Usprawiedliwiona nieobecność w pracy celem opieki nad dzieckiem w związku ze strajkiem nauczycieli

W związku z zapowiadanym strajkiem nauczycieli, który może wpłynąć na opiekę nad dziećmi, pojawił się problem organizacji zajęć szkolnych. Rodzice będą musieli zapewnić dzieciom opiekę, choć będą mogli skorzystać z usprawiedliwionego zwolnienia od pracy. Dodatkowe opcje to korzystanie z ofert instytucji kultury, półkolonie strajkowe oraz zabranie dziecka do pracy. Problemem jest także zawieszenie zajęć szkolnych, które może naruszyć konstytucyjne prawa do nauki i ochronę praw dziecka.

Tematyka: strajek nauczycieli, opieka nad dziećmi, usprawiedliwiona nieobecność w pracy, zawieszenie zajęć szkolnych, konstytucyjne prawa do nauki, zasiłek opiekuńczy, Kodeks Pracy, prawa pracownicze, edukacja dzieci

W związku z zapowiadanym strajkiem nauczycieli, którzy żądają podwyżek wynagordzenia pojawił się
problem opieki nad dziećmi, którym mogą zostać odwołane zajęcia szkolne, wskutek decyzji dyrektorów
placówek szkolnych, którzy jeśli stwierdzą, że nie są wstanie zapewnić bezpieczeństwa i dostępu do edukacji
swoim podopiecznym w czasie akcji strajkowej, mogą zawiesić zajęcia szkolne (§ 7 ust. 2 w zw. § 18 ust. 2
pkt 2) rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31.12.2002 r. w sprawie bezpieczeństwa
i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach, Dz.U. z 2003 r. Nr 6, poz. 69, dalej jako:
rozporządzenie).
• class="MsoNormal">W sytuacji strajku, który zapowiadany jest na 8.4.2019 r., rodzice we własnym zakresie,
pomimo iż w przeważającej mierze świadczą pracę, muszą zapewnić dzieciom odpowiednią pieczę. Mogą jednak
skorzystać z usprawiedliwionego zwolnienia od pracy z powodu sprawowania opieki na dzieckiem w wieku do 8 roku
życia. Z tego tytułu może zostać wypłacone odpowiednie świadczenie przez ZUS, co spowoduje, że de facto państwo
zew względu na strajk zostanie obciążone dużymi kosztami, zatem my – podatnicy.
• class="MsoNormal">W niektórych miastach uczniowie na czas strajku będą mieli możliwość bezpłatnego
skorzystania z ofert instytucji kultury (Muzea, Miejskie Instytucje Kultury i Sportu, Centra Kultury), problem polega
jednak na tym, że pracownicy tych placówek nie są zwykle uprawnieni do samodzielnej opieki na dziećmi, co
powoduje, że i tak konieczna będzie piecza rodzica na dzieckiem, czy grupą dzieci (jeżeli rodzice będą sprawowali
opiekę naprzemienną).
• class="MsoNormal">Pojawiły się również komercyjne oferty firm organizujących tzw. "półkolonie strajkowe", które
za około 100 zł za dzień proponują opiekę na dzieckiem.
• class="MsoNormal">Jeszcze innym rozwiązaniem jest zabranie dziecka do pracy, na co przystali pracodawcy wielu
urzędów w Polsce.
Prawny problem pozbawienia do edukacji z powodu strajku
Zgodnie z § 18 ust. 2 rozporządzenia dyrektor, za zgodą organu prowadzącego, może zawiesić zajęcia na czas
oznaczony, jeżeli: 1) temperatura zewnętrzna mierzona o godzinie 2100 w dwóch kolejnych dniach poprzedzających
zawieszenie zajęć wynosi -15°C lub jest niższa; 2) wystąpiły na danym terenie zdarzenia, które mogą zagrozić
zdrowiu uczniów. Oczywiście o zawieszeniu zajęć odpowiednio organ prowadzący lub dyrektor zawiadamiają organ
sprawujący nadzór pedagogiczny.
W związku ze strajkiem dyrektorzy zapewne będą powoływali się na pkt 2), jednak jest to o tyle wątpliwie, że sam
strajk nie powoduje zagrożenia dla zdrowia uczniów, bowiem zgodnie z ustawą z 23.5.1991 r.,
o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz.U. z 2019 r. poz. 174), aby był legalny musi być przeprowadzony
zgodnie z prawem. Istotą zawieszenia zajęć będzie, więc fakt braków kadrowych, zatem brak nauczycieli, którzy tak
jak dotychczas mogliby świadczyć pracę i edukować. Istotą strajku jest zbiorowe powstrzymywanie się pracowników
od wykonywania pracy w celu rozwiązania sporu dotyczącego interesów wskazanych przez reprezentujące związki
zawodowe. Strajk nie powinien więc zagrażać czyjemukolwiek życiu i zdrowiu, co powoduje, że dyrektorzy
szkół nie mają bezpośredniego umocowania prawnego do odwołania zajęć.
Ponadto mając na uwadze, że 10.4.2019 r. mają odbyć się egzaminy gimnazjalne, a w maju matury, fakt
niezapewnienia uczniom w tym czasie warunków koniecznych do nauki, przygotowania do egzaminów jak i samego
przystąpienia do egzaminów może powodować, że dojdzie do naruszenia Konstytucyjnych praw i wartości oraz
prawa oświatowego.
Zawieszenie zajęć szkolnych może pozostawać sprzeczne z przepisem art. 70 ust. 1 Konstytucji, z którego
wynika, że każdy ma prawo do nauki, a władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy
dostęp do wykształcenia (ust. 4). Z związku z powyższym pozostaje przepis art. 72 ust. 1 Konstytucji, który
wskazuje, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Jednym z tych praw jest prawo do
nauki. Z powodu strajku prawo to może być ograniczone, wręcz uniemożliwione w realizacji, a nie wydaje się, aby
istniała przesłanka, która to wyłącza, bowiem brak podstawy do zastosowania przepisu art. 31. ust. 3 Konstytucji,
w myśl którego ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane
tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub
porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw

innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Nie istnieje przepis, który ogranicza
prawo do edukacji, w związków z prawem do strajku.
Aktualny problem wynagrodzeń dla nauczycieli i brak odpowiednich rozwiązań systemowych, w tym przebrzmiała
Karta Nauczyciela niedostosowana do aktualnych realiów społeczno – gospodarczych, powoduje, że prawa innych
osób (szczególnie uczniów i ich rodziców) mogą być niedochowane.
Podstawa prawna opieki nad dzieckiem
Przepis art. 2982 ustawy z 26.6.1974 r.-Kodeks Pracy (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 917, dalej jako: KP) wskazuje, że
Minister Pracy i Polityki Socjalnej określi, w drodze rozporządzenia, sposób usprawiedliwiania nieobecności w pracy
oraz zakres przysługujących pracownikom zwolnień od pracy, a także przypadki, w których za czas nieobecności lub
zwolnienia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
I tak na podstawie powyższego przepisu wydano rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki socjalnej z 15.5.1996 r.
w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy i udzielania pracownikom zwolnień od pracy
(Dz.U. z 2014 r. poz. 1632), które uprawnia również do opieki nad dzieckiem, jednak tylko do 8 roku życiu. Problem
opieki na dziećmi starszymi będzie, więc istniał nadal w sytuacji zawieszenia zajęć szkolnych.
Wielu rodziców ma możliwość skorzystania z powyższego uprawnienia, jednak istnieje pewne zastrzeżenie – osoby
te muszą posiadać status pracownika, zatem muszą być zatrudnione na podstawie umowy o pracę, powołania,
mianowania, wyboru czy spółdzielczej umowy o pracę. Zatem kilka milionów Polaków, którzy wykonują pracę
na innych podstawach prawnych, m.in. cywilnoprawnych w oparciu o umowy zlecenia, o dzieło czy są
samozatrudnione nie mają już prawnej możliwości skorzystania ze szczególnych uprawnień przewidzianych
tylko dla zatrudnienia prawnopracowniczego, bowiem nie obejmuje ich Kodeks Pracy.
Przyczynami usprawiedliwiającymi nieobecność pracownika w pracy są zdarzenia i okoliczności określone
przepisami prawa pracy, które uniemożliwiają stawienie się pracownika do pracy i jej świadczenie, a także inne
przypadki niemożności wykonywania pracy wskazane przez pracownika i uznane przez pracodawcę za
usprawiedliwiające nieobecność w pracy. Niewątpliwie opieka nad dzieckiem mieści się w kategorii tych
przesłanek.
Co do pracowników, najistotniejsze jest to, że pracodawca jest obowiązany zwolnić pracownika od pracy, jeżeli
obowiązek taki wynika z prawa, z: KP, z przepisów wykonawczych do Kodeksu pracy albo z innych przepisów
prawa.
Jak postąpić – praktyczne wyjaśnienie
1. class="MsoNormal">Pracownik ma obowiązek zawiadomienia pracodawcy o przyczynie i przewidywanym
okresie nieobecności w pracy, jeżeli przyczyna tej nieobecności jest z góry wiadoma lub możliwa do
przewidzenia (oczywiście w przypadku strajku nauczycieli jest to przyczyna powszechnienia znana, jednak i tak
należy uprzedzić pracodawcę).
2. class="MsoNormal">Jeżeli uprzedzenie nie jest możliwe i pracownik nie stawi się do pracy (z przyczyn
uniemożliwiających mu to) jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić pracodawcę, jednak nie później niż
w drugim dniu nieobecności w pracy.
3. class="MsoNormal">Jeżeli z układu zbiorowego pracy, regulaminiu pracy czy z innych wewnątrz zakładowych
przepisów prawa pracy nie wynika, w jaki sposób pracownik ma poinformować pracodawcę o nieobecności to
zawiadomienia tego pracownik dokonuje osobiście lub przez inną osobę telefonicznie lub za pośrednictwem
innego środka łączności albo drogą pocztową (liczy się data stempla).
4. class="MsoNormal">Nie wydaje się, że w przypadku nieobecności w pracy z powodu strajku niedotrzymanie
tego terminu nie byłoby możliwe, gdyż strajk jest okolicznością znaną i zapowiadaną, a przesłanki wyłączające
terminowość zawiadomienia dotyczą np. obłożnej choroby pracownika i to połączoną z brakiem lub
nieobecnością domowników albo innym zdarzeniem losowym.
5. class="MsoNormal"> Aby móc skorzystać z uprawnienia usprawiedliwionej nieobecności potrzebne są na
to dowody. Takimi dowodami mogą być np.: 1)zaświadczenie lekarskie, o którym mowa w art. 55 ust. 1 ustawy
z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby
i macierzyństwa (Dz. U. z 2014 r. poz. 159); 2) decyzja właściwego państwowego inspektora sanitarnego,
wydana zgodnie z przepisami o zwalczaniu chorób zakaźnych - w razie odosobnienia pracownika z przyczyn
przewidzianych tymi przepisami; 3) oświadczenie pracownika - w razie zaistnienia okoliczności
uzasadniających konieczność sprawowania przez pracownika osobistej opieki nad zdrowym dzieckiem
do lat 8 z powodu nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do
których dziecko uczęszcza – co znajduje zastosowanie w opisywanym przypadku. Jest to o tyle sprzeczne,
że okoliczność zawieszenia zajęć szkolnych nie jest nieprzewidziana, co może powodować oświadczenie

nieprawdy, a w konsekwencji brak podstawy do wypłaty zasiłku przez ZUS (We wniosku jest taka informacja:
„Oświadczam, że dane zawarte w oświadczeniu podałem zgodnie z prawdą. Jeżeli ulegną one zmianie,
zobowiązuję się poinformować o nich płatnika zasiłku”).
6. class="MsoNormal"> Nie wie wszystkich sytuacjach pracownik za czas zwolnienia od pracy zachowuje
prawo do wynagrodzenia ustalonego.
7. class="MsoNormal">Za czas zwolnienia od pracy, o którym mowa w§ 8zdanie drugie,§ 9,§ 11 ust. 1 pkt 2 i 2b,
§12 oraz§ 15, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia ustalonego w sposób określony w przepisach
wydanych na podstawie art. 297Kodeksu pracy.
8. class="MsoNormal">W razie skorzystania przez pracownika ze zwolnienia od pracy, o którym mowa w § 5-7, 10
oraz w § 11 ust. 1 pkt 1 i 3 rozporządzenia, pracodawca wydaje zaświadczenie określające wysokość
utraconego wynagrodzenia za czas tego zwolnienia w celu uzyskania przez pracownika od właściwego
organu rekompensaty pieniężnej z tego tytułu - w wysokości i na warunkach przewidzianych
w odrębnych przepisach, chyba, że obowiązujące u danego pracodawcy przepisy prawa pracy przewidują
zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia za czas zwolnienia.
9. class="MsoNormal"> Konieczność sprawowania przez pracownika osobistej opieki nad zdrowym
dzieckiem ma swoje umocowanie w § 3 ust. 3 rozporządzenia, zatem nie znajduje się w katalogu
przesłanek z § 16 ust. 1 rozporządzenia – zgodnie z którym pomimo nie świadczenia pracy
wynagrodzenie się należy, ani w katalogu z ust. 2, który wskazuje na wydanie zaświadczenia przez
pracodawcę, co do wysokości utraconego zarobku.
10. class="MsoNormal">Pomimo powyższego na stronie ZUS (https://www.zus.pl/wzory-formularzy/zasilki/zasilek-
opiekunczy/-/publisher/details/1/oswiadczenie-zas-36/ZAS_36) widnieje informacja, zgodnie z którą, można
złożyć odpowiednie oświadczenie o sprawowaniu opieki nad dzieckiem w wieku do 8 lat, ZAS – 36. ZUS
pisze: wypełnij to oświadczenie, jeżeli jesteś rodzicem i ubiegasz się o wypłatę zasiłku opiekuńczego z powodu
sprawowania opieki nad dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat w związku z nieprzewidzianym zamknięciem
żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza albo chorobą opiekuna
dziennego lub niani, z którą rodzice mają zawartą umowę uaktywniającą. W dokumencie należy podać dane
osobowe (wnioskodawcy); okres sprawowania osobistej opieki oraz powód (do wyboru są: nieprzewidziane
zamkniecie: żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola, szkoły); dane placówki; dane dziecka/ dzieci.
11. class="MsoNormal">Podstawą prawną do skorzystania z zasiłku opiekuńczego jest ustawa z 25.6.1999 r.
o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2016 r.,
poz. 372). Zasiłek może otrzymać albo matka albo ojciec dziecka, zależy kto wystąpi z wnioskiem. Problem
polega jednak na tym, że miesięczny zasiłek opiekuńczy wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku. Wypłaca się
go za każdy dzień, w którym sprawuje się opiekę, również za dni ustawowo wolne od pracy – wypłacany jest
zatem według zasad jak dla zasiłku chorobowego. Rodzice, ze względu na strajk, bez własnej woli stracą 20%
wynagrodzenia oraz liczby dni usprawiedliwionego niestawiennictwa w pracy, z którego mogliby skorzystać
w innych okolicznościach (być może bardziej uzasadnionych).
Przesłanki, które należy spełnić, aby otrzymać zasiłek:
1.Zamknięcie żłobka, przedszkola, klubu dziecięcego lub szkoły, do których uczęszcza dziecko musi być
nieprzewidziane, liczy więc termin zawiadomienia - krótszym niż 7 dni przed ich zamknięciem, de facto
o potencjalnym strajku rodzice wiedzą już od około miesiąca.
2.Zasiłek opiekuńczy można otrzymać na: własne dzieci lub dzieci małżonka, dzieci przysposobione, dzieci przyjęte
na wychowanie i utrzymanie (np. w ramach rodziny zastępczej).
3.Zasiłek opiekuńczy otrzyma się niezależnie od okresu ubezpieczenia.
4.Zasiłek opiekuńczy przysługuje, gdy nie ma innych członków rodziny, którzy mogą zapewnić opiekę.
Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje za okres: w którym istniej prawo do wynagrodzenia na podstawie przepisów
szczególnych, w którym korzysta się z urlopu bezpłatnego lub urlopu wychowawczego, w którym jest się tymczasowo
aresztowanym lub odbywa się karę pozbawienia wolności, za czas objęty zwolnieniem lekarskim, w którym się
pracowało lub wykorzystywało to zwolnienie niezgodnie z jego celem, co zostało stwierdzone w czasie kontroli.
Zasiłek przysługuje nie dłużej niż przez:
1. 60 dni w roku kalendarzowym, jeżeli rodzic opiekuje się zdrowym dzieckiem do lat 8.
2. 14 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opiekuje się dzieckiem w wieku ponad 14 lat lub innym chorym członkiem
rodziny.

3. 30 dni w roku kalendarzowym, jeśli opiekuje się: chorym dzieckiem niepełnosprawnym, które ukończyło 14 lat ale
nie ukończyło 18 lat, albo dzieckiem niepełnosprawnym, które ukończyło 8 lat ale nie ukończyło 18 lat, jeśli w wyniku
porodu, choroby albo pobytu w szpitalu Twojego małżonka lub rodzica Twojego dziecka, którzy stale opiekują się
dzieckiem, nie mogą oni opiekować się dzieckiem niepełnosprawnym.
Problem strajku jest wielopłaszczyznowy, mający wpływ nie tylko na grupę społeczną nauczycieli ale
i sytuację prawną innych zatrudnionych. Rozwiązanie tego "impasu" pozostaje we spólnym interesie
wszystkich obywateli, a szczególnie dzieci, które są w tej sytuacji najważniejsze. Ich edukacja i możliwość
przystąpienia do egzaminów powinna być zgodnie z zasadą racjonalności i proporcjonalności strajku
wartością nadrzędną.

Problem strajku nauczycieli ma poważne konsekwencje zarówno społeczne, jak i prawne. Brak adekwatnych rozwiązań systemowych i aktualizacja przepisów dotyczących opieki nad dziećmi sprawia, że sytuacja staje się coraz bardziej skomplikowana. Konieczne jest znalezienie wspólnego rozwiązania, które uwzględni dobro wszystkich obywateli, a zwłaszcza edukację i przyszłość dzieci.