Zmniejszenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne a zasiłek chorobowy

Trybunał Konstytucyjny ogłosił orzeczenie (SK 20/18) dotyczące zmniejszenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne a zasiłek chorobowy. Sprawa dotyczyła skargi konstytucyjnej J.N., który nie mógł skorzystać z pomniejszenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z powodu braku opłacenia składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe.

Tematyka: Trybunał Konstytucyjny, SK 20/18, podstawa wymiaru składek, ubezpieczenie emerytalne, zasiłek chorobowy, opłacenie składek, dobrowolne ubezpieczenie, niezdolność do pracy

Trybunał Konstytucyjny ogłosił orzeczenie (SK 20/18) w sprawie skargi konstytucyjnej J.N. - skarżącego.
Orzeczenie zapadło jednogłośnie. TK orzekł, że art. 18 ust. 10 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2019, poz. 300 ze zm., dalej jako: SysUbSpołU) jest zgodny z art. 67 ust. 1
w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.

Sprawa odnosiła się do zgodności przepisów Konstytucji RP co podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenie emerytalne i rentowe warunkujących przyznanie zasiłku chorobowego. Skarżący prowadzący
pozarolniczą działalność gospodarczą chciał skorzystać z prawa do zmniejszenia najniższej podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ze względu na niezdolność do pracy. Skarżący nie
miał jednak prawa skorzystać z tego uprawnienia, ponieważ nie opłacił składek na dobrowolne ubezpieczenie
chorobowe. W ocenie skarżącego oznaczało to niezgodność prawa, SysUbSpołU z Konst, a wręcz
nieusprawiedliwioną selekcję obywateli co do uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w razie
niezdolności do pracy ze względu na chorobę.
Stan faktyczny
Skarżący – J.N. podlegał ubezpieczeniu społecznemu ze względu na fakt, że prowadził pozarolniczą działalność
gospodarczą (od 2008 r.). 18.12.2013 r. J.N. uległ wypadkowi, z powodu, którego był niezdolny do pracy w okresie
od 20.12.2013 r. do 31.1.2014 r. Na czas choroby J.N. nie zawiesił jednak prowadzenia działalności gospodarczej.
J.N. wystąpił do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (dalej jako: ZUS) o wypłatę zasiłku chorobowego na podstawie
ustawy z dnia 25.6.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby
i macierzyństwa (Dz.U. z 2019 r. poz. 645, dalej jako: ZasiłkiU). ZUS, decyzją z dnia 31.01.2014 r. odmówił J.N.
prawa do zasiłku chorobowego za okres od 20.12.2013 r. do 31.1.2014 r. ze względu na nieopłacenie
w terminie składek na dobrowolne ubezpieczenia chorobowe, za okres czerwiec - listopad 2013 r.
Pomimo powyższego, J.N. ponownie wystąpił do ZUS o wypłatę zasiłku chorobowego, powołując się tym razem na
ustawę z dnia 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U.
z 2019, poz. 1205, dalej jako: WypadkiU). ZUS, decyzją z 15.4.2014 r. ponownie odmówił J.N. wypłaty zasiłku,
uzasadniając, że zdarzenie z 18.12.2013 r., w wyniku którego J.N. utracił zdolność do pracy, nie zostało
uznane za wypadek przy prowadzeniu działalności gospodarczej.
J.N. nie odwołał się od decyzji ZUS, ani tej z 31.1.2014 r. ani z 15.4.2014 r., jednak zawnioskował do ZUS o ustalenie
przebiegu dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej.
ZUS przychyli się do wniosku i decyzją z 26.1.2015 r. ustalił przebieg dobrowolnego ubezpieczenia. Również od
niniejszej decyzji J.N. się nie odwołał, zatem po uprawomocnieniu się decyzji ZUS pismem z 23.3.2015 r., zawiadomił
J.N., że sporządził dla niego dokumenty ubezpieczeniowe uwzględniające przebieg dobrowolnego ubezpieczenia
chorobowego z tytułu prowadzonej przez niego działalności, jak i wskazał na zaniżoną podstawę wymiaru składek
na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne za grudzień 2013 r. i styczeń 2014 r. Nie zgadzając się z ustaleniami
organu rentowego J.N. pismem z 1.1.2015 r. wskazał, że posiadał uprawnienie do samodzielnego obniżenia
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za czas niezdolności do pracy, wynikające z art. 18
ust. 9 i 10 SysUbSpołU, a zatem, że podstawa wymiaru składki za wskazany okres powinna uwzględniać treść art. 18
ust. 9 i 10 SysUbSpołU.
Decyzja ZUS
W decyzji z 29.5.2015 r., nie przychylającej się do stanowiska skarżącego, ZUS podtrzymał dotychczasowe
ustalenia zawarte w piśmie z 23.3.2015 r. W uzasadnieniu wskazał, że podstawa wymiaru składek na
ubezpieczenia została ustalona zgodnie z art. 18 ust. 8 SysUbSpołU oraz art. 81 ust. 2 ustawy z dnia
27.8.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2019, poz.
1373, dalej jako: ŚOZŚrPubU). W ocenie ZUS w sprawie nie było podstaw prawych, aby wobec skarżącego
zastosować zasady zmniejszania podstawy wymiaru składek uregulowane w art. 18 ust. 9 i 10 SysUbSpołU,
ponieważ skarżącemu w ogóle nie przysługiwało prawo do zasiłku chorobowego.
Istotą sprawy było więc to, że z prawa do zmniejszenia najniższej podstawy wymiaru składek na
obowiązkowe ubezpieczenia społeczne można skorzystać tylko wtedy, gdy ubezpieczony spełnia warunki do
wypłaty zasiłku chorobowego.

Odwołanie od decyzji ZUS i wyrok sądu okręgowego
Skarżący wniósł odwołanie od decyzji ZUS z 29.5.2015 r. do sądu okręgowego w K. nie zgadzając się
z przedstawioną argumentacją prawną w zakresie analizy przepisów SysUbSpołU oraz WypadkiU. J.N. wskazał, że
wystarczającym przesłanką do skorzystania z zasady zmniejszenia najniższej podstawy wymiaru składek, na
podstawie art. 18 ust. 9 i 10 SysUbSpołU, jest sama niezdolność do pracy ubezpieczonego. Sąd wyrokiem
z 5.10.2015 r., nie przychylił się do odwołania J.N. i wskazał, że decyzja ZUS była wydana prawidłowo, bowiem
ustawodawca w przepisie zawarł zastrzeżenie konieczności spełnienia warunku do przyznania zasiłku.
Wyrok sądu apelacyjnego
J.N. odwołał się od wyroku sądu okręgowego do sądu apelacyjnego w P., który wyrokiem z 16.11.2016 r. wskazał, że
nie istniały podstawy do zmniejszenia wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne, ponieważ sama
niezdolność skarżącego do pracy, powstała w okresie, w którym nie był on objęty ochroną ubezpieczeniową, co nie
wystarcza do uznania, że spełniał warunek do przyznania prawa do zasiłku.
Skarga kasacyjna
J.N. odwołał się również od wyroku sądu apelacyjnego do Sądu Najwyższego, jednak skarga kasacyjna została
odrzucona postanowieniem z 6.6.2017 r., a zażalenie na to rozstrzygnięcie zostało oddalone przez SN
postanowieniem z 10.10. 2017 r.
Skarga Konstytucyjna
Niezależnie od rozstrzygnięcia sprawy przez SN, pismem z 10.4.2017 r. J.N. wystąpił do TK ze skargą konstytucyjną
o zbadanie zgodności art. 18 ust. 10 SysUbSpołU w zakresie, w jakim przewiduje, że uprawnienie do
zmniejszenia najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w przypadku
niezdolności ubezpieczonego do pracy stosuje się wyłącznie w takim przypadku, w którym ubezpieczony
z tytułu tej niezdolności do pracy spełnia nie tylko faktyczne, ale również normatywne warunki do przyznania
zasiłku, z art. 67 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 oraz z art. 2 w związku z art. 32 ust. 1 Konst.
Skarżący wskazywał, że przedstawiona przez ZUS i sądy wykładnia przepisów różnicuje sytuację podmiotów
podobnych, pomimo zasady równości z art. 32 ust. 1 Konst w zakresie prawa do zabezpieczenia społecznego.
Skarżący podniósł, że brak równości wyraża się w tym, że osoby, które są faktycznie niezdolne do pracy, znajdują się
w gorszej sytuacji w stosunku do osób, które spełniają warunki do przyznania zasiłku chorobowego, ponieważ
właśnie fakt przyznania zasiłku, uzależnia skorzystanie z prawa pomniejszenia podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Zatem za okres niezdolności do pracy, z prawa do pomniejszenia podstawy
wymiaru składki, niesłusznie zdaniem skarżącego, może skorzystać tylko ten podmiot prowadzący pozarolniczą
działalność gospodarczą, który albo uiszcza (w terminie) składkę na ubezpieczenie chorobowe, albo ten, wobec
którego zdarzenie stanowiące przyczynę niezdolności do pracy uznano za wypadek przy pracy. Zdaniem J.N.
prowadzi do nieusprawiedliwionej selekcji obywateli w zakresie uprawnienia do zabezpieczenia społecznego w razie
niezdolności do pracy ze względu na chorobę.
Orzeczenie TK z dnia 3.7.2019 r., sygn. SK 20/18
Trybunał Konstytucyjny orzeczeniem z dnia 3.7.2019 r., sygn. SK 20/18 stwierdził, że „(…) choć podleganie
ubezpieczeniu chorobowemu niewątpliwie stanowi warunek różnicujący grupę ubezpieczonych, niezdolnych
faktycznie do pracy, to jednak jego wprowadzenie jest racjonalnie uzasadnione i nie prowadzi do naruszenia
proporcjonalności (…) uzależnienie możliwości zmniejszenia składki na ubezpieczenie emerytalne przez osoby
prowadzące pozarolniczą działalność, dotknięte czasową niezdolnością do pracy, od opłacania przez nie składki
na ubezpieczenie chorobowe jest uzasadnione, proporcjonalne i – w efekcie – nie narusza zasady równości
wobec prawa”. Ponadto TK wskazał, że "(...) podstawa wymiaru składek osób prowadzących pozarolniczą
działalność na ich obowiązkowe ubezpieczenia została określona inaczej niż w przypadku ogółu ubezpieczonych,
w wypadku których podstawę tę odniesiono do przychodu w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób
fizycznych lub kwoty uposażenia, wynagrodzenia bądź innego rodzaju świadczenia (art. 18 ust. 1 u.s.u.s.) (...).
Ustawodawca zwiększył swobodę wyboru tej grupy ubezpieczonych, wprowadzając dobrowolność opłacania
składek na jedno z ubezpieczeń – chorobowe. Ponadto, na podstawie kwestionowanego art. 18 ust. 10 u.s.u.s.,
ustawodawca dodatkowo umożliwił proporcjonalne zmniejszenie najniższej podstawy wymiaru składki
w przypadku niezdolności do pracy trwającej przez część miesiąca, jeżeli z tego tytułu ubezpieczony spełnia
warunki do przyznania zasiłku (chorobowego albo wypadkowego). Ustawodawca wprowadził zatem rozwiązanie
w dwójnasób preferencyjne dla osób prowadzących pozarolniczą działalność: możliwość opłacania niskich
składek oraz możliwość ich proporcjonalnego zmniejszenia. Skorzystanie z drugiego z przywilejów połączył
jednak ze spełnieniem dodatkowej przesłanki, czyli opłacenia składki dobrowolnego ubezpieczenia
chorobowego w terminie i w pełnej wysokości”. TK wskazał, że osoby, takie jak J.N. niemające dobrowolnego
ubezpieczenia chorobowego, lecz posiadające obowiązkowe ubezpieczenie wypadkowe, w razie stwierdzenia
wypadku przy pracy, mogą skorzystać z prawa do obniżenia składek, bowiem w wyjątkowych okolicznościach organ

może wyrazić zgodę na opłacenie zaległej składki po terminie, jeżeli z usprawiedliwionych powodów nie mogły
dokonać wpłaty składki i nie zostały objęte dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym (art. 14 ust. 2 pkt 2 in fine
SysUbSpołU).
Komentarz
Skarżący nie miał racji w zakresie analizy powoływanych przepisów, bowiem podstawa wymiaru składki na
ubezpieczenie emerytalne i rentowe dla osób prowadzących pozarolniczą działalność jest określona korzystniej niż
w przypadku ogółu ubezpieczonych, a samo postanowienie z art. 18 ust. 10 SysUbSpołU stanowi dodatkową
preferencję. Stąd też uzależnienie możliwości zmniejszenia przez te osoby najniższego wymiaru składki emerytalno-
rentowej od opłacenia przez nie składki dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego trudno uznać za wyraz
nieproporcjonalnego potraktowania. Obligatoryjne jest więc opłacanie składek na ubezpieczenie chorobowe
jako warunek obniżenia składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe (zatem sam fakt niezdolności do pracy
nie jest wystarczający, tak jak twierdził J.N.), a powyższe jest zgodne, co do brzmienia art. 67 ust. 1, oraz art. 32 ust.
1 Konst.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3.7.2019 r., sygn. SK 20/18

Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego potwierdza, że uzależnienie zmniejszenia składek na ubezpieczenia emerytalne od opłacenia składek na ubezpieczenie chorobowe jest zgodne z prawem. Decyzja ta stanowi, że niezdolność do pracy nie wystarcza sama w sobie do obniżenia podstawy wymiaru składek.