Ograniczenia podejmowania dodatkowego zajęcia przez notariusza

Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że notariusz nie może dodatkowo sprawować funkcji członka rady nadzorczej, gdyż byłoby to sprzeczne z powagą wykonywania zawodu notariusza. Decyzja ta wynika z zakazu wynikającego z ustawy o notariacie, który ogranicza działalność notariuszy w obszarze handlu, przemysłu, pośrednictwa i doradztwa w interesach. Wniosek notariusza o zgode na pełnienie funkcji członka rad nadzorczych w spółkach Skarbu Państwa został odrzucony przez Radę Izby Notarialnej, a Krajowa Rada Notarialna podtrzymała tę decyzję. Sąd administracyjny uznał, że ograniczenie to jest zgodne z zasadą proporcjonalności i służy interesowi publicznemu, górującemu nad prywatnymi interesami jednostki.

Tematyka: notariusz, rada nadzorcza, zakaz, ustawodawca, NSA, konstytucja, zawód notariusza, interes publiczny

Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że notariusz nie może dodatkowo sprawować funkcji członka rady
nadzorczej, jest to bowiem działalność polegającą na zajmowaniu się handlem, przemysłem, pośrednictwem
i doradztwem w interesach, która mogłaby uchybiać powadze wykonywania zawodu notariusza.
Notariusz P.R. zwrócił się do Rady Izby Notarialnej w W. z wnioskiem o wyrażenie zgody na podjęcie dodatkowego
zajęcia – pełnienie funkcji członka rad nadzorczych w spółkach Skarbu Państwa. Rada Izby Notarialnej w W.
odmówiła wyrażenia zgody twierdząc, że wykonywanie przez notariusza funkcji członka rady nadzorczej w spółce
prawa handlowego jest objęte zakazem wynikającym z art. 19 § 2 ustawy z 14.2.1991 r. – Prawo o notariacie (tj.
Dz.U. z 2017 r., poz. 2291, dalej jako: PrNot). Notariuszowi nie wolno w szczególności zajmować się handlem,
przemysłem, pośrednictwem i doradztwem w interesach. Zadania rady nadzorczej w spółkach prawa handlowego
mieszczą się w szeroko rozumianej działalności nie tylko nadzorczej, ale także doradczej. Rada nadzorcza spółki
reprezentuje ją także w sporach z członkami zarządu, i choć są to sytuacje wyjątkowe, to jednak tego rodzaju
aktywność rady jest wprost działalnością handlową i przemysłową, gdyż wiąże się z bezpośrednim kierowaniem
spółką.
Krajowa Rada Notarialna utrzymała w mocy zaskarżoną uchwałę. Zdaniem organu, błędne jest stanowisko
zainteresowanego co do tego, że art. 19 § 2 PrNot dotyczy tylko prowadzenia działalności gospodarczej. Przepis ten
mówi wyraźnie o zajęciu, co jest pojęciem szerszym, niż prowadzenie działalności gospodarczej i nie przesądza
o formie wykonywania tego zajęcia. Całokształt uprawnień i obowiązków rady nadzorczej w spółce prawa
handlowego przemawia za stwierdzeniem, że tego rodzaju zajęcie będzie stanowiło czynności z kategorii doradztwa
w interesach. Nie sposób wykluczyć, że poszczególne spółki mogłyby być wcześniej stronami czynności notarialnych,
dokonywanych przed zainteresowanym jako notariuszem, co dodatkowo mogłoby prowadzić do konfliktu interesów.
Oddalając skargę Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyjaśnił, że osoba zasiadająca w radzie nadzorczej
spółki prawa handlowego, w zależności od przedmiotu jej działalności, zajmuje się – odpowiednio – handlem,
przemysłem, pośrednictwem lub doradztwem w interesach, a tego rodzaju działalności notariusz podejmować nie
może. Użyty w art. 19 § 2 PrNot zwrot "w szczególności" wskazuje jedynie, że wyliczenie w nim zawarte ma
charakter przykładowy. Na tej podstawie należy wyprowadzić dalej idący wniosek, że ustawodawca wprowadza
wobec notariuszy zakaz zajmowania się działalnością pozostającą w jakimkolwiek związku z handlem, przemysłem,
pośrednictwem lub doradztwem w interesach, czyli najczęściej występującymi rodzajami działalności gospodarczej.
Kontrola i nadzór, jakie sprawuje in pleno członek rady nadzorczej jest uczestniczeniem w procesie zarządzania
spółką, a więc de facto zajmowaniem się działalnością samej spółki.
Sąd I instancji wskazał, że ustawodawca, ograniczając w art. 19 PrNot prawo do podejmowania dodatkowego
zatrudnienia przez notariusza, czyni to w zgodzie z zasadą proporcjonalności i nie można w tym przypadku mówić
o łamaniu konstytucyjnych uprawnień obywatela, gdy ograniczenie prawa podejmowania dodatkowego zatrudnienia
podyktowane jest interesem publicznym, który w tym przypadku góruje nad prywatnym interesem jednostki.
Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną notariusza. Ustawowo określony zakres uprawnień
i obowiązków rad nadzorczych spółek prawa handlowego oraz możliwość poszerzenia kompetencji tego
organu w statucie spółki pozwala przyjąć, że sprawowanie funkcji członka rady nadzorczej jest działalnością
polegającą na zajmowaniu się handlem, przemysłem, pośrednictwem i doradztwem w interesach
w rozumieniu przepisu art. 19 §2 PrNot. NSA podkreślił, że takiej wykładni wskazanego przepisu nie podważa
odwołanie się skarżącego kasacyjnie do przepisów ustawy z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (tj.
Dz.U. z 2019 r., poz. 92, dalej jako: PrUSP), w której w stosunku do poprzednio obowiązującej regulacji, dodano
przepis wprost zakazujący zajmowania przez sędziego określonych stanowisk, w tym uczestnictwa w radach
nadzorczych spółek prawa handlowego.
Odnosząc się do zarzutów naruszenia przepisów Konstytucji RP Naczelny Sąd Administracyjny wyjaśnił, że w art. 19
PrNot sformułowano wyjątek od wynikającej z 65 ust. 1 Konstytucji RP zasady wolności wolność wyboru
i wykonywania zawodu. W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego wskazane w art. 19 § 2 PrNot
ograniczenie możliwości podejmowania dodatkowego zajęcia przez notariusza mieści się w określonej w art.
31 ust. 3 Konstytucji RP podstawie ograniczenia konstytucyjnej wolności wykonywania zawodu, jaką jest
konieczności zapewnienia porządku publicznego w demokratycznym państwie, do którego to porządku
publicznego zaliczyć należy konieczność zapewnienia powagi wykonywania zawodu notariusza. NSA
stwierdził, że skarżący podejmując decyzję o wykonywaniu zawodu notariusza zgodził się tym samym na
ograniczenia wynikające z wybrania tego zawodu.

Wyrok NSA z 19.12.2018 r., II GSK 4616/16

Naczelny Sąd Administracyjny odrzucił skargę kasacyjną notariusza, podtrzymując zakaz podejmowania dodatkowych zajęć związanych z handlem, przemysłem, pośrednictwem i doradztwem w interesach. NSA uznał, że ograniczenie to jest konieczne dla zapewnienia porządku publicznego i powagi wykonywania zawodu notariusza, co wynika z przepisów ustawy o notariacie oraz Konstytucji RP.