Różnice pomiędzy PPK a PPE
Ustawa z 4.10.2018 r. wprowadziła pracownicze plany kapitałowe (PPK) jako alternatywę dla Pracowniczych Programów Emerytalnych (PPE). Różnica kluczowa polega na obligatoryjności - PPK są tworzone przymusowo przez pracodawców, podczas gdy PPE są dobrowolne. PPK obejmą osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych, a także członków rad nadzorczych. W przeciwieństwie do PPE, uczestnicy PPK mogą otrzymać dopłaty państwowe.
Tematyka: PPK, PPE, pracownicze plany kapitałowe, Pracownicze Programy Emerytalne, obligatoryjność, składki, wypłata środków, dopłaty państwowe
Ustawa z 4.10.2018 r. wprowadziła pracownicze plany kapitałowe (PPK) jako alternatywę dla Pracowniczych Programów Emerytalnych (PPE). Różnica kluczowa polega na obligatoryjności - PPK są tworzone przymusowo przez pracodawców, podczas gdy PPE są dobrowolne. PPK obejmą osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych, a także członków rad nadzorczych. W przeciwieństwie do PPE, uczestnicy PPK mogą otrzymać dopłaty państwowe.
1.1.2019 r. weszła w życie ustawa z 4.10.2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (Dz.U. 2018 r. poz. 2215, dalej jako: PPKU), która wprowadza nową instytucję - pracownicze plany kapitałowe. Czym różni się ona od dotychczasowych Pracowniczych Planów Emerytalnych? Jaki jest zakres podmiotowy jej działania? Czy plany powstaną we wszystkich podmiotach zatrudniających? Czy planami objęte będą osoby zatrudnione na krótkotrwałe zlecenie, czy obejmą one osoby prowadzące indywidualną działalność gospodarczą? Opis analizowanego problemu Ustawa z 20.4.2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1449 ze zm., dalej jako: PracProgEmerytU) jest następczynią ustawy z 22.8.1997 r. o pracowniczych programach emerytalnych (t.j.: Dz.U. z 2001 r. Nr 60, poz. 623 ze zm., dalej jako: PracProgEmU97), która to po raz pierwszy wprowadziła do polskiego systemu dobrowolną formę oszczędności emerytalnych (tzw. III filar zreformowanego w latach 1997–1999 systemu emerytalnego w Polsce). Pracownicze Programy Emerytalne (PPE) można prowadzić w jednej z czterech form, która jest wybierana przez pracodawcę i uzgadniania z przedstawicielami pracowników, zanim podejmie się ostateczną decyzję. PPE można prowadzić w ramach pracowniczych funduszy emerytalnych. Drugą, choć niewykorzystywaną w praktyce opcją jest przekierowanie zarządzania na podmiot zagraniczny z siedzibą na terenie państwa Unii Europejskiej. Jeśli pracodawca chce dodatkowo zapewnić zatrudnianym przez siebie osobom ubezpieczenie na życie, powinien wybrać trzecią formę, czyli umowę na grupowe ubezpieczenie na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, zawieraną z zewnętrznym podmiotem. Najpopularniejszą formą oszczędzania w ramach PPE jest umowa z funduszem inwestycyjnym. 1.1.2019 r. weszła w życie ustawa o pracowniczych planach kapitałowych będących alternatywą dla pracowniczych programów emerytalnych. Ustawa ta jest wynikiem realizacji założenia wprowadzanego w ramach Programu Budowy Kapitału (PBK) w zakresie odnoszącym się do pierwszego filaru PBK, tj. wprowadzenia powszechnego systemu dobrowolnych III-filarowych programów oszczędzania na cele emerytalne w sektorze przedsiębiorstw. Oba więc systemy są narzędziem budowy oszczędności obywateli. Nadto ustawodawca wprowadził w PPKU szczególne rozwiązanie w odniesieniu do podmiotu zatrudniającego, który zawarł umowę o zarządzanie PPK oraz umowy o prowadzenie PPK, a następnie już po zawarciu tych umów utworzył pracowniczy program emerytalny (PPE) i odprowadza składki podstawowe do PPE w wysokości co najmniej 3,5% wynagrodzenia w rozumieniu ustawy o pracowniczych programach emerytalnych. W takim przypadku podmiot zatrudniający będzie mógł, w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, począwszy od miesiąca następującego po miesiącu rejestracji PPE, zaprzestać finansowania wpłat podstawowych i wpłat dodatkowych do PPK za osoby zatrudnione, które przystąpiły do PPE. Czy zatem się różni się PPK od PPE? Jaki jest zakres podmiotowy ich działania? Czy PPK powstaną we wszystkich podmiotach zatrudniających? Czy PPK objęte będą osoby zatrudnione na krótkotrwałe zlecenie, czy obejmą one osoby prowadzące indywidualną działalność gospodarczą? Obligatoryjność Zasadniczą różnicą pomiędzy PPE a PPK jest kwestia obligatoryjności. Te pierwsze są dobrowolne dla pracodawcy, PPK będą natomiast tworzone przymusowo przez pracodawców. W myśl art. 7 PPKU obowiązek tworzenia pracowniczych planów kapitałowych spoczywa na podmiocie zatrudniającym co najmniej jedną osobę. Takie rozwiązanie ma gwarantować powszechność nowego systemu. Obowiązek zawierania umów o zarządzanie PPK ma być wprowadzany stopniowo (art. 134 PPKU). W odniesieniu do podmiotów zatrudniających, które zatrudniają co najmniej 250 osób zatrudnionych według stanu na dzień 31.12.2018 r., trzymiesięczny termin, w ciągu którego należy zawrzeć umowę o prowadzenie PPK będzie liczony od 1.7.2019 r., w odniesieniu do podmiotów zatrudniających, które zatrudniają co najmniej 50 osób zatrudnionych według stanu na dzień 30.6.2019 r. – od 1.1.2020 r., podmiotów zatrudniających, które zatrudniają co najmniej 20 osób zatrudnionych według stanu na dzień 31.12.2019 r. – od 1.7.2020 r., a pozostałych podmiotów zatrudniających – od 1 stycznia 2021 r. W przypadku podmiotów zatrudniających będących jednostkami sektora finansów publicznych w rozumieniu art. 9 ustawy z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (t.j.: Dz.U. z 2017 r. poz. 2077 ze zm., dalej jako: FinPublU), projektowana ustawa przewiduje rozwiązania szczególne. W odniesieniu do takich podmiotów obowiązek zawarcia umów o zarządzanie PPK powstanie w dniu 1.1. 2021 r. niezależnie od tego ile osób zatrudniają (art. 137 PPKU). Automatycznie do PPK zostaną zapisani zatrudnieni w wieku od 18 do 55 lat. Z uczestnictwa w PPK zostały wyłączone osoby, które najpóźniej w pierwszym dniu zatrudnienia ukończyła 70 rok życia. Podmiot zatrudniający zawiera umowę o prowadzenie PPK w imieniu i na rzecz osoby zatrudnionej, która ukończyła 55 rok życia i nie ukończyła 70 roku życia, wyłącznie na jej wniosek. Umowa zawarta zostanie tylko w przypadku gdy w okresie 12 miesięcy poprzedzających pierwszy dzień zatrudnienia, osoba ta była zatrudniona w tym podmiocie zatrudniającym łącznie przez co najmniej trzy miesiące. Każdy uczestnik PPK będzie mógł w dowolnym momencie zrezygnować z uczestnictwa na podstawie pisemnej deklaracji złożonej podmiotowi zatrudniającemu. Prawo do uczestnictwa w PPE przysługuje natomiast pracownikowi, który jest zatrudniony u danego pracodawcy, nie krócej niż 3 miesiące, chyba że umowa zakładowa stanowi inaczej. Do programu nie może przystąpić pracownik, który ukończył 70. rok życia. Wysokość składki oraz możliwość wypłacenia zgromadzonych środków Obydwa systemy różnią się również wysokością składki. W przypadku PPE całość składek tj. nie mniej niż 3,5 % wynagrodzenia i nie więcej niż 7% wynagrodzenia opłacana jest przez pracodawcę. Pracownik może opłacać dobrowolna składkę, której maksymalną wysokości określa co roku obwieszczenie właściwego ministra i zależne jest ono od przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Wysokość składki podstawowej ustala się: 1) procentowo od wynagrodzenia albo 2) w jednakowej kwocie dla wszystkich uczestników, albo 3) procentowo od wynagrodzenia, z określeniem maksymalnej kwotowej wysokości tej składki. Pracodawca nalicza i odprowadza składkę podstawową: 1) w odniesieniu do składników wynagrodzenia należnych za okresy nie dłuższe niż miesiąc - w terminie wypłaty tych składników obowiązującym u pracodawcy, i odprowadza je w okresach miesięcznych; 2) w odniesieniu do składników wynagrodzenia należnych za okresy dłuższe niż miesiąc - w terminie wypłaty tych składników, i odprowadza je również w tym terminie. Składka podstawowa nie jest wliczana do wynagrodzenia stanowiącego podstawę ustalenia obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne. Składka finansowana przez pracodawcę jest uznawana za dochód pracownika i podlega opodatkowaniu. Z kolei zyski z inwestycji zwolnione są z podatku od dochodów kapitałowych, o ile środki nie zostaną wypłacone przez osiągnięciem 60 roku życia lub 55 i osiągnięciem uprawnień emerytalnych. Istnieje też możliwość wycofania środków przed osiągnięciem wieku emerytalnego, ale wówczas należy odprowadzić podatek od zysków kapitałowych oraz 30% sumy składek podstawowych do ZUS. Po osiągnięciu wieku emerytalnego środki z PPE mogą być wypłacone jednorazowo i przeznaczone na dowolny cel. Inaczej sytuacja wygląda w przypadku pracowniczych planów kapitałowych. Tu składki są obowiązkowe zarówno dla pracodawcy jak i pracownika. Wpłata podstawowa finansowana przez podmiot zatrudniający wynosi 1,5% wynagrodzenia. Podmiot zatrudniający może zadeklarować w umowie o zarządzanie PPK dokonywanie wpłaty dodatkowej w wysokości do 2,5% wynagrodzenia. Wpłata dodatkowa, może być różnicowana ze względu na długość okresu zatrudnienia w podmiocie zatrudniającym albo na podstawie postanowień regulaminu wynagrodzeń lub układu zbiorowego pracy, obowiązujących w podmiocie zatrudniającym. Podmiot zatrudniający może zmienić wysokość wpłaty dodatkowej lub zrezygnować z jej dokonywania w formie zmiany umowy o zarządzanie PPK. Zmieniona wysokość wpłaty dodatkowej obowiązuje od miesiąca następującego po miesiącu, w którym została dokonana zmiana. Wpłaty finansowane przez podmiot zatrudniający nie są wliczane do wynagrodzenia stanowiącego podstawę ustalenia wysokości obowiązkowych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Zgodnie z art. 27 PPKU wpłata podstawowa finansowana przez uczestnika PPK wynosi 2% wynagrodzenia. Wpłata podstawowa finansowana przez uczestnika PPK może wynosić mniej niż 2% wynagrodzenia, ale nie mniej niż 0,5% wynagrodzenia, jeżeli wynagrodzenie uczestnika PPK osiągane z różnych źródeł w danym miesiącu nie przekracza kwoty odpowiadającej 1,2 krotności minimalnego wynagrodzenia. Uczestnik PPK może zadeklarować wpłatę dodatkową w wysokości do 2% wynagrodzenia. Wysokość wpłaty uczestnik PPK określa w deklaracji składanej podmiotowi zatrudniającemu. Uczestnik PPK może, w formie zmiany deklaracji: zmienić wysokość wpłaty podstawowej, obniżonej lub wpłaty dodatkowej lub zrezygnować z dokonywania wpłaty dodatkowej. Zmieniona wysokość wpłaty dodatkowej lub rezygnacja z jej dokonywania obowiązuje od miesiąca następującego po miesiącu, w którym uczestnik PPK złożył zmianę deklaracji. Wpłat dokonuje się począwszy od miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał stosunek prawny wynikający z umowy o prowadzenie PPK. Inaczej też kształtuje się sytuacja wypłat zgromadzonych środków. O ile, jak wskazano wyżej, wypłata środków zgromadzonych w PPE po osiągnięciu wieku emerytalnego może nastąpić jednorazowo w pełnej wysokości o tyle PPKU wprowadza szereg ograniczeń. W szczególności środki gromadzone w PPK, zgodnie z art. 96, mają pozostawać na rachunku uczestnika do czasu wypłaty, wypłaty transferowej lub zwrotu, także w przypadku, gdy uczestnik zrezygnował z oszczędzania w PPK, albo ustało zatrudnienie uczestnika w podmiocie zatrudniającym, który w jego imieniu i na jego rzecz zawarł umowę o prowadzenie PPK. W świetle art. 97 ust. 1 PPKU wypłata środków zgromadzonych w PPK będzie dokonywana wyłącznie na wniosek uczestnika PPK odpowiednio: 1) po osiągnięciu przez niego 60 roku życia; 2) w celu m.in. pokrycia wkładu własnego w związku z zaciągnięciem przez uczestnika kredytu udzielonego na sfinansowanie budowy budynku mieszkalnego lub nabycia mieszkania w różnych formach prawnych, funkcjonujących na rynku nieruchomości; 3) w formie świadczenia małżeńskiego; 3) w przypadku poważnego zachorowania uczestnika, współmałżonka uczestnika lub dziecka uczestnika. Na mocy art. 99 PPKU po osiągnięciu 60 roku życia, 25% środków zgromadzonych w PPK wypłacanych będzie jednorazowo, chyba że uczestnik złoży wniosek o wypłatę tej części środków w ratach. Pozostałych 75% środków zgromadzonych w PPK wypłacanych będzie w co najmniej 120 ratach miesięcznych, chyba że uczestnik, po otrzymaniu informacji o skutkach podatkowych takiego żądania, żąda wypłaty w mniejszej liczbie rat. W takim bowiem przypadku uczestnik zobowiązany będzie do zapłaty podatku od dochodów kapitałowych od kwoty wypłaty przekraczającej 25% wartości aktywów zgromadzonych w PPK. W myśl art. 98 PPKU na podstawie umowy zawartej z wybraną instytucją finansową, uczestnik może jednorazowo dokonać, raz w życiu, wypłaty do 100% wartości środków zgromadzonych w PPK w celu pokrycia wkładu własnego w związku z zaciągnięciem przez uczestnika kredytu udzielonego na sfinansowanie budowy budynku mieszkalnego, nabycia mieszkania w różnych formach prawnych, funkcjonujących na rynku nieruchomości lub nabycia nieruchomości gruntowej. Umowa, o której mowa, będzie określać oznaczenie inwestycji finansowanej z kredytu, zasady i terminy wypłaty, zasady i terminy zwrotu wypłaconych środków w pełnej wysokości, przy czym termin zwrotu nie będzie mógł rozpocząć się później niż 5 lat od dnia wypłaty środków i trwać dłużej niż 15 lat od dnia wypłaty środków. Jeżeli uczestnik nie zwróci wypłaconych w ten sposób środków, zobowiązany będzie do zapłaty podatku od dochodów kapitałowych w zakresie, w jakim uczestnik nie dokonał zwrotu wypłaconych środków w pełnej wysokości i w terminie wynikającym z umowy zawartej na podstawie tego przepisu. Jednocześnie możliwość wykorzystania środków PPK na cele mieszkaniowe została ograniczona do ukończenia 45 roku życia przez uczestnika PPK. W art. 100 PPKU wprowadzono zapisy umożliwiające uczestnikowi, po osiągnięciu przez niego 60 roku życia, możliwość wnioskowania o wypłatę środków zgromadzonych w PPK w formie świadczenia małżeńskiego. Będzie to możliwe w sytuacji, gdy małżonek uczestnika PPK również osiągnął 60 rok życia a małżonkowie wspólnie oświadczą, że chcą skorzystać z wypłaty w formie świadczenia małżeńskiego. Będzie ono wypłacane przez okres 120 miesięcy, a jego wysokość ustalana będzie przez podzielenie łącznej wysokości środków zgromadzonych w PPK przez uczestnika i małżonka uczestnika przez taką liczbę rat. Świadczenie małżeńskie będzie wypłacane małżonkom wspólnie aż do wyczerpania środków. Jednakże w przypadku śmierci jednego z małżonków, świadczenie małżeńskie będzie wypłacane drugiemu małżonkowi w dotychczasowej wysokości, aż do wyczerpania środków. Artykuł 101 PPKU zakłada ponadto, że uczestnik PPK będzie mógł wnioskować o wypłatę do 25% środków w przypadku poważnego zachorowania uczestnika, jego małżonka uczestnika lub dziecka. Poważne zachorowanie będzie obejmować trwałą niezdolność do pracy, uprawniającą do otrzymania renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, oraz wymienione w ustawie poważne stany chorobowe. W takich przypadkach wypłata będzie, w zależności od wniosku uczestnika, dokonywana jednorazowo albo w ratach. PPKU przewiduje również odmiennie niż w przypadku PPE dopłaty ze strony państwa. I tak: w terminie 30 dni po zakończeniu kwartału minister właściwy do spraw pracy przekazuje uczestnikowi PPK, za pośrednictwem PFR, wpłatę powitalną, w kwocie równej 250 zł, w celu zaewidencjonowania jej na rachunku PPK uczestnika PPK. Uprawnienie do wpłaty powitalnej przysługuje uczestnikowi PPK, w imieniu i na rzecz którego zawarto w tym kwartale lub w kwartale poprzednim umowę o prowadzenie PPK, i który przez co najmniej trzy pełne miesiące jest uczestnikiem PPK, jeżeli za miesiące te dokonano na ten rachunek wpłat podstawowych finansowanych przez uczestnika PPK. (art. 31 ustawy). Z tytułu uczestnictwa w PPK w danym roku kalendarzowym uczestnik PPK otrzymuje dopłatę roczną do PPK w wysokości 240 zł (art. 32 ustawy). Uczestnicy PPE i PPK W myśl art. 2 ust. 1 pkt. 2 PracProgEmerytU w brzmieniu sprzed 1.1.2019 r. za pracownika uważano osobę zatrudnioną, w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy, na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania, spółdzielczej umowy o pracę, osobę zatrudnioną na podstawie umowy zawartej w wyniku powołania lub wyboru do organu reprezentującego osobę prawną oraz członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych. Z definicji tej wyłączone były więc osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych oraz osoby prowadzące indywidualne działalności gospodarcze. Przepis art. 2 ust. 1 pkt. 2 PracProgEmerytU w brzmieniu ustawy z 4.10.2018 r. (Dz. U. z 2018r. poz. 2215), która weszła w życie 1.1.2019 r. rozszerzył krąg uczestników PPE. Obecnie uczestnikiem PPE mogą być również, jeżeli umowa zakładowa tak stanowi: a) osoby wykonujące pracę nakładczą, o której mowa w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie art. 303 § 1 KP lub b) osoby fizyczne wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z art. 750 KC stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, lub c) członkowie rad nadzorczych wynagradzani z tytułu pełnienia tej funkcji; PPKU objęło natomiast systemem pracowniczych planów kapitałowych osoby zatrudnione: a) pracowników, o których mowa w art. 2 KP, z wyjątkiem pracowników przebywających na urlopach górniczych i urlopach dla pracowników zakładu przeróbki mechanicznej węgla, o których mowa w art. 11b ustawy z 7.9.2007 r. o funkcjonowaniu górnictwa węgla kamiennego (t.j.: Dz.U. z 2018 r. poz. 1374 ze zm), oraz młodocianych w rozumieniu art. 190 § 1 KP, b) osoby fizyczne wykonujące pracę nakładczą, które ukończyły 18. rok życia, o których mowa w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie art. 303 § 1 KP, c) członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych lub spółdzielni kółek rolniczych, o których mowa w art. 138 i art. 180 ustawy z 16.9.1982 r. - Prawo spółdzielcze (t.j.: Dz.U. z 2018 r. poz. 1285 ze zm.), d) osoby fizyczne, które ukończyły 18. rok życia, wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z art. 750 KC stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, e) członków rad nadzorczych wynagradzanych z tytułu pełnienia tych funkcji - podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tych tytułów w Rzeczypospolitej Polskiej, w rozumieniu ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j.: Dz.U. z 2017 r. poz. 1778 ze zm.) Obie definicje ustawowe zostały więc do siebie bardzo zbliżone. Przede wszystkim systemami objęte zostały osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych takich jak umowa agencyjna, umowa zlecenia oraz umowy o świadczenie usług do których stosuje się przepisy o zleceniu. Ustawodawca nie wprowadził tu kryterium okresu na jaki mają być zawarte przedmiotowe umowy aby ich pracownicy zostali nimi objęci. Tym samym osoby zatrudnione na podstawie tych umów z automatu zostają również wpisane do PPK. Oba systemy nie obejmują natomiast osób prowadzących indywidualne działalności gospodarcze. Osoby te nie będą nadal mogły skorzystać z systemów oszczędnościowych.
Obydwa systemy różnią się także wysokością składek i możliwością wypłaty zgromadzonych środków. W PPE całość składek opłacana jest przez pracodawcę, a w PPK składki są obowiązkowe zarówno dla pracodawcy, jak i pracownika. Ponadto, PPK przewidują bardziej restrykcyjne zasady wypłaty środków zgromadzonych, w tym możliwość wypłaty jednorazowo do 25% środków po osiągnięciu 60 roku życia.