Prawo właściwe w sprawach z zabezpieczeń społecznych

Prawem właściwym w sprawach z zabezpieczeń społecznych wobec marynarza jest prawo państwa członkowskiego jego miejsca zamieszkania. Publikacja omawia interpretację art. 11 ust. 3 lit. e) rozporządzenia Nr 883/2004 w kontekście sytuacji SF, który pracował na statku pływającym pod banderą państwa trzeciego, poza UE, lecz zachował miejsce zamieszkania na Łotwie. Trybunał Stwierdził, że ustawodawstwem mającym zastosowanie jest ustawodawstwo państwa członkowskiego jego miejsca zamieszkania.

Tematyka: Prawo właściwe, zabezpieczenia społeczne, marynarz, rozporządzenie Nr 883/2004, art. 11 ust. 3 lit. e, interpretacja, Trybunał Stwierdził, orzecznictwo TS, normy kolizyjne

Prawem właściwym w sprawach z zabezpieczeń społecznych wobec marynarza, który zachował miejsce
zamieszkania w państwie członkowskim pochodzenia – a którego pracodawca ma siedzibę w jednym
z państw członkowskich, na statku pływającym pod banderą państwa trzeciego i poza terytorium Unii
Europejskiej – jest prawo państwa członkowskiego jego miejsca zamieszkania.
Stan faktyczny
Od sierpnia do grudnia 2013 r. SF (obywatel Łotwy) mający miejsce zamieszkania na Łotwie, pracował jako steward
w spółce OOS, która ma siedzibę w Niderlandach. SF wykonywał tę działalność na pokładzie statku pływającego pod
banderą Bahamów, który w tym okresie pływał na niemieckiej części szelfu kontynentalnego Morza Północnego.
Niderlandzkie organy podatkowe wydały wobec SF decyzję podatkową za 2013 r. o ustaleniu wymiaru podatku
dochodowego i składek na zabezpieczenie społeczne. SF wniósł odwołanie od tej decyzji twierdząc, że nie jest on
objęty tym systemem.
Pytanie prejudycjalne
Czy art. 11 ust. 3 lit. e) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady WE Nr 883/2004 z 29.4.2004 r. w sprawie
koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. 2004, L 166, s. 1) należy interpretować w ten sposób, że
sytuacja taka jak w sprawie w postępowaniu głównym, w której osoba – mimo iż pracuje jako marynarz dla
pracodawcy mającego siedzibę w jednym z państw członkowskich, na statku pływającym pod banderą państwa
trzeciego i poza terytorium Unii Europejskiej – zachowała miejsce zamieszkania w państwie członkowskim
pochodzenia, jest objęta zakresem zastosowania tego przepisu, w związku z czym ustawodawstwem mającym
zastosowanie do tej sytuacji jest ustawodawstwo państwa członkowskiego miejsca zamieszkania tej osoby?
Stanowisko TS
Z orzecznictwa TS wynika, że jeżeli dana osoba podlega podmiotowemu zakresowi stosowania rozporządzenia Nr
883/2004, zgodnie z definicją zawartą w art. 2 tego rozporządzenia, zasada stosowania jednego ustawodawstwa
określona w art. 11 ust. 1 rozporządzenia jest co do zasady właściwa, a mające zastosowanie prawo krajowe określa
się na podstawie przepisów tytułu II tego rozporządzenia (wyr.: Kik, C-266/13, pkt 47; Walltopia, C-451/17, pkt 42).
Z orzecznictwa TS wynika, że sama okoliczność, że pracownik świadczy pracę poza obszarem UE, nie wystarczy,
aby unijne przepisy dotyczące swobody przepływu pracowników, między innymi rozporządzenie Nr 883/2004, zostały
pozbawione zastosowania, pod warunkiem że stosunek pracy zachowuje wystarczająco ścisły związek z tym
terytorium (wyr. Kik, pkt 42). Wystarczająco ścisły związek pomiędzy stosunkiem pracy a terytorium Unii wynika
w szczególności z okoliczności, że obywatel Unii, zamieszkały w jednym z państw członkowskich, został
zaangażowany przez przedsiębiorstwo mające siedzibę w innym państwie członkowskim, na którego rachunek
wykonuje działalność zawodową (wyrok Kik, pkt 43). Sąd odsyłający stwierdził, że nawet jeżeli w niniejszej sprawie
działalność SF miała miejsce poza terytorium Unii, to rozpatrywany stosunek pracy zachowuje wystarczająco ścisły
związek z tym terytorium, ponieważ w odnośnym okresie SF zachował miejsce zamieszkania na Łotwie, a siedziba
jego pracodawcy mieściła się w Niderlandach. Trybunał uznał, że sytuacja, taka jak w niniejszej sprawie, jest objęta
zakresem rozporządzenia Nr 883/2004, a tym samym ustawodawstwo mające zastosowanie należy ustalić zgodnie
przepisami rozdziału II tego rozporządzenia.
Zgodnie z orzecznictwem TS przy dokonywaniu wykładni unijnego przepisu należy uwzględniać nie tylko jego treść,
lecz także jego kontekst oraz cele regulacji, której stanowi on część (wyr.: Hoštická i in., C-561/13, pkt 29
i przytoczone tam orzecznictwo; González Castro, C-41/17, pkt 39); również geneza tego przepisu może zawierać
elementy istotne dla jego wykładni (wyrok Inuit Tapiriit Kanatami i in./Parlament i Rada, C-583/11 P, pkt 50).
Z treści art. 11 ust. 3 lit. e) rozporządzenia Nr 883/2004 wynika, że „każda inna osoba, do której nie mają
zastosowania przepisy lit. a) do d), podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce
zamieszkania, bez uszczerbku dla innych przepisów niniejszego rozporządzenia, gwarantujących jej świadczenia na
podstawie ustawodawstwa jednego lub kilku innych państw członkowskich”.
Rzecznik generalny podkreślił w pkt 34, 35 opinii, że z językowej wykładni tego przepisu wynika, że unijny
prawodawca użył wyrażeń ogólnych, w szczególności wyrażeń „każda inna osoba” oraz „bez uszczerbku dla innych
przepisów niniejszego rozporządzenia”, w tym celu, aby nadać art. 11 ust. 3 lit. e) charakter normy kolizyjnej
domykającej system, obejmującej swoim zakresem stosowania wszystkie osoby znajdujące się w sytuacji,
która nie jest konkretnie uregulowana w innych przepisach rozporządzenia, oraz aby wprowadzić pełny system

ustalania mającego zastosowanie ustawodawstwa. Ponadto TS wyjaśnił, że treść tego przepisu nie zawiera żadnego
ograniczenia jego zakresu zastosowania do osób nieaktywnych zawodowo.
Zgodnie z orzecznictwem TS przepisy tytułu II rozporządzenia Nr 883/2004, do których zaliczają się jego art. 11–16,
stanowią kompletny i jednolity system norm kolizyjnych, które mają na celu nie tylko uniknięcie jednoczesnego
stosowania kilku ustawodawstw krajowych i mogących z tego wyniknąć komplikacji, lecz także zapewnienie, by
osoby objęte zakresem zastosowania rozporządzenia Nr 883/2004 nie były pozbawione ochrony w dziedzinie
zabezpieczenia społecznego z uwagi na brak ustawodawstwa, jakie miałoby zastosowanie w ich przypadku (wyr.:
Komisja/Zjednoczone Królestwo, C-308/14, pkt 64; Walltopia, C-451/17, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo).
Przepis art. 11 ust. 3 lit. e) rozporządzenia Nr 883/2004 stosuje się w szczególności do osób, które nie są aktywne
zawodowo (wyrok Komisja/Zjednoczone Królestwo, C-308/14, pkt 63). Jednakże rzecznik generalny podkreślił w pkt
44 i 45 opinii, że wykładnia zawężająca art. 11 ust. 3 lit. e) rozporządzenia Nr 883/2004, która ograniczyłaby zakres
stosowania rozpatrywanego przepisu tylko do osób nieaktywnych zawodowo, wiązałaby się z ryzykiem pozbawienia
osób, których nie obejmują hipotezy z art. 11 ust. 3 lit. a)–d) ani z innych przepisów tego rozporządzenia, ochrony
w dziedzinie zabezpieczenia społecznego z uwagi na brak ustawodawstwa, jakie miałoby zastosowanie w ich
przypadku.
Trybunał przypomniał, że geneza art. 11 ust. 3 lit. e) rozporządzenia Nr 883/2004 wpisuje się w kontekst
modernizacji i uproszczenia zasad zawartych w rozporządzeniu Nr 1408/71. Przepis ten zastąpił art. 13 ust. 2 lit.
f) rozporządzenia Nr 1408/71, który przewidywał, że „osoba, która przestaje podlegać ustawodawstwu państwa
członkowskiego, a nie podlega ustawodawstwu innego państwa członkowskiego zgodnie z jedną z zasad
ustanowionych w akapitach poprzednich lub zgodnie z jednym z wyjątków lub przepisów szczególnych, określonych
w art. 14–17, podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, na którego terytorium zamieszkuje”. Przepis ten był
interpretowany szeroko, aby osiągnąć cel polegający na uniknięciu sytuacji, w której osoby objęte tym
rozporządzenie zostałyby pozbawione ochrony w zakresie zabezpieczenia społecznego wobec braku właściwego
ustawodawstwa mającego względem nich zastosowanie (wyrok Kuusijärvi, C-275/96, pkt 40). Artykuł 11 ust. 3 lit. e)
rozporządzenia Nr 883/2004 służy zaś temu samemu celowi, a skoro przepis ten jest sformułowany w sposób
szerszy niż art. 13 ust. 2 lit. f) rozporządzenia Nr 1408/71, ponieważ wyraźnie wskazuje osoby znajdujące się
w sytuacji, która nie jest objęta innymi przepisami tego rozporządzenia, nie można go interpretować w sposób
zawężający. W konsekwencji TS uznał, że art. 11 ust. 3 lit. e) rozporządzenia Nr 883/2004 należy interpretować
w ten sposób, że ma on zastosowanie do wszystkich osób, które nie zostały wskazane w art. 11 ust. 3 lit. a)–d),
a nie tylko tych, które są nieaktywne zawodowo.
W świetle powyższych rozważań TS stwierdził, że sytuacja taka jak w sprawie w postępowaniu głównym podlega
regulacji z art. 11 ust. 3 lit. e) rozporządzenia Nr 883/2004, który przewiduje, że mającym zastosowanie
ustawodawstwem krajowym jest ustawodawstwo państwa członkowskiego miejsca zamieszkania SF.
Z orzecznictwa TS wynika, że o ile ustanowienie warunków, na podstawie których powstaje prawo przystąpienia do
systemu zabezpieczenia społecznego, należy do ustawodawstwa każdego państwa członkowskiego, o tyle przy
określaniu tych warunków państwa członkowskie powinny przestrzegać obowiązujących unijnych przepisów.
W szczególności normy kolizyjne przewidziane w rozporządzeniu Nr 883/2004 mają wobec państw członkowskich
charakter bezwzględnie wiążący i państwa te nie mają zatem uprawnień pozwalających im określić, w jakim zakresie
zastosowanie ma ich własne ustawodawstwo lub ustawodawstwo innego państwa członkowskiego (wyrok Walltopia,
pkt 47, 48). W konsekwencji warunki istnienia prawa do przystąpienia do systemu zabezpieczenia społecznego nie
mogą powodować wyłączeniem z zakresu stosowania danego ustawodawstwa osób, do których na podstawie
rozporządzenia Nr 883/2004 ustawodawstwo to ma zastosowanie (wyrok Walltopia, pkt 49).
Trybunał orzekł, że art. 11 ust. 3 lit. e) rozporządzenia Nr 883/2004 należy interpretować w ten sposób, że
sytuacja taka jak w sprawie w postępowaniu głównym, w której osoba – mimo iż pracuje jako marynarz dla
pracodawcy mającego siedzibę w jednym z państw członkowskich, na statku pływającym pod banderą
państwa trzeciego i poza terytorium Unii Europejskiej – zachowała miejsce zamieszkania w państwie
członkowskim pochodzenia, jest objęta zakresem zastosowania tego przepisu, w związku z czym
ustawodawstwem mającym zastosowanie do tej sytuacji jest ustawodawstwo państwa członkowskiego
miejsca zamieszkania tej osoby.
Z przedstawionego wyroku wynika, że w celu zastosowania rozporządzenia Nr 883/2004 podstawową kwestią jest
ustalenie czy że stosunek pracy zachowuje wystarczająco ścisły związek z obszarem UE. Z dokonanej przez TS
w niniejszym uzasadnieniu wykładni językowej, systemowej, celowościowej i historycznej art. 11 ust. 3 lit. e)
rozporządzenia Nr 883/2004 wynika, że ma on zastosowanie nie tylko do osób, które są nieaktywne zawodowo, ale
do wszystkich osób, które nie zostały wskazane w art. 11 ust. 3 lit. a)–d) tego rozporządzenia. Podlegają one
wówczas ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym mają miejsce zamieszkania.
Wyrok TS z 8.5.2019 r., Inspecteur van de Belastingdienst, C-631/17

Trybunał Europejski potwierdził, że art. 11 ust. 3 lit. e) rozporządzenia Nr 883/2004 stosuje się do wszystkich osób, które nie zostały wskazane w art. 11 ust. 3 lit. a)–d), nie tylko do osób nieaktywnych zawodowo. Orzecznictwo TS podkreśla, że system norm kolizyjnych ma na celu zapewnienie ochrony w dziedzinie zabezpieczenia społecznego osobom objętym rozporządzeniem.