Zniesienie możliwości przekształcenia spółdzielni pracy w spółkę handlową

28.6.2019 r. weszły w życie przepisy ustawy z 16.5.2019 r. o zmianie ustawy – Prawo spółdzielcze (Dz.U. z 2019 r. poz. 1100), które znoszą możliwość przekształcenia spółdzielni pracy w spółkę handlową. Zmiany te mają istotny wpływ na status prawny członków spółdzielni, wprowadzając konieczność przeprowadzenia dwóch osobnych procedur: likwidacji spółdzielni pracy oraz utworzenia spółki handlowej.

Tematyka: przekształcenie spółdzielni pracy, spółka handlowa, zmiany w Prawie spółdzielczym, konsekwencje prawne, uchybienia Konstytucji, likwidacja spółdzielni, członkowie spółdzielni pracy, nowe przepisy

28.6.2019 r. weszły w życie przepisy ustawy z 16.5.2019 r. o zmianie ustawy – Prawo spółdzielcze (Dz.U.
z 2019 r. poz. 1100, dalej jako: ZmPrSpółdz19), które m.in. znoszą możliwość przekształcania spółdzielni
pracy w spółkę handlową (Dział VI ustawy z 16.9.1982 r. – Prawo spółdzielcze, t.j.: Dz.U. z 2018 r. 1285 ze zm.,
dalej jako: PrSpółdz). Zmiany są efektem wyroku TK z 16.6.2015 r. (K 25/12) i postanowienia TK z 15.7.2015 r.
(S 5/15). Ustawodawca zastrzegł jednak w przepisie art. 2 ZmPrSpółdz19 przepisy przejściowe, które
wskazują, że do procesów przekształcenia spółdzielni pracy w spółkę handlową wszczętych
i niezakończonych dokonaniem wpisu spółki handlowej do rejestru przedsiębiorców do dnia wejścia w życie
ustawy (tj. do 28.6.2019 r.) stosuje się przepisy dotychczasowe.
Dotychczasowe brzmienie PrSpółdz
Istota spółdzielni pracy polegała na dobrowolnym zrzeszeniu osób. Spółdzielnia w interesie swoich członków
prowadziła wspólną działalność gospodarczą, w oparciu o osobistą pracę członków, którzy na podstawie
spółdzielczej umowy o pracę zawartej ze spółdzielnią mieli obowiązek pozostawać z nią w relacji prawnej. Generalne
założenia PrSpółdz nie uległy zmianie, acz wprowadzony przepis art. 1 ZmPrSpółdz19 ma zasadniczy wpływ na
dotychczasowy status prawny członków spółdzielni. Spółdzielnia pracy mogła być bowiem przekształcona przez
jej członków w spółkę prawa handlowego (tzw. spółkę przekształconą), co uległo likwidacji.
Przekształcenia spółdzielni pracy dokonywało się w procesie o charakterze wieloetapowym, mającym swój początek
w stosownej uchwale walnego zgromadzenia członków spółdzielni pracy, poprzez m.in. opracowanie a następnie
zbadanie i wydanie opinii przez biegłego rewidenta planu przekształcenia; wezwanie członków spółdzielni do
złożenia oświadczenia o uczestnictwie w spółce przekształconej; wniesienie wkładów na pokrycie kapitału
zakładowego spółki przekształconej; powołanie członków organów spółki przekształconej; zawarcia umowy spółki
przekształconej albo podpisania statutu spółki przekształconej, a kończącym się wpisem spółki przekształconej do
KRS-u i wykreśleniem spółdzielni przez sąd rejestrowy z urzędu z rejestru spółdzielni. W konsekwencji powyższych
czynności PrSpółdz przewidywała przejście praw i obowiązków spółdzielni na spółkę przekształconą, co jednak
okazało się być niezgodne z przepisami Konstytucji RP, zatem poprzez ustawę doszło do uchylenia przepisów od
art. 203e do 203x PrSpółdz.
Orzecznictwo TK
W wyroku z 16.6.2015 r. (K 25/12) TK uznał, że art. 203n § 3 PrSpółdz w zakresie, w jakim dotyczy zawiadamiania
członków spółdzielni o zamiarze podjęcia uchwały o przekształceniu przez ogłoszenie, jest niezgodny z zasadą
demokratycznego państwa prawnego z art. 2 i z zasadą wolności zrzeszania się z art. 58 ust. 1 Konstytucji RP.
Brzmienie przepisu w zakresie ogłoszenia zawiadomienia, dopuszczało możliwość wyłączenia obowiązku załączenia
do zawiadomienia projektu uchwały o przekształceniu oraz projektu umowy (statutu) spółki przekształconej, co mogło
powodować, że część członków spółdzielni mogła nie zapoznać się z zawiadomieniem i dokumentami potrzebnymi
celem głosowania za przekształceniem spółdzielni czy też nie.
Innym niezgodnym z Konstytucją przepisem był art. 203o § 2 pkt 2 PrSpółdz, który dotyczył określenia wysokości
kwoty przeznaczonej na wypłaty dla członków spółdzielni nieuczestniczących w spółce przekształconej, która była
ustalana proporcjonalnie do udziałów przysługujących tym członkom i nie mogła przekroczyć 10% wartości
bilansowej spółdzielni określonej w planie przekształcenia. Przepis został uznany za niezgodny z art. 64 ust. 2
Konstytucji RP oraz z art. 21 ust. 2 Konstytucji RP.
Również art. 203u § 4 i 5 oraz art. 203w § 4 PrSpółdz w zakresie, w jakim nie wskazywały możliwości żądania
ponownej wyceny wpisowego i wpłaconych udziałów członkowskich jak i wniesienia powództwa o ustalenie wartości
wpisowego i wpłaconych udziałów członkowskich, zostały uznane za niezgodne z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP ze
względu na to, że własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich
ochronie prawnej, co przy spółdzielni pracy nie miało miejsca. W konsekwencji art. 203u § 3 PrSpółdz został uznany
za nie jest niezgodny z art. 77 ust. 2 Konstytucji RP, jako że brzmienie przepisów uniemożliwiało wszczęcie drogi
sądowej, w tym dochodzenia naruszonych wolności lub praw.
W związku z powyższymi, TK postanowieniem z 15.7.2015 r. (S 5/15) przedstawił Sejmowi uwagi o stwierdzonych
uchybieniach i lukach w przepisach PrSpółdz, co do niektórych aspektów o przekształcaniu spółdzielni pracy w spółki
prawa handlowego, wobec czego doszło do uchwalenia omawianych zmian.
Prawne konsekwencje niezgodnych z Konstytucją przepisów

Pomimo zmian prawnych w PrSpółdz i tak od 26.6.2015 r. obowiązywał nakaz dołączania projektu uchwały
o przekształceniu oraz projektu umowy albo statutu spółki przekształconej do zawiadomień o zamiarze
przekształcenia spółdzielni w spółkę; nie obowiązywało ograniczenie wysokości kwoty (do 10% wartości
bilansowej spółdzielni określonej w planie przekształcenia) przeznaczonej na wypłaty dla członków spółdzielni
nieuczestniczących w spółce przekształconej; jak i członek spółdzielni miał prawo zażądania ponownej wyceny
wpisowego i wpłaconych udziałów członkowskich oraz prawo wystąpienia do sądu z powództwem o ustalenie
wartości wpisowego i wpłaconych udziałów członkowskich.
Nowe brzmienie PrSpółdz
Zgodnie z ZmPrSpółdz19 uchylono w części I w tytule II PrSpółdz dział VI, co powoduje, że członkowie spółdzielni
pracy, którzy będą wyrażali chęć utworzenia spółki będą musieli przeprowadzić dwie całkowicie osobne procedury:
1) pierwszą jest likwidacja dotychczas funkcjonującej spółdzielni pracy na zasadach określonych w dziale XII
"Likwidacja spółdzielni" w art. 113 do 129;
2) drugą z kolei rozpoczęcie wszelkich procedur jakie się wymagane przy utworzeniu spółki prawa
handlowego.
Nie będzie zatem miało miejsca już „płynne” przekształcenie spółdzielni w spółkę. Doszło więc do powrotu stanu
prawnego sprzed wprowadzenia zmian ustawą z 25.3.2011 r. o ograniczaniu barier administracyjnych dla
obywateli i przedsiębiorców (Dz.U. Nr 106 poz. 622, dalej jako: OgrBarAdmU), co wydaje się, że pełniej
zabezpieczało zarówno substrat majątkowy (m.in. co do wartości praw majątkowych z tytułu udziału w spółdzielni
pracy), osobowy jak i same prawa członków spółdzielni pracy, którzy chcieli utworzyć spółkę, bowiem w założeniu
spółdzielcza umowa o pracę ma nawet bardziej chronić jej pracowników niż typowa umowa o pracę. Niewątpliwą
wadą legislacyjną jest dodatkowy formalizm, szczególnie w sytuacji, gdy wszyscy członkowie spółdzielni wyrażali
chęć założenia spółki czy też przekształcenie było wręcz konieczne celem pilnego utrzymania ekonomicznej wartości
spółdzielni.
Podsumowanie
Ustawa obejmuje swym zakresem stosunkowo niedużą grupę podmiotów prowadzących działalność w formie
spółdzielni pracy, bowiem zgodnie z danymi z Krajowej Rady Spółdzielczej ustawa ma oddziaływać na 24 tys.
członków spółdzielni pracy, w tym 544 podmiotów w zakresie samych spółdzielni pracy (według stanu na maj
2017 r.), 157 podmiotów w zakresie Spółdzielni Inwalidów i Niewidomych jak i 7 podmiotów w zakresie Spółdzielni
„Cepelia”. W odniesieniu do roku 2001 liczba członków spółdzielni pracy w 2017 r. szczególnie zmalała, bowiem
w 2001 r. spółdzielnie pracy liczyły aż 235 tys. osób. Nie wydaje się jednak, wprowadzenie „płynności”
przekształcania spółdzielni w spółkę, czy też likwidacja powyższego na podstawie ustawy, miały wpływ na liczebność
w spółdzielniach, bowiem aktualnie popularne są inne – elastyczne i nietypowe formy zatrudnienia czy też
funkcjonowanie spółek bez wcześniejszego posiadania przez nie statusu spółdzielni.

Ustawa o zmianie prawa spółdzielczego znosi możliwość przekształcenia spółdzielni pracy w spółkę handlową, co wprowadza dodatkowy formalizm i wymaga przeprowadzenia dwóch odrębnych procedur. Nowe przepisy mają istotny wpływ na 24 tys. członków spółdzielni pracy oraz inne podmioty działające w formie spółdzielni.