SN: Podleganie ubezpieczeniu chorobowemu przez osoby prowadzące działalność pozarolniczą w następstwie pobierania zasiłku macierzyńskiego

Sąd Najwyższy w uchwale z 11.07.2019 r. stwierdził, że rozpoczęcie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osobę prowadzącą działalność pozarolniczą skutkuje ustaniem ubezpieczenia chorobowego, co wywołało dyskusję na temat interpretacji przepisów dotyczących podlegania ubezpieczeniom społecznym. W wyniku uchwały siedmiu sędziów SN, rozbieżności w orzecznictwie zostały wyjaśnione, a osoby zakończące pobieranie zasiłku muszą ponownie zgłosić się do ubezpieczenia chorobowego.

Tematyka: Sąd Najwyższy, uchwała, zasiłek macierzyński, ubezpieczenie chorobowe, działalność pozarolnicza, interpretacja przepisów, podleganie ubezpieczeniom społecznym

Sąd Najwyższy 11.07.2019 r. w składzie siedmiu sędziów, po rozpoznaniu zagadnienia prawnego z wniosku
Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego o dokonanie wykładni przepisów prawa ubezpieczeń społecznych
podjął uchwałę o treści: „Rozpoczęcie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osobę prowadzącą
pozarolniczą działalność, która uprzednio została objęta dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym
powoduje ustanie ubezpieczenia chorobowego (art. 9 ust. 1c w zw. z art. 14 ust. 2 pkt 3 w zw. z art. 11 ust. 2
ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 300 ze zm.)”.
Wątpliwości interpretacyjne
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego wystąpił z wnioskiem w trybie art. 83 § 1 ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie
Najwyższym (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 825 ze zm.; dalej jako: SNU) o usunięcie rozbieżności, jaka pojawiła się
w orzecznictwie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych o wysokość zasiłków wypłacanych z ubezpieczenia
chorobowego. Rozbieżność orzecznicza dotyczyła interpretacji art. 9 ust. 1c, art. 11 ust. 2 i art. 14 ust. 2 ustawy
z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 300 ze zm.; dalej jako: SysUbSpołU.),
a dokładnie określenia następstw prawnych, jakie dla osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, objętej
dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, wynikają z faktu pobierania przez tę osobę zasiłku macierzyńskiego. We
wniosku Pierwszy Prezes SN zwrócił uwagę, że w odniesieniu do tego zagadnienia w dotychczasowym
orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowane były aż trzy rodzaje stanowisk:
1. Zgodnie z pierwszym stanowiskiem, ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność
ustaje z chwilą nabycia przez nią prawa do zasiłku macierzyńskiego. Konsekwencją powyższego jest to, że
osoba prowadząca pozarolniczą działalność jest wyłączona z tego ubezpieczenia co najmniej przez okres równy
okresowi pobierania zasiłku macierzyńskiego. Osoba prowadząca pozarolniczą działalność, która po
zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego zamierza korzystać z ochrony ubezpieczenia chorobowego,
powinna złożyć nowy wniosek o objęcie jej ubezpieczeniem chorobowym.
2. Według drugiego stanowiska, ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność nie kończy
z chwilą rozpoczęcia pobierania zasiłku macierzyńskiego, ale ustaje w momencie zaprzestania korzystania
z tego świadczenia. Założeniem jest tutaj, że w czasie pobierania zasiłku macierzyńskiego dobrowolne
ubezpieczenie chorobowe otrzymuje status ubezpieczenia obowiązkowego na okres pobierania zasiłku
macierzyńskiego, który zostaje zakwalifikowany jako okres opłacania składek na ubezpieczenie chorobowe. Po
zakończeniu okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego, kończy się podleganie ubezpieczeniom społecznym
z tytułu jego otrzymywania. Osoba prowadząca działalność pozarolniczą, która zamierza zachować ciągłość
ubezpieczenia chorobowego powinna niezwłocznie (7 dni od zakończenia pobierania zasiłku macierzyńskiego)
zgłosić do tego ubezpieczenia z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej.
3. Według trzeciego stanowiska, dobrowolne ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą
działalność, zapoczątkowane wnioskiem złożonym przed rozpoczęciem pobierania zasiłku macierzyńskiego, nie
ustaje ani z chwilą rozpoczęcia pobierania zasiłku macierzyńskiego, ani z chwilą zakończenia korzystania z tego
świadczenia. Trwa ono w sposób nieprzerwany tak długo, aż wystąpi którakolwiek z okoliczności wskazanych
enumeratywnie w art. 14 ust. 2 SysUbSpołU. Nie wymaga to ponownego złożenia wniosku o objęcie
ubezpieczeniem chorobowym po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego. W celu kontynuacji wystarczy
opłacić składkę.
Pytanie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego w związku ze wskazanymi wyżej rozbieżnościami brzmiało:
„Czy rozpoczęcie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność,
która uprzednio została objęta dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym, skutkuje ustaniem tego
ubezpieczenia na podstawie art. 14 ust. 2 pkt 3 w związku z art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998
r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2019 r., poz. 300)?”.
Uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów odpowiedział na pytanie twierdząco i podjął uchwałę o treści:
„Rozpoczęcie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność, która
uprzednio została objęta dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym powoduje ustanie ubezpieczenia chorobowego
(art. 9 ust. 1c w zw. z art. 14 ust. 2 pkt 3 w zw. z art. 11 ust. 2 SysUbSpołU”.

Sąd Najwyższy wskazał, że przepisy prawa ubezpieczeń społecznych należy interpretować w sposób ścisły.
Treść obowiązujących przepisów określających zasady podlegania ubezpieczeniu chorobowemu przez osoby, które
prowadzą działalność pozarolniczą – mimo niejednoznaczności - nie pozwalają na wyprowadzenie wniosku, zgodnie
z którym ubezpieczenie chorobowe osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, która rozpoczęła pobieranie zasiłku
macierzyńskiego, w dalszym ciągu trwa w okresie pobierania tego świadczenia. W uchwale z 11.7.2019 r. (III UZP
2/19) Sąd Najwyższy podzielił stanowisko, wyrażone wcześniej w wyroku SN z 7.12.2016 r. (II UK 478/15) i uchwale
SN z 25.10.2018 r. (III UZP 8/18) z argumentacją: ubezpieczenie chorobowe osób prowadzących działalność
gospodarczą jest ubezpieczeniem dobrowolnym, które powstaje na skutek złożenia wniosku o objecie tym
ubezpieczeniem (zgłoszenie do ubezpieczenia). Następuje to od dnia wskazanego we wniosku, nie wcześniej jednak
w dniu jego złożenia (art. 14 ust. 1 SysUbSpołU.). „Osoby fizyczne, które prowadzą pozarolniczą działalność
gospodarczą mogą przystąpić do ubezpieczenia chorobowego, jeżeli z tytułu tej działalności objęte są
obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym (art. 11 ust. 2 w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 8 ust. 6 pkt 1
SysUbSpołU.), z tym wyjątkiem, że prowadząc działalność, spełniają jednocześnie warunki do objęcia ich
obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnymi i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku
w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Zgodnie z art. 9 ust. 1c SysUbSpołU, podlegają wtedy obowiązkowo
ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku
macierzyńskiego. Z chwilą nabycia prawa do zasiłku macierzyńskiego dobrowolne ubezpieczenie chorobowe osoby
prowadzącej działalność gospodarczą ustaje i nie istnieje możliwość przystąpienia do tego ubezpieczenia ani z tytułu
pobierania zasiłku macierzyńskiego, ani z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, ponieważ
takiej możliwości nie przewiduje art. 11 ust. 2 SysUbSpołU”.
Pogląd wyrażony w uchwale III UZP 2/19 oznacza więc w praktyce, że osoba, która zakończyła pobieranie
zasiłku macierzyńskiego a wcześniej zgłosiła się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego jako osoba
prowadząca działalność pozarolniczą, musi ponownie zgłosić się do tego ubezpieczenia (tzn. złożyć
odpowiedni wniosek) i opłacić należną składkę. Uchwała składu powiększonego rozstrzyga wskazane wyżej
rozbieżności w orzecznictwie.
Uchwała SN (7) z 11.7.2019 r., III UZP 2/19

Uchwała SN z 11.07.2019 r. (III UZP 2/19) jednoznacznie określiła, że osoby prowadzące działalność pozarolniczą, które pobierają zasiłek macierzyński i wcześniej były objęte dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, muszą ponownie zgłosić się do tego ubezpieczenia po zakończeniu pobierania zasiłku. Decyzja ta ma na celu zapewnienie ciągłości ubezpieczenia chorobowego.