Pozostawanie w stosunku pracy przy wykonywaniu zawodu adwokata

Adwokat nie może pozostawać w stosunku pracy przy wykonywaniu swojego zawodu, chyba że zatrudniony jest jako pracownik naukowy lub naukowo-dydaktyczny. Sprawa adwokata L.M. ukazała kolizję między wymogami prawa pracy a zasadami etyki adwokackiej. Postanowienia Sądu Najwyższego potwierdzają bezwzględność zakazu łączenia zawodu adwokata z pracą na etacie. Kwestia ta budzi także dyskusję w kontekście anonimowej petycji o zmianę przepisów dotyczących adwokatury.

Tematyka: adwokat, zawód adwokata, stosunek pracy, Sąd Najwyższy, Izba Dyscyplinarna, etat, kancelaria, zakaz, naruszenie, kara pieniężna, kodeks etyki adwokackiej, zmiany w prawie o adwokaturze

Adwokat nie może wykonywać swojego zawodu: jeżeli został uznany za trwale niezdolnego do jego
wykonywania, jeżeli został ubezwłasnowolniony, w razie orzeczenia kary zawieszenia w czynnościach
zawodowych albo tymczasowego zawieszenia w wykonywaniu czynności zawodowych oraz jeżeli pozostaje
w stosunku pracy. Co do ostatniego zakazu istnieje jednak wyjątek, bowiem jeżeli adwokat jest zatrudniony
w ramach stosunku pracy, jako pracownik naukowy czy naukowo-dydaktyczny, to może pozostawać na tzw.
„etacie”, mimo że prowadzi własną kancelarię czy jest wspólnikiem albo partnerem w innej kancelarii.
W sprawie takiej pracy adwokata w ramach stosunku pracy zapadło postanowienie Sądu Najwyższego – Izby
Dyscyplinarnej. Potwierdzono w nim jeden z wymienionych zakazów.
Stan sprawy
Adwokat L.M. został obwiniony o przewinienie z przepisu art. 80 w zw. z art. 4b ust. 1 pkt 1 ustawy z 26.5.1982 r. –
Prawo o adwokaturze (Dz.U. 2018 poz. 1184, dalej jako: PrAdw) ze względu na łączenie zwodu adwokata
z pozostawaniem w stosunku pracy. Adwokat wykonujący zawód w sposób czynny został zatrudniony na podstawie
umowy o pracę w spółce M., gdzie wykonywał pracę przez około 2 lata. Pomimo numerus clausus, obwiniony
adwokat nie zawiesił prowadzonej przez siebie działalności ani jej nie zakończył (nie wniósł do Okręgowej Rady
Adwokackiej wniosku o skreślenie z listy adwokatów). Aktywność zawodowa adwokata na obu polach miała miejsce
w latach 2012–2014. Obwiniony wskazywał jednak, że będąc zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, nie
wykonywał faktycznych czynności w swojej kancelarii, bowiem była ona zarejestrowana jedynie ze względów
podatkowych. Jak podkreślał obwiniony, kancelaria w Głogowie od 2013 r. nie działała, stąd też zarzuty Rzecznika
Odpowiedzialności Dyscyplinarnej nie są zgodne z prawdą. Co więcej umowa o pracę podpisana przez obwinionego
była przez niego zawarta jako przez radcę prawnego, a nie adwokata, co już jest zgodne z ustawą z 6.7.1982 r.
o radcach prawnych (tj. Dz.U. 2018 poz. 2115, dalej jako: RadPrU).
Rozstrzygnięcia w I i II instancji oraz postanowienie SN
W sprawie zapadło orzeczenie Sądu Dyscyplinarnego Izby Adwokackiej z 5.9.2017 r., które wskazywało, że adwokat
jest winny zarzucanego mu naruszenia ze względu na nieprzestrzeganie przepisu art. 80 PrAdw w zw. z art. 81 ust. 1
pkt 3 PrAdw, przez co został ukarany karą pieniężną na podstawie przepisu art. 81 ust. 1 pkt 3 PrAdw.
Uzasadnieniem dla powyższego był fakt, że obwiniony łączył zawód adwokata ze współpracą ze spółką na podstawie
umowy o pracę. Takie zachowanie podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej jako postępowanie sprzeczne
z prawem, zasadami etyki oraz godnością zawodu. Obwiniony nie zgodził się z orzeczeniem i wniósł odwołanie do
Wyższego Sądu Dyscyplinarnego Adwokatury, który orzeczeniem z 21.4.2018 r., utrzymał w mocy orzeczenie Sądu
I instancji. Obwiniony, ponownie nie zgadzając się z rozstrzygnięciem wniósł od powyższego skargę kasacyjną,
jednak SN oddalił ją jako oczywiście bezzasadną. W konsekwencji obwiniony adwokat L.M., ze względu na
przewinienie dyscyplinarne, na podstawie przepisu art. 81 ust. 1 pkt 3 PrAdw, został zobowiązany do zapłacenia
niemalże 5000 zł kary pieniężnej, ponieważ nie jest dopuszczalne łączenie zawodu adwokata z pozostawaniem
stosunku pracy na podstawie umowy o pracę. Bez znaczenia w ocenie Sądu był fakt, że obwiniony de facto (Sąd
ustalił, że obwiniony prowadził sprawę sądową, w czasie kiedy był zatrudniony) nie prowadził działalności jako
adwokat, ani to, że umowę podpisał jako radca. Obwiniony powinien był złożyć wniosek do Okręgowej Rady
Adwokackiej o zawieszenie czy też wykreślenie z listy adwokatów, aby móc pracować na podstawie umowy o pracę.
Zakaz z przepisu art. 4b ust. 1 pkt 1 PrAdw jest (poza wyjątkiem zatrudnienia adwokata jako pracownika naukowego,
czy naukowo-dydaktycznego przewidzianym w przepisie art. 4b ust. 3 PrAdw) bezwzględny. Naruszenie go może być
powodem poniesienia odpowiedzialności dyscyplinarnej. Obwiniony w konsekwencji naruszył swoje obowiązki
zawodowe adwokata ze względu na brak występowania przesłanki niezależności zawodowej, która w stosunku pracy
jest niejako "pochłonięta" przez przesłankę podporządkowania. Sąd Najwyższy podniósł ponadto, że orzeczona kara
finansowa w przedmiotowej sprawie jest proporcjonalna do przewinienia i nie jest zbyt surowa.
Wykładnia przepisów prawa
Przepis art. 4b ust. 1 pkt 1 PrAdw został dodany przez przepis art. 1 pkt 3 ustawy z 22.5.1997 r. o zmianie ustawy –
Prawo o adwokaturze, ustawy o radcach prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 1997 r. Nr 75, poz. 471).
Ustanowione w przepisie cztery zakazy wykonywania zawodu, stanowią fundament niezależności adwokatów
wykonujących zawód zaufania publicznego. Adwokat w wykonywaniu swoich obowiązków zawodowych podlega tylko
ustawom (art. 3 ust. 1 PrAdw).
Podstawą do wprowadzenia przepisu w zakresie tego, że adwokat nie może wykonywać zawodu, jeżeli pozostaje
w stosunku pracy było występowanie w ramach przepisu art. 22 § 1 ustawy z 26.6.1974 – Kodeks pracy (Dz.U 2018
poz. 917, dalej jako: KP) przesłanek osobistego wykonywania pracy na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem

oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym przez pracodawcę za wynagrodzeniem. Istotną przeszkodą
w łączeniu zawodu adwokata z pozostawaniem w owym stosunku jest występowanie cechy podporządkowania.
Koniecznym elementem stosunku pracy jest wykonywanie pracy podporządkowanej. Praca wykonywana pod
kierownictwem pracodawcy jest cechą, która ma charakter konstrukcyjny dla istnienia stosunku pracy (wyr. SN
z 25.11.2005 r., I UK 68/05). Ze względu na kierownictwo ze strony pracodawcy oraz możliwości wydawania
wskazówek i poleceń co do świadczonej pracy istota zawodu adwokata (w założeniu niezależnego), może więc być
mocno ograniczona przez podporządkowanie. W stosunku pracy istnieje podległość osobista i organizacyjna
pracownika wobec pracodawcy. W sytuacji, w której aktywny zawodowo, z założenia niezależny adwokat byłby
w takim stosunku, doszłoby do kolizji jego ról, co jest niezgodne z prawem i etyką tego zawodu.
Ponadto zgodnie z § 9 ust. 1 Kodeksu Etyki Adwokackiej z zawodem adwokata nie wolno łączyć takich zajęć, które:
a) uwłaczałyby godności zawodu, b) ograniczałyby niezawisłość adwokata, c) podważałyby zaufanie publiczne do
Adwokatury. W ustępie 2 przewidziane zostały w katalogu otwartym czynności uznane za kolidujące
z wykonywaniem zawodu adwokackiego. Wprawdzie nie znajduje się tam brak możliwości zawarcia umowy o pracę,
jednak przepis rangi ustawowej jest wystarczający w tej materii.
Adwokaci, którzy są pracownikami naukowymi czy naukowo-dydaktycznymi mogą pozostawać w stosunku pracy
z tego względu, że bycie naukowcem wiąże się ze znaczną samodzielnością zawodową, niewątpliwie w takim
stosunku pracy nie występuje typowe podporządkowanie, a adwokat prowadząc np. wykłady z prawa cywilnego nie
wykonuje bezpośrednio swoich czynności zawodowych pomocy prawnej na rzecz klientów.
Anonimowa petycja w sprawie zmiany Prawa o adwokaturze
W dniu 23.7.2018 r. została złożona do sejmu anonimowa petycja w sprawie zmiany Prawa o adwokaturze przez
uchylenie przepisu art. 4b ust. 1 pkt 1, wyłączającego możliwość wykonywania zawodu przez adwokata, który
pozostaje w stosunku pracy. W 5 zdaniach petycji wskazano, że: „Od kiedy radcy prawni uzyskali ustawowo prawo
do występowania w roli pełnomocnika procesowego w sprawach karnych i karno-skarbowych, zawody radca prawny
i adwokat przestał się od siebie pod względem kompetencji różnić. Jedyna różnica jest taka, iż adwokaci zgodnie
z art 4b ust 1 pkt 1 Prawa o adwokaturze nie mogą wykonywać zawodu w przypadku podjęcia pracy na zasadach
umowy o pracę. Przepisu nie stosuje się wyłącznie w stosunku do adwokatów, którzy są zatrudnieni jako pracownicy
naukowi lub pracownicy naukowo-dydaktyczni. Wielu adwokatów nie będących naukowcami nie może z powodu
wyżej wymienionego przepisu prawnego podejmować pracy w administracji publicznej czy prywatnych korporacjach
w działach prawnych”. W dniu 31.7.2018 r. przedmiotowa petycja (Nr BKSP-145-378/18) została skierowana do
Komisji do Spraw Petycji, niemniej na posiedzeniu w dniu 13.12.2018 r. komisja uznała, że nie uwzględnia żądania
będącego przedmiotem petycji.
Komisja podjęła taką decyzję, mimo wskazania w treści opinii prawnej z 26.11.2018 r. (BAS-WAP-1946/18) wydanej
przez eksperta ds. legislacji w Biurze Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, że postulaty zawarte w petycji zasługują
na rozważenie, ze względu na fakt, że co do zasady, radcowie prawni mają takie same kompetencje jak adwokaci
i mimo to mogą wykonywać zawód w ramach stosunku pracy, choć też są niezależni (z wyłączeniem sytuacji,
w których świadczą pomoc prawną polegającą na występowaniu w charakterze obrońcy w sprawach o przestępstwa
i przestępstwa skarbowe). Niezależność radców, a zatem brak pełnego podporządkowania w stosunku pracy, nie jest
uzależniona od formy umowy o pracę. Radca prawny nie jest związany poleceniami co do treści opinii prawnej,
bowiem korzysta w swoim zawodzie z wolności słowa i pisma w granicach określonych przepisami prawa i rzeczową
potrzebą. Ponadto radca prowadzi samodzielnie sprawy przed organami orzekającymi, jak i nie podlega
odpowiedzialności dyscyplinarnej na gruncie ustawy o radcach prawnych za czyny naruszające przepisy dotyczące
porządku i dyscypliny pracy, określone w Kodeksie pracy, co stanowi o niezależności i występowaniu specyficznej
odmiany podporządkowania autonomicznego w zawartym przez niego stosunku pracy.
W konsekwencji należy stwierdzić, że w zawodzie adwokata niezwykle istotny jest brak konfliktów interesów,
a szczególnie niezależność wobec władz publicznych i innych podmiotów, których wpływom nie powinno się
podlegać (zob. wyr. ETS z: 2.12.2010 r., C-225/09; 19.2.2002 r., C-309/99). Istotna jest również niezależność
wobec klientów, która w relacjach prawno-pracowniczych z owymi klientami, przy pozostawaniu w zawodzie
adwokata jest naruszana, tak jak miało to miejsce w przedmiotowej sprawie.
postanowienie Sądu Najwyższego – Izby Dyscyplinarnej z 26.2.2019 r., II DSI 49/18
Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Dyscyplinarna z 26.2.2019 r., II DSI 49/18.

Postanowienie Sądu Najwyższego – Izby Dyscyplinarnej z 26.2.2019 r., II DSI 49/18 podkreśliło konieczność zachowania niezależności zawodu adwokata oraz ograniczenia w łączeniu pracy na etacie z wykonywaniem czynności adwokackich. Sprawa adwokata L.M. stanowi istotny precedens w zakresie interpretacji przepisów prawa o adwokaturze.