10.4.2015 r. wnioskodawca zwrócił się do Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w W., wnosząc na podstawie art. 117 ust. 4 w zw. z art. 6 ust. 2 pkt 6a EmRentyFUSU o wydanie decyzji potwierdzającej niewykonywanie pracy w E. w T. z przyczyn politycznych przed 4.6.1989 r. – w okresach: od 30.4.1982 r. do 22.6.1982 r., od 26.9.1985 r. do 22.1.1986 r. oraz od 23.1.1986 r. do 1.9.1989 r. W tym samym piśmie wnioskodawca wskazał, że w okresie od 13.12.1981 r. do 4.6.1989 r., w różnych terminach, często przed świętami katolickimi bądź świętami oficjalnie nieobchodzonymi (3 maja, 11 listopada czy 31 sierpnia) był 22 razy zatrzymywany na okres 48 godzin. Wnioskodawca złożył jedno odwołanie od wszystkich czterech wymienionych decyzji organu rentowego, wnosząc o zmianę zaskarżonych rozstrzygnięć oraz zobowiązanie organu rentowego do: 1) naliczenia świadczenia emerytalnego od dnia nabycia przez ubezpieczonego uprawnień do emerytury, tj. od 2.10.2013 r. Wskazał, że stosowny wniosek został złożony w jego imieniu w ZUS Oddziale w T. 24.8.2013 r. Cała konieczna dokumentacja była dostępna organowi rentowemu już w pierwszej połowie 2010 r. Należało zatem dokonać naliczenia świadczenia emerytalnego już od 2.10.2013 r., tj. od daty nabycia przez wnioskodawcę uprawnień emerytalnych, w tym – od 1.1.2014 r. z uwzględnieniem w szczególności przepisów wprowadzonych ustawą z 22.11. 2013 r., 2) ponownego wyliczenia wartości kapitału początkowego, obejmującego m.in. okresy niewykonywania pracy na skutek represji politycznych przed 4.6.1989 r., z uwzględnieniem: a) okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 2.10.1969 r. do 31.12.1976 r., b) okresów wielokrotnych milicyjnych zatrzymań, na czas 48 godzin, w okresie od 13.12.1981 r. do 31.12.1988 r., c) okresów tymczasowych aresztowań: od 30.4.1982 r. do 22.6.1982 r. za kontynuowanie działalności związkowej oraz od 25.9.1985 r. do 22.1.1986 r. za udział w nadaniu haseł antypaństwowych na paśmie TV1, d) okresów przebywania na przymusowym bezrobociu – od 23.1.1986 r. do 30.4.1986 r., e) okresów zatrudnienia od 1.5.1986 r. do 31.8.1989 r. w służbie zdrowia z wynagrodzeniem o 2/3 niższym niż ubezpieczony otrzymywał w E. przed zwolnieniem go z pracy. Sąd I instancji oddalił odwołanie wnioskodawcy (pkt I), jego wniosek zaś o zwiększenie emerytury w związku z pracą w gospodarstwie rolnym przekazał do rozpoznania organowi rentowemu (pkt II). W uzasadnieniu wyroku sąd I instancji wskazał, że ubezpieczony wnosił o ustalenie prawa do emerytury za okres od daty spełnienia przesłanek do tego świadczenia, tj. od 2.10.2013 r., nie zaś od daty złożenia wniosku, wyliczenie wysokości kapitału początkowego i emerytury poprzez uwzględnienie wynagrodzeń, które mógłby otrzymać, gdyby nie represje polityczne, ewentualnie przyjęcie minimalnego wynagrodzenia za okres, kiedy nie pozostawał w stosunku pracy oraz uwzględnienie pracy w gospodarstwie rolnym rodziców wnioskodawcy. Odnośnie do żądania ustalenia prawa do emerytury od 2.10.2013 r., sąd wskazał, że ze zgromadzonego materiału dowodowego nie wynikało, aby wnioskodawca złożył wniosek o przyznanie wcześniejszej emerytury już 24.8.2013 r. Takiego wniosku nie ma w aktach emerytalnych, a wnioskodawca nie przedłożył dowodów, które by uwiarygodniały jego twierdzenia. Ponadto w uzasadnieniu odwołania ubezpieczony nie nawiązywał do tego wniosku, a jedynie przytaczał argumentację, która miała na celu wykazanie, iż w dacie osiągnięcia przez niego wcześniejszego wieku emerytalnego (60 lat) organ rentowy powinien z urzędu podjąć działania w celu ustalenia prawa do emerytury. Natomiast zgodnie z art. 129 ust. 1 EmRentyFUSU – świadczenia wypłaca się, począwszy od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. Regułą w postępowaniu o świadczenia emerytalno-rentowe jest zasada wnioskowości, która oznacza, że postępowanie w sprawach świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego, chyba że ustawa stanowi inaczej (art. 116 ust. 1 EmRentyFUSU). W przedmiotowej sprawie wnioskodawca wystąpił z wnioskiem o ustalenie prawa do wcześniejszej emerytury dopiero 27.8.2014 r. Wówczas złożył komplet dokumentów i przedstawił okoliczności uzasadniające spełnienie ustawowych przesłanek prawa do tego świadczenia. W tym stanie rzeczy należało uznać, że organ rentowy postąpił prawidłowo, przyznając ubezpieczonemu prawo do emerytury od sierpnia 2014 r. – to znaczy od miesiąca, w którym ubezpieczony wystąpił z wnioskiem o świadczenie (art. 129 ust. 1 EmRentyFUSU). Wnioskodawca w odwołaniu i dalszych pismach procesowych zarzucał także, że organ rentowy nie uwzględnił podczas ustalenia wysokości kapitału początkowego, a w konsekwencji wysokości emerytury, przepisów ustawy z 22.11.2013 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. poz. 1734), gdyż nie zastosował wskaźnika 1,3% co do okresów niewykonywania pracy na skutek represji politycznych. Rzeczywiście ustawa nowelizująca w art. 1 pkt 1 wprowadziła do EmRentyFUSU art. 6a (z 1.1.2014 r.), który zaliczał okresy niewykonywania pracy przed 4.6.1989 r. na skutek represji politycznych do okresów składkowych. W konsekwencji, wobec tych okresów, podczas obliczania prawa do świadczeń, winien być stosowany przelicznik 1,3%. Trzeba jednak zauważyć, że organ rentowy cały okres od 15.1.1977 r. do 30.9.1991 r. (nie licząc innych okresów, które również zostały uwzględnione przez organ rentowy do stażu ubezpieczeniowego), a więc także przypadające na lata 80. okresy niewykonywania pracy z powodu represji politycznych, potraktował jako okres składkowy. Wprost okoliczność ta została również przyznana w piśmie organu rentowego z 27.7.2015 r. (k. 89 akt). W konsekwencji okres ten był podstawą wyliczenia kapitału początkowego i emerytury przy zastosowaniu wskaźnika 1,3%, co jednoznacznie wynikało z treści zaskarżonych decyzji. Wobec powyższego brak było podstaw do powtórnego zaliczenia tych samych okresów, o co de facto wnosił w odwołaniu ubezpieczony. Kolejnym żądaniem wnioskodawcy było uwzględnienie przy obliczeniu wysokości kapitału początkowego i emerytury wynagrodzeń za pracę wyższych niż te, które faktycznie otrzymywał. Istota roszczenia wnioskodawcy w tym zakresie sprowadzała się do zapatrywania, że podczas obliczania wysokości kapitału początkowego i emerytury należało uwzględniać wynagrodzenie, które mógłby uzyskać, gdyby nie był poddany represjom politycznym. W ocenie sądu I instancji stanowisko wnioskodawcy nie miało podstaw prawnych. Ustalenie podstawy wymiaru świadczenia ściśle wiąże się z faktyczną podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne od uzyskiwanych przez ubezpieczonego przychodów. Reguła ta wynika z art. 15 ust. 1 EmRentyFUSU. Z przepisów nie wynika więc możliwość przyjęcia do podstawy wymiaru wynagrodzeń hipotetycznych, jeżeli wysokość wynagrodzeń za poszczególne lata nie budzi wątpliwości. Przepisy te abstrahują przy tym od okoliczności, które spowodowały, że w pewnych okresach podstawy wymiaru były niższe, jak również irrelewantne są okoliczności, które powodowały wzrost ich wysokości. Wyjątków w tej mierze nie przewidują również przepisy ustawy z 24.5.1989 r. o przywróceniu praw pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową, samorządową, przekonania polityczne i religijne (Dz.U. Nr. 32, poz. 172 ze zm.). W art. 11 ust. 2 nakazuje ona jedynie wliczanie okresów pozostawania bez pracy po ustaniu stosunku pracy z osobą represjonowaną do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, w tym również z ubezpieczenia społecznego, co w rozpatrywanej sprawie bezspornie uczyniono. Przepis ten natomiast nie odnosi się do wyliczania podstawy wymiaru świadczeń emerytalno-rentowych (por. wyrok SN z 15.2.2012 r., I UK 239/11, OSNP Nr 1–2/2013, poz. 19). Sąd I instancji wskazał nadto w uzasadnieniu, że powyższa kwestia była już przedmiotem analizy w toczącej się sprawie przed SO w T. z odwołania wnioskodawcy od decyzji organu rentowego ustalającej prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy. Przedmiotem sporu w tej sprawie była wysokość świadczenia rentowego, a przywoływane przez wnioskodawcę argumenty były analogiczne do tych, które zostały podniesione w rozpatrywanej sprawie. Wnioskodawca żądanie uwzględnienia przy obliczeniu wysokości kapitału początkowego i emerytury wynagrodzenia minimalnego za te lata, w których nie pracował i nie uzyskiwał dochodów, wywodził z art. 15 ust. 2a EmRentyFUSU. Przepis ten stanowi, że jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy. Przepisy ust. 2a stosuje się odpowiednio do osób uznanych za repatriantów (art. 15 ust. 2b EmRentyFUSU). Jak wynika z literalnej wykładni art. 15 ust. 2a EmRentyFUSU, możliwość przyjęcia minimalnego wynagrodzenia za pracę do ustalenia podstawy wymiaru składek istnieje jedynie w przypadku, gdy nie można ustalić podstawy wymiaru składek z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy. W rozpoznawanej sprawie nie było jednak żadnych wątpliwości, że w okresie od 29.12.1985 r. do 30.4.1986 r. wnioskodawca nie uzyskiwał żadnego wynagrodzenia, gdyż nie pozostawał w stosunku pracy. Sąd I instancji podkreślił w uzasadnieniu, że brak regulacji prawnych, które pozwalałyby na uwzględnienie przy ustalaniu podstawy wymiaru kapitału początkowego i emerytury – zadośćuczynienia otrzymanego z tytułu krzywd moralnych i odszkodowania za szkody związane z faktem represji politycznych w okresie PRL. Natomiast wobec podnoszonego przez wnioskodawcę zarzutu nieuwzględniania okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców sąd I instancji, nie kwestionując tych twierdzeń, wyjaśnił, że w perspektywie rozpatrywanej sprawy wskazany okres nie miał żadnego znaczenia. Trafnie organ rentowy wyjaśnił, że jego relewantność ujawniłaby się tylko wtedy, gdyby okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5–7 EmRentyFUSU, były krótsze od stażu wymaganego do przyznania emerytury. W takim przypadku art. 10 ust. 2 EmRentyFUSU nakazuje organowi rentowemu jego uwzględnienie w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego stażu. Taka sytuacja w sprawie nie zaistniała, gdyż bezspornie okresy składkowe i nieskładkowe wnioskodawcy były wystarczające do przyznania emerytury. Zaskarżonym wyrokiem SA we W. oddalił apelację wnioskodawcy, podzielając szczegółowe ustalenia faktyczne sądu I instancji i ich ocenę prawna, przyjmując je za własne. Powyższy wyrok zaskarżył w całości skargą kasacyjną pełnomocnik wnioskodawcy, zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez niewłaściwe zastosowanie i błędną wykładnię art. 24a oraz art. 32 EmRentyFUSU, powodujące naruszenie zasady równości z art. 32 Konstytucji RP; niezastosowanie art. 32 ust. 1 Konstytucji RP stanowiącego, że”wszyscy obywatele są równi wobec prawa i mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne” poprzez przyjęcie, iż zasady tej nie narusza wypłacanie świadczeń według zróżnicowanych zasad bez zachowania należytej korelacji pomiędzy okresem składkowym i długością okresu ubezpieczenia a należnym świadczeniem uregulowanym w art. 174 ust. 3 EmRentyFUSU, mimo wyroku TK z 16.3.2011 r., K 35/08 (OTK-A Nr 2/2011, poz. 10), stwierdzającego niezgodność dekretu Rady Państwa z 12.12.1981 r. o stanie wojennym z art. 7 Konstytucji RP oraz art. 31 ust. 1 Konstytucji RP; błędną wykładnię art. 15 ust. 2a EmRentyFUSU w zw. z art. 11 ust. 2 EmRentyFUSU o przywróceniu praw pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową, samorządową, przekonania polityczne i religijne, wskutek nieprzyjęcia za podstawę wymiaru składek co najmniej minimalnego wynagrodzenia pracowników w okresie stosowania represji względem wnioskodawcy oraz niezastosowanie art. 2 Konstytucji RP w zakresie, „w jakim przepis ten statuuje zasady państwa prawa oraz sprawiedliwości społecznej” i przyjęcie, że zgodne z tymi zasadami jest ograniczenie na podstawie art. 15 ust. 1 EmRentyFUSU, składników i sposobu wyliczenia podstawy wymiaru emerytury dookreślonych w art. 15 ust. 4 i 5 EmRentyFUSU. Na podstawie tych zarzutów pełnomocnik wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy, zgodnie z żądaniem apelacji, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od organu rentowego na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego i opłaty od pełnomocnictwa. Sąd Najwyższy zważył, co następuje: Stosownie do art. 39813 § 1 i 2 KPC SN rozpoznaje skargę tylko w granicach podstaw i wskazanych zarzutów (art. 39813 § 1 KPC). Związany jest też ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 39813 § 2 KPC). Wobec wskazanych w skardze kasacyjnej zarzutów naruszenia prawa materialnego warto wstępnie zauważyć z powołaniem się na przepisy art. 173 i 174 EmRentyFUSU, że instytucja tzw. kapitału początkowego wprowadzona EmRentyFUSU jest związana z odmiennymi od dotychczasowych zasadami ustalania emerytury, którą obecnie oblicza się, biorąc pod uwagę sumę składek zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym ubezpieczonego w całym okresie ubezpieczenia (art. 25 ust. 1). Dotychczasowe zasady obowiązują jedynie w stosunku do osób urodzonych przed 1.1.1949 r. Zgodnie z art. 173 ust. 1 dla osób objętych nowymi zasadami obliczania emerytur, które podlegały ubezpieczeniu przed wejściem w życie ustawy (a więc w okresie, kiedy nie było jeszcze obowiązku ewidencjonowania składek na indywidualnych kontach), ustala się kapitał początkowy. Kapitał ten oblicza się według zasad określonych w art. 174, biorąc pod uwagę wysokość tzw. emerytury hipotetycznej, której wysokość uzależniona jest (por. art. 53 EmRentyFUSU) od podstawy wymiaru oraz liczby okresów składkowych i nieskładkowych. Oba te składniki są przy ustalaniu kapitału początkowego zmodyfikowane w stosunku do zasad ogólnych, do stażu ubezpieczeniowego przyjmuje się bowiem okresy składkowe wymienione w art. 6 i nieskładkowe wymienione w art. 7, pomijając okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników i okresy z nimi zrównane (wymienione w art. 10 ust. 1 EmRentyFUSU) oraz okresy ubezpieczenia za granicą (art. 8), uwzględniane – pod pewnymi warunkami – do obliczania emerytury na podstawie art. 53 EmRentyFUSU (por. wyrok SN z 11.1.2005 r., I UK 135/04, OSNP Nr 14/2005, poz. 217). Innymi słowy, kapitał początkowy odpowiada wysokości emerytury, jaką osoba zainteresowana otrzymałaby 1.1.1999 r., gdyby spełniała warunki wymagane do jej przyznania, a więc po pierwsze, ustala się podstawę wymiaru kapitału, mnożąc wskaźnik wysokości podstawy wymiaru (nie wyższy od 250%) przez kwotę bazową wynoszącą do celów kapitału początkowego 1220,89 zł (100% przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale kalendarzowym 1998 r.), a następnie wykazane okresy składkowe i nieskładkowe, mnożąc odpowiednio przez 1,3% (okresy składkowe) i 0,7% (okresy nieskładkowe) podstawy wymiaru. Do tak obliczonej części świadczenia dodaje się tzw. część socjalną wyliczoną proporcjonalnie do wieku ubezpieczonego, otrzymując w ten sposób wartość emerytury hipotetycznej (por. uchwałę SN z 4.12.2013 r., II UZP 7/13, OSNP Nr 4/2014, poz. 57). Niewątpliwie w taki sposób wyliczono wartość kapitału początkowego wnioskodawcy. Wobec wyrażonego w skardze kasacyjnej zarzutu błędnej wykładni art. 15 ust. 2a EmRentyFUSU w zw. z art. 11 ust. 2 EmRentyFUSU o przywróceniu praw pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową, samorządową, przekonania polityczne i religijne należy stwierdzić, podzielając stanowisko sądu II instancji, oparte na poglądzie sądu I instancji (warto w tym miejscu zauważyć staranność tego sądu w opracowaniu motywów wyroku), że zgodnie z art. 15 ust. 2a EmRentyFUSU, jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy. Z niebudzącej wątpliwości językowej wykładni tego przepisu wynika, że możliwość przyjęcia minimalnego wynagrodzenia za pracę do ustalenia podstawy wymiaru składek istnieje jedynie, w przypadku gdy nie można ustalić podstawy wymiaru składek z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, tymczasem wnioskodawca we wskazanym okresie nie uzyskiwał wynagrodzenia, gdyż nie pozostawał w stosunku pracy. Warto w tym miejscu – z powołaniem się na uzasadnienie wyroku SN z 20.9.2017 r., I UK 341/16, , przypomnieć, że w judykaturze i doktrynie prezentowane jest jednolite stanowisko odnośnie do reguł pierwszeństwa wykładni językowej. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 28.6.2000 r. (K 25/99, OTK Nr 5/2000, poz. 141) stwierdził, że w państwie prawnym interpretator musi zawsze w pierwszym rzędzie brać pod uwagę językowe znaczenie tekstu prawnego. Jeżeli językowe znaczenie tekstu jest jasne, wówczas – zgodnie z zasadą clara non sunt interpretanda – nie ma potrzeby sięgania po inne, pozajęzykowe metody wykładni. W takim wypadku wykładnia pozajęzykowa może jedynie dodatkowo potwierdzać, a więc wzmacniać, wyniki wykładni językowej wykładnią systemową czy funkcjonalną. Podobnie ma się rzecz z wykładnią tekstów prawnych, których sens językowy nie jest jednoznaczny z tego względu, że tekst prawny ma kilka możliwych znaczeń językowych, a wykładnia funkcjonalna (celowościowa) pełni funkcję dyrektywy wyboru jednego z możliwych znaczeń językowych. W obu wypadkach interpretator związany jest językowym znaczeniem tekstu prawnego, znaczenie to stanowi zawsze granicę dokonywanej przez niego wykładni. W pewnych szczególnych sytuacjach rola wykładni funkcjonalnej nie będzie jednak ograniczać się wyłącznie do roli dyrektywy wyboru jednego ze znaczeń językowych, ale może tworzyć swoiste, różne od alternatyw językowych, znaczenie tekstu prawnego. Przyjęcie takiego swoistego znaczenia tekstu prawnego, ustalonego na podstawie wykładni funkcjonalnej (celowościowej) będzie prowadziło zawsze do wykładni rozszerzającej lub zwężającej. Również w tym wypadku językowe znaczenie tekstu prawnego stanowi granicę wykładni w tym sensie, że nie jest dopuszczalne przyjęcie swoistych wyników wykładni funkcjonalnej, jeżeli wykładnia językowa prowadzi do jednoznaczności tekstu prawnego. Nie oznacza to jednak, że granica wykładni, jaką stanowić może językowe znaczenie tekstu, jest granicą bezwzględną. Oznacza to jedynie, że do przekroczenia tej granicy niezbędne jest silne uzasadnienie aksjologiczne, odwołujące się przede wszystkim do wartości konstytucyjnych (por. wyrok SN z 8.1.1993 r., III ARN 84/92, OSNC Nr 10/1993, poz. 183; z 8.5.1998 r., I CKN 664/97, OSNC Nr 1/1999, poz. 7; z 25.4.2003 r., III CZP 8/03, OSNC Nr 1/2004, poz. 1; z 25.10.2016 r., I UK 386/15, oraz uchwałę SN z 3.11.1997 r., III ZP 38/97, OSNAPiUS Nr 8/1998, poz. 234; z 8.2.2000 r., I KZP 50/99, OSNKW Nr 3–4/2000, poz. 24 i uchwałę (7) SN z 25.4.2003 r., III CZP 8/03, OSNC Nr 1/2004, poz. 1 oraz K. Płeszka, Językowe znaczenie tekstu prawnego jako granice wykładni, w: Filozoficzno-teoretyczne problemy sądowego stosowania prawa, pod red. M. Zirka-Sadowskiego, Łódź 1997, s. 69–77; T. Spyra, Granice wykładni prawa. Znaczenie językowe tekstu prawnego jako granice wykładni, Kraków 2006). W uzasadnieniu wyroku z 13.1.2005 r. (P 15/02, OTK-A Nr 1/2005, poz. 4) TK wyraził ponadto pogląd, że wykładni przepisu dokonuje się zawsze, nawet w sytuacjach pozornie niebudzących wątpliwości interpretacyjnych, a zasada clara non sunt interpretanda zamienia się właściwie w zasadę interpretatio cessat in claris (interpretację należy zakończyć, gdy osiągnięto jej jednoznaczny rezultat). Również SN w swoim orzecznictwie wielokrotnie wyjaśniał, że przepisy regulujące system zabezpieczenia społecznego ze względu na swoją istotę i konstrukcję podlegają wykładni ścisłej. Nie powinno się więc stosować do nich wykładni celowościowej, funkcjonalnej lub aksjologicznej w opozycji do wykładni językowej, jeżeli ta ostatnia prowadzi do jednoznacznych rezultatów interpretacyjnych, a zatem nie można ich poddawać ani wykładni rozszerzającej, ani zwężającej, modyfikującej (por. wyroki SN: z 16.8.2005 r., I UK 378/04, OSNP Nr 13–14/2006, poz. 218; z 23.10.2006 r., I UK 128/06, OSNP Nr 23–24/2007, poz. 359; z 29.1.2008 r., I UK 239/07, OSNP Nr 7– 8/2009, poz. 103; z 4.3.2008 r., II UK 129/07, OSNP Nr 11–12/2009, poz. 155; z 19.5.2009 r., III UK 6/09, ). Te szeroko przytoczone wywody co do reguł wykładni prawa znajdują pełne zastosowanie do okoliczności rozpoznawanej sprawy, pozwalając na konstatację, mającą oparcie w niewątpliwej wykładni językowej art. 15 ust. 2a EmRentyFUSU, że jedynie w przypadku gdy nie można ustalić wysokości wynagrodzenia za pracę w okresie pozostawania w stosunku pracy (zatrudnienia w ramach stosunku pracy), dla obliczenia podstawy wymiaru składek można przyjąć kwoty obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia za pracę. Niewątpliwie sytuacja wnioskodawcy nie odpowiada dyspozycji tego przepisu, gdyż w okresach dotykających go represji politycznych, notabene uznanych przez organ rentowy za okresy składkowe, nie wykonywał zatrudnienia lub też uzyskiwał dochody niższe od tych, które mógłby otrzymywać. W obecnym stanie prawnym brak także regulacji, które pozwalałyby na uwzględnienie przy ustalaniu podstawy wymiaru kapitału początkowego i emerytury – zadośćuczynienia otrzymanego z tytułu krzywd moralnych i odszkodowania za szkody związane z faktem represji politycznych w okresie PRL. Zgodnie bowiem z § 2 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia z 18.12.1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.), podstawy wymiaru składek nie stanowią odprawy, odszkodowania i rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia, okresu jej wypowiedzenia, niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy (por. wyrok SN z 9.2.2016 r., II UK 254/15, OSNP Nr 8/2017, poz. 102). Prawidłowo także zostało przyjęte, że art. 11 ust. 2 ustawy o przywróceniu praw pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia m.in. za działalność związkową nakazuje jedynie wliczanie okresów pozostawania bez pracy po ustaniu stosunku pracy z osobą represjonowaną do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, w tym również z ubezpieczenia społecznego, stanowiąc wszakże, że następuje to w trybie i na zasadach przewidzianych przez EmRentyFUSU, co w przedmiotowej sprawie bezspornie uczyniono. Przepis ten natomiast nie odnosi się do wyliczania podstawy wymiaru świadczeń emerytalno-rentowych. Jak wyjaśnił SN w wyroku z 15.2.2012 r. (I UK 239/11, OSNP Nr 1–2/2013, poz. 19), wysokość emerytury poza kwotą bazową wspólną dla ubezpieczonych i determinującą tzw. część socjalną emerytury, zależy także od podstawy wymiaru (art. 53 ust. 1 EmRentyFUSU), a ta jest ściśle uregulowana w art. 15. Innymi słowy, warunkiem ustalenia podstawy wymiaru jest uiszczona składka na ubezpieczenia społeczne, ta zaś nie jest odprowadzana przy braku zatrudnienia. Inne rozwiązanie musiałoby mieć oparcie w regulacji szczególnej, tj. że mimo braku zatrudnienia i składki okres pozostawania bez pracy jest okresem zaliczanym do wysokości emerytury z określoną podstawą wymiaru. Takiej regulacji nie zawiera jednak ani ustawa o przywróceniu praw pracowniczych osobom pozbawionym zatrudnienia za działalność związkową, samorządową, przekonania polityczne i religijne, ani EmRentyFUSU. Na marginesie tych rozważań należy nadto zwrócić uwagę, że ustawa z 20.3.2015 r. o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych (t.jedn.: Dz.U. z 2018 r. poz. 690) wprowadziła możliwość przyznawania przez Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych świadczenia pieniężnego i pomocy pieniężnej działaczom opozycji antykomunistycznej lub osobom represjonowanym z powodów politycznych. Uwzględniając powyższe, SN, na podstawie art. 39814 KPC, orzekł jak w sentencji. Wyrok SN z 19.4.2018 r., II UK 75/17
Wnioskodawca żądał uwzględnienia przy obliczeniu wysokości kapitału początkowego i emerytury wynagrodzeń za pracę wyższych niż te, które faktycznie otrzymywał. Sąd I instancji oddalił odwołanie wnioskodawcy (pkt I), jego wniosek zaś o zwiększenie emerytury w związku z pracą w gospodarstwie rolnym przekazał do rozpoznania organowi rentowemu (pkt II). Wyrok SN z 19.4.2018 r., II UK 75/17