Wcześniejsza emerytura dla urodzonych w 1953 r. kobiet, które nabył prawo do świadczenia przed 1.1.2013 r. niezgodna z Konstytucją

Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok stwierdzający niezgodność art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU z Konstytucją RP w kontekście wcześniejszej emerytury dla urodzonych w 1953 r. kobiet. Decyzja ma istotne konsekwencje dla osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1.1.2013 r., wprowadzając dodatkowe gwarancje prawne w zakresie świadczeń emerytalnych.

Tematyka: Trybunał Konstytucyjny, wcześniejsza emerytura, urodzone 1953, Konstytucja RP, art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU

W dniu 6.3.2019 r. Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. P 20/16 wydał wyrok (Dz.U. z 2019 r. poz. 539),
w którym stwierdził, że art. 25 ust. 1b ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1270 oraz z 2019 r. poz. 39, dalej jako: EmRentyFUSU),w brzmieniu
obowiązującym do 30.9.2017 r., w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w 1953 r. kobiet, które przed
1.1.2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 EmRentyFUSU jest niezgodny z art. 2 Konstytucji
RP. Utrata mocy we wskazanym zakresie nastąpiła 21.3.2019 r.
Stan faktyczny sprawy
Stan faktyczny przedmiotowej sprawy przedstawia się następująco: ubezpieczona H.A. była urodzona w 1953 r., od
21.12.2008 r., tj. od osiągnięcia wieku 55 lat, H.A. była uprawniona do pobierania tzw. wcześniejszej emerytury, na
podstawie decyzji wydanej w dniu 19.12.2008 r. przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w S. (dalej: ZUS). Decyzja
znajdowała umocowanie prawne w przepisie art. 29 ust. 1 pkt 1 w zw. zart. 46 EmRentyFUSU, a wysokość
świadczenia opiewała na kwotę 1450,64 zł. brutto.
W związku z osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego ubezpieczona H.A., pomimo pobierania wcześniejszej
emerytury, w dniu 17.3.2014 r. złożyła w organie rentowym wniosek o przyznanie prawa do „zwykłej” emerytury.
Mając na uwadze datę urodzenia H.A. „zwykły” wiek emerytalny do 31.12.2012 r. wynosił 60 lat, zaś od 1.1.2013 r.,
ze względu na nowelizację EmRentyFUSU, dokonaną ustawą z 11.5.2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2017 r. poz. 38), wiek ten dla
H.A. wynosi o 4 miesiące więcej, bowiem 60 lat i 4 miesiące. Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z 30.4.2014
r. przyznał H.A. zaliczkę na poczet „zwykłej” emerytury, począwszy od 21.4.2014 r., tj. od dnia osiągnięcia przez H.A.
wieku emerytalnego. Wysokość nowego świadczenia ZUS wyliczył na kwotę 1018, 94 zł brutto, jednak jednocześnie
nie wskazał dlaczego przyznał zaliczkę na poczet „zwykłej” emerytury i nie wyjaśnił dlaczego nie jest w danym
momencie możliwe ustalenie ostatecznej wysokości świadczenia. Co więcej, organ rentowy nie pouczył H.A.
o możliwości złożenia przez nią odwołania od niniejszej decyzji do sądu, stąd też H.A. nie odwołała się od
przedmiotowej decyzji.
Niespełna dwa lata później, 4.4.2016 r. ZUS wydał ostateczną decyzję o przyznaniu H.A. emerytury, poczynając
również od 21.4.2014 r. (tak jak przy przyznanej uprzednio zaliczce) i również w takiej samej wysokości 1018, 94 zł
brutto. Mając jednak na uwadze brzmienie przepisu art. 95 ust. 1 EmRentyFUSU, mianowicie, że w razie zbiegu
u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przewidzianych w ustawie wypłaca się jedno z tych świadczeń – wyższe lub
wybrane przez zainteresowanego, ZUS nie podjął wypłaty „zwykłej” emerytury, gdyż była ona o ponad 430 zł niższa
niż emerytura wcześniejsza. Ubezpieczenia H.A., pomimo powyższego złożyła do Sądu Okręgowego w Szczecinie
odwołanie od decyzji ZUS z 4.4.2016 r., wskazując, iż w jej ocenie brak podstaw, by przy obliczaniu wysokości jej
emerytury dokonywać potrącenia wartości kwot pobranych wcześniej z tytułu wcześniejszej emerytury.
Pytanie i uzasadnienie prawne sądu pytającego
Dnia 25.8.2016 r., Sąd Okręgowy rozpoznał sprawę H.A. przeciwko ZUS Oddziałowi w S. o prawo do emerytury,
sygn. akt P 20/16. Sąd nie rozstrzygnął jednak sprawy merytorycznie ze względu na powzięte wątpliwości,
a skierował pytanie prawne do TK. Sąd zapytał TK: czy art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU w zakresie, w jakim ma
zastosowanie do urodzonych w 1953 r. kobiet, które przed 1.1.2013 r. nabyły prawo do tzw. wcześniejszej emerytury
na podstawie art. 46 i art. 50 EmRentyFUSU, jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej.
Przepis art. 25 ust. 1b EmRentyFUSU, wskazuje, że jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę częściową lub emeryturę
na podstawie przepisów art. 46,50,50a,50e,184 lub art. 88ustawy z 26.1.1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2018
r.poz. 967, dalej jako: KartaNauczU), podstawę obliczenia emerytury, o której mowa wart. 24 EmRentyFUSU,
ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed
odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Zdaniem Sądu
przedmiotowy przepis w swym zakresie podmiotowym na gruncie obliczania podstawy wymiaru emerytury dotyczy
trzech grup ubezpieczonych: kobiet urodzonych w 1953 r.; osób, które przed dniem 1.1.2013 r. nabyły i zrealizowały
prawo do wcześniejszej emerytury, ale przed tym dniem nie nabyły prawa do emerytury zwykłej (powszechny wiek
emerytalny osiągnęły po dniu 31.12.2012 r.); osób, które przed dniem 1.1.2013 r. nabyły i zrealizowały prawo do
wcześniejszej emerytury i przed tym dniem nabyły prawo do emerytury zwykłej (powszechny wiek emerytalny

osiągnęły najpóźniej do dnia 31.12.2012 r., czyli osób urodzonych najpóźniej do dnia 31.12.1952 r.); osób, które
prawo do wcześniejszej emerytury i do emerytury zwykłej nabyli (nabędą) najwcześniej w dniu 1.1.2013 r.
„Zdaniem sądu pytającego rozwiązania przyjęte w art. 25 ust. lb ustawy emerytalnej w odniesieniu do pierwszej
i drugiej grupy ubezpieczonych są sprzeczne z art. 2 Konstytucji. Osoby te, w ocenie sądu, podejmując w przeszłości
decyzję o przejściu na wcześniejszą emeryturę, nie wiedziały, że w przyszłości wpłynie ona negatywnie na wysokość
ich przyszłej emerytury zwykłej. W tamtym czasie bowiem podstawa emerytury, przysługującej po osiągnięciu
powszechnego wieku emerytalnego, nie była pomniejszana o kwoty uprzednio pobranych wcześniejszych emerytur.
Sąd pytający podkreśla, że nie neguje uprawnienia ustawodawcy do wprowadzenia regulacji, przewidzianej w art. 25
ust. lb ustawy emerytalnej, przewidującej pomniejszanie podstawy wymiaru emerytury o kwoty wcześniej pobranych
świadczeń. Zdaniem sądu takie rozwiązanie może mieć zastosowanie wyłącznie do tych osób, które decyzję
o realizacji prawa do wcześniejszej emerytury podjęły po dniu wejścia kwestionowanego rozwiązania w życie.
Przewidziana natomiast w ustawie nowelizującej sześciomiesięczna vacatio legis, umożliwiająca osobom
pobierającym emeryturę wcześniejszą dostosowanie się do nowych rozwiązań prawnych, w ocenie sądu pytającego,
jest bez znaczenia dla osób, które w dniu wejścia w życie ustawy pobierały już wcześniejszą emeryturę, gdyż nie
mogły one wyzbyć się prawa do tego świadczenia. Z tego względu art. 25 ust. lb ustawy emerytalnej, w zakresie,
w jakim dotyczy tej grupy osób, godzi w zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz
w bezpieczeństwo prawne jednostki. Zdaniem sądu pytającego kwestionowany przepis różnicuje również sytuację
kobiet, urodzonych w latach 1949-1953, pobierających wcześniejszą emeryturę (podmioty podobne) na podstawie
kryterium daty urodzenia - w 1953 r. i w latach 1949-1952. W ocenie sądu, zastosowanie przez ustawodawcę takiego
kryterium różnicującego jest nieuzasadnione, co powoduje niezgodność art. 25 ust. lb ustawy emerytalnej z wyrażoną
w art. 32 ust. 1 Konstytucji zasadą równości. (źródło: http://trybunal.gov.pl/postepowanie-i-orzeczenia/komunikaty-
prasowe/komunikaty-przed/art/10497-nabycie-prawa-do-tzw-emerytury-wczesniejszej-przed-1-stycznia-2013-r-a-
nabycie-prawa-do-emerytur/, stan na dzień 25.3.2019 r.).
Stanowisko TK
Orzeczenie przed TK zapadło jednogłośnie. Sednem sprawy było to, że kobiety, które postanowiły skorzystać
z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę nie wiedziały o konsekwencjach, jakie ta decyzja będzie miała
w odniesieniu do ich przyszłego świadczenia, czyli emerytury uzyskiwanej po osiągnięciu powszechnego wieku
emerytalnego. Ubezpieczona H.A., podejmując decyzję, działa w przeświadczeniu, że ustawodawca nie zmieni
zasad w zakresie wcześniejszej emerytury, co jednak się stało. To ustawodawca stworzył dodatkowe gwarancje
realizacji uprawnień emerytalnych według zasad starego systemu, co tym bardziej dziwi, że zmienił prawo. „Z uwagi
na to, że uprawnienia te z założenia miały charakter przejściowy – obowiązujący do czasu ich wygaśnięcia –
nastąpiło niejako wzmocnienie usprawiedliwionego przekonania tych kobiet, że ustawodawca nie wycofa się z ich
realizacji oraz że nie będą miały do nich zastosowania nowe uregulowania. Rozpoczęcie realizacji prawa do
wcześniejszej emerytury, która bezpośrednio wpływa na wysokość emerytury powszechnej – w oparciu o zasadę
zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa – stanowi podstawę uzasadnionego oczekiwania, że
ustawodawca nie zmieni w sposób niekorzystny „reguł gry” w stosunku do osób korzystających ze swoich uprawnień
na zasadach wskazanych w ustawie. Nie będzie tym samym pułapką dla tych, którzy w zaufaniu do obowiązującego
prawa, określającego w dodatku horyzont czasowy wypłacanych świadczeń i zasad ich realizacji, skorzystali ze
swoich uprawnień. Zasada zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa wyklucza możliwość formułowania
obietnic bez pokrycia bądź nagłego wycofywania się przez państwo ze złożonych obietnic lub ustalonych reguł
postępowania. Stanowi to bowiem niedopuszczalne nadużywanie pozycji przez organy władzy względem obywateli.
Dotyczy to w szczególności sytuacji, w której obywatel, układając swoje interesy, podejmuje decyzje dotyczące
długiej perspektywy czasu i przewiduje jej konsekwencje na podstawie obowiązującego stanu prawnego. Zmiana
tego stanu oznacza wówczas zaskoczenie, którego w danych okolicznościach nie mógł przewidzieć, a tym samym
dostosować się do nowej sytuacji, w sposób, który nie wywrze negatywnych konsekwencji w sferze jego uprawnień”.
(http://trybunal.gov.pl/postepowanie-i-orzeczenia/komunikaty-prasowe/komunikaty-po/art/10501-nabycie-prawa-do-
tzw-emerytury-wczesniejszej-przed-1-stycznia-2013-r-a-nabycie-prawa-do-emerytur/ stan na dzień 25.3.2019 r.).
Wydanie przez TK wyroku ma bezpośredni wpływ na sprawę, gdyż Sąd Okręgowy zobowiązany będzie do
zmiany zaskarżonej decyzji, w ten sposób, że ustali prawidłową wysokość należnego ubezpieczonej H.A.
świadczenia, według zasad obowiązujących przed wejściem w życie niezgodnych z prawem przepisów.
Zatem osobom, które przeszły na wcześniejszą emeryturę na podstawie art. 46 EmRentyFUSU, przed
1.1.2013 r. przysługuje prawo tzw. sanacji konstytucyjności wynikającej z art. 190 ust. 4 Konstytucji w trybie
odpowiednim dla postępowań z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Wyrok TK Z 6.3.2019 r., sygn. P 20/16, (Dz.U. z 2019 r., poz. 539)

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że kobiety, które wcześniej przeszły na emeryturę, nie wiedziały o konsekwencjach dla przyszłego świadczenia. Zmiana zasad wymiaru emerytury po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego stanowiła naruszenie zaufania do państwa. Wyrok ma istotne znaczenie dla osób korzystających z wcześniejszych emerytur.