Wielki Piątek dniem wolnym, ale nie dla wszystkich

Austriackie przepisy, na mocy których Wielki Piątek jest dniem wolnym od pracy tylko dla pracowników będących członkami niektórych kościołów, budzą kontrowersje dotyczące dyskryminacji ze względu na religię. Sprawa dotycząca dodatku do wynagrodzenia za pracę w Wielki Piątek wyjaśnia, czy taka praktyka jest zgodna z zasadami równego traktowania w zatrudnieniu i pracy.

Tematyka: Wielki Piątek, dniem wolnym, dyskryminacja religijna, dodatek do wynagrodzenia, Trybunał Sprawiedliwości, Austriackie przepisy, równość traktowania

Austriackie przepisy, na mocy których Wielki Piątek jest dniem wolnym od pracy tylko dla pracowników
będących członkami niektórych kościołów, skutkujące tym, że jedynie ci pracownicy mają prawo – jeżeli są
zobowiązani pracować w ten dzień – do dodatku do wynagrodzenia, stanowią bezpośrednią dyskryminację
ze względu na religię.
Stan faktyczny
Na podstawie austriackich przepisów dla członków Kościołów ewangelickich wyznania augsburskiego i helweckiego,
Kościoła starokatolickiego i Kościoła ewangelicko‑ metodystycznego dniem wolnym od pracy jest także Wielki Piątek.
M.A. jest pracownikiem, który nie jest członkiem żadnego z tych Kościołów. Uważał on, że został w dyskryminujący
sposób pozbawiony dodatku za dzień wolny od pracy za pracę świadczoną 3.4.2015 r., tj. w Wielki Piątek, i domagał
się z tego tytułu od pracodawcy zapłaty tego dodatku.
Pytania prejudycjalne
- Czy art. 1 i art. 2 ust. 2 dyrektywy Rady 2000/78/WE z 27.11.2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe
równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz. Urz. L Nr 303 z 2000 r., s. 16) należy interpretować w ten
sposób, że przepisy krajowe, na mocy których, po pierwsze, Wielki Piątek jest dniem wolnym od pracy tylko dla
pracowników będących członkami ww. Kościołów, a po drugie, jedynie ci pracownicy mają prawo – jeżeli są
zobowiązani pracować w ten dzień wolny od pracy – do dodatku za dzień wolny od pracy, ustanawiają bezpośrednią
dyskryminację ze względu na religię? W razie odpowiedzi twierdzącej, czy środki przewidziane przez te przepisy
krajowe można uznać za środki konieczne do ochrony praw i wolności innych osób w rozumieniu art. 2 ust. 5
dyrektywy 2000/78 lub za szczególne środki mające zrekompensować niedogodności, u podstaw których leży religia,
w rozumieniu art. 7 ust. 1 dyrektywy 2000/78?
- Czy unijne prawo należy interpretować w ten sposób, że dopóki zainteresowane państwo członkowskie w celu
przywrócenia równości traktowania nie zmieni przepisów przyznających prawo do dnia wolnego od pracy w Wielki
Piątek tylko pracownikom będącym członkom ww. Kościołów, dopóty prywatny pracodawca podlegający tym
przepisom ma obowiązek przyznać również swoim pozostałym pracownikom prawo do dnia wolnego od pracy
w Wielki Piątek i w konsekwencji uznać, jeśli są oni zobowiązani pracować w tym dniu, że przysługuje im prawo do
dodatku za dzień wolny od pracy?
Stanowisko TS
Przepisy krajowe przyznające niektórym pracownikom dzień urlopu
W opinii TS sporne austriackie ustawodawstwo wprowadza odmienne traktowanie, które jest bezpośrednio
oparte na religii pracowników. Kryterium zróżnicowania, które jest stosowane przez to ustawodawstwo, wynika
bowiem bezpośrednio z przynależności pracowników do określonej religii.
Z orzecznictwa TS wynika, że w celu ustalenia, czy ma miejsce naruszenie zasady równego traktowania, oceny
wymogu związanego z podobieństwem sytuacji należy dokonywać z uwzględnieniem całościowej charakterystyki
tych sytuacji, w szczególności w świetle przedmiotu i celu przepisów krajowych ustanawiających dane rozróżnienie
(wyrok CHEZ Razpredelenie Bulgaria, C-83/14, pkt 89). Trybunał uściślił, po pierwsze, że nie tyle wymaga się, aby
sytuacje były identyczne, lecz aby były one porównywalne, oraz, po drugie, że badanie porównywalności powinno
zostać dokonane nie w sposób ogólny i abstrakcyjny, lecz w sposób szczególny i konkretny w odniesieniu do
danego świadczenia (wyrok Abercrombie & Fitch Italia, C-143/16, pkt 25).
Sporne austriackie prawo przyznaje w Wielki Piątek nieprzerwany okres odpoczynku w wymiarze 24 godzin tylko
pracownikom będącym członkami jednego z ww. Kościołów. Przy czym nie podlega ono warunkowi wywiązania się
przez pracownika z określonego obowiązku religijnego w ciągu tego dnia, lecz jest zależne wyłącznie od formalnej
przynależności tego pracownika do jednego z tych Kościołów. Zdaniem TS sporne austriackie przepisy powodują
odmienne traktowanie porównywalnych sytuacji w zależności od religii i tym samym wprowadza ono bezpośrednią
dyskryminację ze względu na religię w rozumieniu art. 2 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2000/78.
Zdaniem TS, cel zamierzony przez austriackiego ustawodawcę tj. wolność religii jest wśród tych, które zostały
wymienione w art. 2 ust. 5 dyrektywy 2000/78. Jednakże w ocenie TS rozpatrywane środki naruszają zasady
adekwatności i proporcjonalności oraz wprowadzają odmienne traktowanie między pracownikami
podlegającymi porównywalnym obowiązkom religijnym, które nie gwarantuje tak dalece jak to możliwe
przestrzegania zasady równości.

Obowiązki sądu krajowego
Zawarty w art. 21 ust. 1 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C Nr 326 z 2012 r., s. 391,
dalej jako: Karta) zakaz wszelkiej dyskryminacji ze względu na religię samoistnie przyznaje jednostkom
prawo, na które mogą się one bezpośrednio powoływać w sporze dotyczącym jednej z dziedzin objętych
prawem Unii (wyrok Egenberger, pkt 76). Trybunał podkreślił, że gdyby miało się okazać, że przepisów krajowych
nie można interpretować w sposób zgodny z dyrektywą 2000/78, sąd odsyłający byłby zobowiązany do zapewnienia
ochrony prawnej pracowników wynikającej z art. 21 Karty.
Zgodnie z orzecznictwem TS w przypadku stwierdzenia istnienia dyskryminacji niezgodnej z unijnym prawem
i dopóty, dopóki nie zostaną przyjęte środki zmierzające do przywrócenia równego traktowania, poszanowanie
zasady równego traktowania może zostać zapewnione jedynie w drodze przyznania osobom należącym do grupy
gorzej traktowanej takich samych korzyści, jakie przysługują osobom uprzywilejowanym. Osoby będące
w niekorzystnej sytuacji powinny znaleźć się w takiej samej sytuacji jak osoby, którym przysługuje omawiana korzyść
(wyrok Milkova, C-406/15, pkt 66). W tej sytuacji sąd krajowy jest zobowiązany do niestosowania wszelkich
dyskryminujących przepisów krajowych, bez konieczności żądania uprzedniego uchylenia tych przepisów
przez ustawodawcę – lub oczekiwania na nie – a także do zastosowania wobec osób należących do gorzej
traktowanej grupy przepisów obowiązujących wobec osób należących do drugiej kategorii. Obowiązek ten
spoczywa na sądzie krajowym niezależnie od istnienia w prawie krajowym przepisu przyznającego mu taką
kompetencję (wyrok Milkova, pkt 67). Jednakże rozwiązanie takie znajduje zastosowanie jedynie w wypadku
istnienia ważnego systemu referencyjnego (wyrok Milkova, pkt 68). Trybunał wskazał, że tak jest w niniejszej
sprawie, przy czym uregulowanie mające zastosowanie do członków ww. Kościołów pozostaje – przy braku
prawidłowego zastosowania unijnego prawa – jedynym ważnym system referencyjnym.
Obowiązki pracodawców prywatnych
Trybunał stwierdził, że dopóki ustawodawca krajowy nie przyjął środków przywracających równość traktowania, to na
pracodawcach spoczywa obowiązek zapewnienia pracownikom nienależącym do żadnego z ww. Kościołów
traktowania identycznego z traktowaniem zastrzeżonym przez przepisy rozpatrywane w postępowaniu głównym dla
pracowników będących członkami jednego z tych Kościołów.
Trybunał podkreślił, że pracodawca musi na mocy art. 21 Karty przyznać pracownikom nienależącym do
żadnego ze ww. Kościołów prawo do dnia wolnego od pracy w Wielki Piątek, o ile pracownicy ci poinformują
wcześniej pracodawcę o tym, że mają zamiar nie pracować w tym dniu. W ocenie TS pracownik nienależący do
żadnego z ww. Kościołów jest również uprawniony do uzyskania od pracodawcy wypłaty dodatku, jeżeli
pracodawca ten odmówi uwzględnienia powyższej prośby. Trybunał stwierdził, że powyższe obowiązki nałożone na
pracodawców stosują się dopóty, dopóki nie zostaną przyjęte przez ustawodawcę krajowego przepisy
zmierzające do przywrócenia równego traktowania.
Reasumując TS orzekł, że przepisy art. 1 i art. 2 ust. 2 dyrektywy 2000/78 należy interpretować w ten sposób,
że przepisy krajowe, na mocy których, po pierwsze, Wielki Piątek jest dniem wolnym od pracy tylko dla
pracowników będących członkami niektórych Kościołów chrześcijańskich, a po drugie, jedynie ci
pracownicy mają prawo – jeżeli są zobowiązani pracować w ten dzień wolny od pracy – do dodatku do
wynagrodzenia pobieranego za pracę świadczoną w ten dzień, stanowią bezpośrednią dyskryminację ze
względu na religię.
Środków przewidzianych przez te przepisy krajowe nie można uznać za środki konieczne do ochrony praw i wolności
innych osób w rozumieniu art. 2 ust. 5 dyrektywy 2000/78 ani za szczególne środki mające zrekompensować
niedogodności, u podstaw których leży religia, w rozumieniu art. 7 ust. 1 tej dyrektywy.
Postanowienia art. 21 Karty należy interpretować w ten sposób, że dopóki zainteresowane państwo w celu
przywrócenia równości traktowania nie zmieni przepisów przyznających prawo do dnia wolnego od pracy w Wielki
Piątek tylko pracownikom będącym członkom niektórych Kościołów chrześcijańskich, dopóty prywatny pracodawca
podlegający tym przepisom ma obowiązek przyznać również swoim pozostałym pracownikom prawo do dnia wolnego
od pracy w Wielki Piątek, o ile ci pracownicy uprzednio zwrócili się do tego pracodawcy o zwolnienie z obowiązku
pracy w tym dniu, i w konsekwencji uznać, że pracownikom tym przysługuje prawo do dodatku do wynagrodzenia
pobieranego za pracę świadczoną w tym dniu, jeśli ten pracodawca odmówił uwzględnienia takiej prośby.
Austriackie przepisy przyznające wyłącznie pracownikom, będącym członkami Kościołów ewangelickich, dzień urlopu
w Wielki Piątek w ocenie Trybunału wprowadzają odmienne traktowanie, które jest bezpośrednio oparte na religii.
W uzasadnieniu prezentowanego wyroku TS wykazał, że te przepisy naruszają zasadę proporcjonalności oraz
zasadę równości.
Na szczególną uwagę zasługuje analiza TS dotycząca występowania oraz uzasadnienia bezpośredniej dyskryminacji
ze względu na religię, która może być użyteczna również w przypadkach pojawienia się innych kryteriów
dyskryminujących.

Praktyczne znaczenie ma przedstawione przez TS szczegółowe scharakteryzowanie obowiązków jakie ciążą na
zarówno na sądzie krajowym, jak i pracodawcach w przypadku gdy prawo krajowe jest niezgodne z przepisami
dyrektywy 2000/78.
Na marginesie należy podnieść, że Kościół rzymskokatolicki, do którego należy większość mieszkańców Austrii, nie
został wymieniony wśród Kościołów, dla którego członków Wielki Piątek jest odpłatnym dniem wolnym od pracy.

Wyrok TS z 22.1.2019 r., Cresco Investigation, C-193/17

Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że austriackie przepisy naruszają zasady równego traktowania pracowników niebędących członkami określonych kościołów. Wyrok ten ma istotne znaczenie dla praktyki sądowej i obowiązków pracodawców w kontekście dyskryminacji ze względu na religię.