Ocena pracy nauczyciela a prawo do dodatku za wyróżniającą pracę
Przyznanie nauczycielowi dodatku za wyróżniającą pracę nie jest bezwarunkowe. Nabycie prawa do dodatku obwarowane jest posiadaniem określonego stopnia awansu zawodowego nauczyciela oraz wyróżniającej oceny pracy. Zmiany w zasadach dokonywania oceny pracy nauczyciela w ostatnich miesiącach stwarzają nowe wyzwania i pytania dotyczące aktualności ocen oraz inicjatywy w dokonywaniu oceny. Artykuł analizuje materialnoprawne aspekty przyznania dodatku za wyróżniającą pracę oraz konsekwencje nowelizacji przepisów dotyczących oceny pracy nauczyciela.
Tematyka: nauczyciel, dodatek za wyróżniającą pracę, ocena pracy, prawo do dodatku, Karta Nauczyciela, nowelizacja, ustawa o finansowaniu zadań oświatowych, Minister Edukacji Narodowej, rozporządzenie, ocena wyróżniająca
Przyznanie nauczycielowi dodatku za wyróżniającą pracę nie jest bezwarunkowe. Nabycie prawa do dodatku obwarowane jest posiadaniem określonego stopnia awansu zawodowego nauczyciela oraz wyróżniającej oceny pracy. Zmiany w zasadach dokonywania oceny pracy nauczyciela w ostatnich miesiącach stwarzają nowe wyzwania i pytania dotyczące aktualności ocen oraz inicjatywy w dokonywaniu oceny. Artykuł analizuje materialnoprawne aspekty przyznania dodatku za wyróżniającą pracę oraz konsekwencje nowelizacji przepisów dotyczących oceny pracy nauczyciela.
Przyznanie nauczycielowi dodatku za wyróżniającą pracę nie jest bezwarunkowe. Nabycie prawa do dodatku obwarowane jest posiadaniem określonego stopnia awansu zawodowego nauczyciela oraz wyróżniającej oceny pracy. Na przestrzeni ostatnich kilku miesięcy zasady dokonywania oceny pracy nauczyciela uległy zasadniczym zmianom. W związku z nowelizacjami w tym zakresie, pojawia się w szczególności kwestia aktualności posiadanych przez nauczycieli ocen, tj. określania okoliczności, w których dyrektor będzie zobowiązany do dokonania oceny pracy nauczyciela, jak również takich, w których inicjatywa w tym zakresie będzie należała do zainteresowanego nauczyciela. Opis analizowanego problemu O przyznaniu dodatku przesądzają przesłanki, które ustawodawca w sposób kategoryczny sformułował w przepisach ustawy z 26.1.1982 r. - Karta Nauczyciela (t.j.: Dz.U. z 2018 r. poz. 967 ze zm., dalej jako: KartaNauczU). Dodatek za wyróżniającą pracę jest jednym ze składników wynagrodzenia nauczyciela, a prawo do jego nabycia materializuje się w oparciu o przepisy Karty Nauczyciela. Odniesienie się do zasad przyznawania dodatku za wyróżniającą pracę wymaga w pierwszej kolejności kilka słów wyjaśnienia na temat zmian w zakresie dokonywania oceny pracy nauczyciela, jako elementu warunkującego nabycie prawa do tego dodatku. Zgodnie z art. 76 pkt 3 ustawy z 27.10.2017 r. o finansowaniu zadań oświatowych (Dz.U. z 2017 r. poz. 2203 ze zm., dalej jako: FinZadOśwU), nowelizującym przepis art. 6a ust. 1 KartaNauczU, oceny pracy nauczyciela dokonuje się po zakończeniu stażu na dany stopień awansu zawodowego (w tym po zakończeniu dodatkowego stażu), a także co 3 lata pracy w szkole od dnia uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego, nauczyciela mianowanego i nauczyciela dyplomowanego. Przepis ten wszedł w życie z dniem 1.9.2018 r. i w przytoczonym brzmieniu obowiązywał do 31.12.2018 r. Podkreślaną zmianą jest fakt ustalenia częstotliwości dokonywania ocen oraz zastąpienie oceną pracy dotychczasowej oceny dorobku zawodowego za okres stażu. Z dniem 1.1.2019 r. przepis art. 6a KartaNauczU uległ kolejnej nowelizacji. Zmiana nastąpiła na mocy przepisu art. 6 pkt 3 ustawy z 22.11.2018 r. ustawy o zmianie ustawy - Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 2245). Nowelizacja przepisu art. 6a KartaNauczU objęta zakresem przedmiotowym wspomnianą częstotliwość dokonywania oceny pracy nauczyciela od dnia uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego, nauczyciela mianowanego i nauczyciela dyplomowanego. Ustawodawca wydłużył ten okres z 3 do 5 lat. Ponadto, należy podkreślić, że w okresie od 1.9.2018 r. do 31.12.2018 r. ocena pracy nauczyciela była dokonywana z uwzględnieniem przepisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 29.5.2018 r. w sprawie szczegółowych kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli, zakresu informacji zawartych w karcie oceny pracy, składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego oraz trybu postępowania odwoławczego (Dz.U. z 2018 r. poz. 1133), a także ustalanego przez dyrektora danej szkoły lub placówki regulaminu określającego wskaźniki oceny pracy nauczycieli, odnoszące się do spełniania poszczególnych kryteriów oceny pracy nauczycieli. Z dniem 1.1.2019 r. uchylono przepis zobowiązujący dyrektorów szkół do ustalania powyższego regulaminu. Tym samym, w obecnym stanie prawnym ocena pracy dokonywana jest w oparciu o przepisy powołanego powyżej rozporządzenia MEN. Materialnoprawną podstawą przyznania dodatku jest wchodzący w życie z dniem 1.9.2020 r., przepis art. 33a KartaNauczU. Zgodnie z powołanym przepisem, nauczycielowi dyplomowanemu legitymującemu się co najmniej trzyletnim okresem pracy w szkole od dnia nadania stopnia nauczyciela dyplomowanego oraz wyróżniającą oceną pracy uzyskaną w okresie ostatnich 3 lat pracy przysługuje dodatek za wyróżniającą pracę w wysokości 16% kwoty bazowej, określonej dla nauczycieli corocznie w ustawie budżetowej. Dodatek będzie przyznawany stopniowo. Przepis art. 133 ust. 2 FinZadOśwU, stanowi, że w okresie od 1.9.2020 r. do 31.8.2022 r. dodatek za wyróżniającą pracę dla nauczyciela dyplomowanego zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć ustala się w wysokości: 1) od 1.9.2020 r. do 31.8.2021 r. - 3%, 2) od 1.9.2021 r. do 31.8.2022 r. - 6% kwoty bazowej, określonej dla nauczycieli corocznie w ustawie budżetowej. Prawo do dodatku będzie wygasać z ostatnim dniem miesiąca kalendarzowego, w którym upływają 3 lata od dnia nabycia przez nauczyciela prawa do dodatku za wyróżniającą pracę, a jeżeli przed upływem tego terminu nauczyciel uzyska ocenę pracy niższą niż ocena wyróżniająca - z ostatnim dniem miesiąca kalendarzowego, w którym uzyskana przez nauczyciela ocena pracy niższa niż ocena wyróżniająca stała się ostateczna. W związku ze zmianami w zakresie dokonywania oceny pracy nauczycieli, powstaje wątpliwość: - czy dyrektor powinien dokonać oceny pracy wszystkich nauczycieli dyplomowanych, w tym również tych, których ocena na dzień 1.9.2020 r. zachowuje aktualność, - w jaki sposób nauczyciel będzie nabywał prawo do kolejnych dodatków za wyróżniającą pracę - tj. w sytuacji, gdy ocena zachowa ważność, ale prawo do dodatku wygaśnie. Problematyka ta wymaga szerszego omówienia, z uwagi na skutki, jakie ustawodawca wiąże z faktem posiadania wyróżniającej oceny pracy w sferze prawa nauczyciela do wynagrodzenia. Czas dokonania oceny pracy odgrywa decydującą rolę przy ustaleniu prawa do tego dodatku. W szczególności, warto zaakcentować, że na prawo do dodatku nie wpływa ocena dokonana przed 1.9.2018 r. Jakkolwiek ocena ta może zachowywać aktualność na dzień 1.9.2020 r., jednakże nie może być uwzględniana przy ustalaniu prawa do dodatku za wyróżniającą pracę. Dwukrotna nowelizacja przepisów Karty Nauczyciela w tym względzie powoduje wątpliwości interpretacyjne i z tego względu wymaga szczególnej analizy. Na cele przedmiotowej analizy skoncentrowano się na następujących zagadnieniach: 1) określeniu terminu dokonania oceny pracy nauczyciela, uwzględnianego przy nabyciu prawa do dodatku za wyróżniającą pracę, 2) ustaleniu zależności pomiędzy aktualnością oceny przez okres 5 lat a wygaśnięciem prawa do dodatku po 3 latach od dnia nabycia przez nauczyciela prawa do dodatku za wyróżniającą pracę. Zaakcentowane problemy mają obecnie najbardziej istotne znaczenie z punktu widzenia rozważanej problematyki. Przyjęty przez ustawodawcę model gratyfikacji nauczyciela uzależnia jego przyznanie od wyróżniającej oceny pracy. Przyznanie prawa do dodatku nie jest zależne od swobodnego uznania dyrektora. Jednakże dyrektor szkoły musi ustalić okoliczności w których nauczyciel nabył prawo do dodatku, jak również w których uprawnienie to wygasło. Opis stosowanych w praktyce rozwiązań Problem 1 Nauczyciel dyplomowany nabywa prawo do dodatku za wyróżniającą pracę przede wszystkim wówczas, gdy legitymuje się wyróżniającą oceną pracy. Zarówno w poprzednim stanie prawnym - tj. obowiązującym przed 1.9.2018 r., jak również w obecnym porządku, ustawodawca przewidział ocenę wyróżniającą, jako najwyższy stopień w obowiązującej nauczycieli skali ocen. Na dzień 1.9.2020 r. nauczyciel dyplomowany może posiadać wyróżniającą ocenę pracy otrzymaną przed 1.9.2018 r., jak również uzyskaną w okresie od 1.9.2018 r. do 31.12.2018 r. oraz po 1.1.2019 r. Dodatkowo, ustawodawca zobligował do dokonania oceny pracy nauczycieli do ustalonego terminu. I tak, oceny pracy nauczyciela według zasad obowiązujących od 1.1.2019 r. należy dokonać obowiązkowo: - do 31.8.2023 r. - w przypadku nauczyciela kontraktowego i nauczyciela mianowanego, - do 30.6.2022 r. - w przypadku nauczyciela dyplomowanego. W tym zakresie może pojawić się wątpliwość w jaki sposób potraktować tych nauczycieli dyplomowanych, którzy posiadają aktualną (tzn. uzyskaną w ciągu ostatnich 5 lat) ocenę pracy oraz czy ocena ta może zostać uwzględniona przy ustalaniu prawa do dodatku za wyróżniającą pracę. Problem 2 Dodatek za wyróżniającą pracę nie jest świadczeniem bezterminowym. Ma charakter okresowy, uzależniony od posiadania wyróżniającej oceny pracy. Według przepisu art. 6a KartaNauczU obowiązującego okresie od 1.9.2018 r. do 31.12.2018 r. ocena pracy nauczyciela dokonywana była co 3 lata pracy w szkole od dnia uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego, nauczyciela mianowanego i nauczyciela dyplomowanego. Ważność oceny zbiegała się z terminem przyznawania dodatku za wyróżniającą pracę. Stan ten uległ zmianie z dniem 1.1.2019 r. Oceny pracy nauczyciela zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami dokonuje się co 5 lat. Jednakże, dodatek za wyróżniającą pracę przysługuje nauczycielowi legitymującemu się wyróżniającą oceną pracy uzyskaną w okresie ostatnich 3 lat pracy. Nauczyciel utraci prawo do dodatku z ostatnim dniem miesiąca kalendarzowego, w którym upływają 3 lata od dnia nabycia przez nauczyciela prawa do dodatku za wyróżniającą pracę. Problem sprowadza się do wyjaśnienia w jaki sposób nauczyciel powinien postąpić, aby utrzymać prawo do dodatku za wyróżniającą pracę po upływie 3 lat. Rekomendowane rozwiązania z uzasadnieniem Problem 1 Obowiązek sporządzenia oceny we wskazanych terminach dotyczy wszystkich nauczycieli kontraktowych, mianowanych i dyplomowanych, niezależnie od faktu, czy nauczyciel posiada aktualną (tzn. z ostatnich 5 lat) ocenę pracy. Przykładowo, nauczyciel dyplomowany, który uzyskał ocenę pracy w czerwcu 2018 r. będzie ponownie oceniony w terminie do 30.6.2022 r., pomimo, że 5-letni termin na dokonanie oceny pracy jeszcze nie upłynął. Nauczyciel będzie podlegał ocenie, niezależnie od faktu, czy zamierza ubiegać się o dodatek za wyróżniającą pracę czy też nie. Sytuacja przedstawia się odmiennie, w przypadku, gdy nauczyciel dyplomowany został oceniony w okresie od 1.9.2018 r. Po raz pierwszy prawo do dodatku za wyróżniającą pracę nauczyciel może nabyć z dniem 1.9.2020 r. Wysokość dodatku wynosić będzie 3% kwoty bazowej określonej dla nauczycieli w roku 2020. Aby nabyć prawo do dodatku, nauczyciel dyplomowany, oprócz co najmniej trzyletniego okresu pracy w szkole od dnia nadania stopnia nauczyciela dyplomowanego musi posiadać aktualną wyróżniającą ocenę pracy. Ocena ta musi być dokonana: - na zasadach określonych w art. 6a KartaNauczU w brzmieniu obowiązującym od 1.9.2018 r. do 31.12.2018 r. w okresie ostatnich trzech lat pracy, albo - na zasadach określonych w art. 6a KartaNauczU w brzmieniu obowiązującym od 1.1.2019 r. Jeżeli nauczyciel dyplomowany został oceniony zgodnie z art. 6a KartaNauczU w brzmieniu obowiązującym od 1.9.2018 r. do 31.12.2018 r., wówczas nie podlega obowiązkowi ponownej oceny w okresie do 30.6.2022 r. Nauczyciel powinien zadbać o uzyskanie oceny pracy przed wspomnianą datą również w sytuacji, gdy zamierza skorzystać z prawa do dodatku za wyróżniającą pracę w okresie przejściowym - tj. od 1.9.2020 r. - 31.8.2022 r., pomimo, że końcowy termin na dokonanie oceny pracy według nowych regulacji jeszcze nie upłynie. Problem 2 Nauczyciel nabywa prawo do dodatku za wyróżniającą pracę: 1) z dniem 1 stycznia - w przypadku uzyskania ostatecznej wyróżniającej oceny pracy w okresie od 1 lipca do 31 grudnia roku poprzedzającego dany rok kalendarzowy, 2) z dniem 1 września - w przypadku uzyskania ostatecznej wyróżniającej oceny pracy w okresie od 1 stycznia do 30 czerwca danego roku kalendarzowego. Z uwagi na fakt, że nauczyciel traci prawo do dodatku z ostatnim dniem miesiąca kalendarzowego, w którym upływają 3 lata od dnia nabycia przez nauczyciela prawa do dodatku za wyróżniającą pracę (bądź też z ostatnim dniem miesiąca kalendarzowego, w którym uzyskana przez nauczyciela ocena pracy niższa niż ocena wyróżniająca stała się ostateczna), nauczyciel zainteresowany otrzymaniem dodatku na kolejny okres, będzie zobligowany do złożenia wniosku o dokonanie oceny pracy. Ocena pracy nauczyciela kontraktowego, mianowanego i dyplomowanego może być również dokonana w każdym czasie, nie wcześniej jednak niż po upływie roku od dokonania oceny poprzedniej. Nauczyciel otrzymujący dodatek za wyróżniającą pracę będzie oceniany częściej, aniżeli nauczyciel nie ubiegający się o prawo do tego dodatku. W sytuacji, gdy nauczyciel uzyska ocenę wyróżniającą, praw do tego dodatku nabędzie na kolejny 3-letni okres (pod warunkiem, że przed upływem tego terminu nie otrzyma oceny niższej aniżeli ocena wyróżniająca).
Zmiany w przepisach dotyczących oceny pracy nauczyciela oraz przyznawania dodatku za wyróżniającą pracę rodzą wiele pytań i wątpliwości. Publikacja omawia konsekwencje nowelizacji przepisów oraz analizuje zagadnienia związane z nabyciem prawa do dodatku oraz jego wygasaniem. Wartościowe rekomendacje dotyczące postępowania nauczycieli w kontekście uzyskania dodatku za wyróżniającą pracę są istotnym elementem dyskusji na temat prawa do wynagrodzenia nauczycieli.