Ochrona dla innych osób niż matka i ojciec korzystających z uprawnień rodzicielskich

Ustawa z 16.5.2019 r. wprowadziła zmiany w Kodeksie Pracy dotyczące ochrony osób korzystających z uprawnień rodzicielskich spoza rodziców dziecka. Zmiany te mają na celu zrównanie sytuacji pracowników, tak aby także inni członkowie rodziny korzystający z urlopów macierzyńskich czy rodzicielskich mieli zagwarantowaną ochronę przed wypowiedzeniem umowy o pracę. Nowe przepisy podkreślają potrzebę równowagi w relacjach społecznych i sprawiedliwego traktowania pracowników.

Tematyka: ochrona osób korzystających z uprawnień rodzicielskich, zmiany w Kodeksie Pracy, urlopy macierzyńskie i rodzicielskie

W dniu 16.5.2019 r. Prezydent podpisał ustawę z 16.5.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1043).
• Ustawa z 16.5.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw została ogłoszona
6.6.2019 r. a w życie weszła 7.9.2019 r., z wyjątkiem przepisu dotyczącego pracowników urzędów
państwowych.
• Ustawa z 16.5.2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw wprowadziła szereg
zmian i nowych regulacji m.in. w ustawie z 26.6.1974 r. - Kodeks Pracy (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 1040 ze zm.;
dalej jako: KP).
• Część zmian w Kodeksie pracy dotyczy ochrony osób korzystających z uprawnień rodzicielskich, które do
tej pory nie były objęte takimi samymi instytucjami ochronnymi jak np. rodzice dziecka przebywający na
urlopie macierzyńskim czy rodzicielskim. W tym zakresie zmieniły się art. 47, 50 § 5, 57 § 2, 163 § 3 i 177 § 5
KP, tak więc obowiązuje w szczególności zakaz wypowiadania i rozwiązywania umowy o pracę z najbliższym
członkiem rodziny sprawującym opiekę nad dzieckiem i przebywającym w związku z tym na urlopie
macierzyńskim lub rodzicielskim.
Ratio legis zmian
Ustawodawca zmiany tłumaczy koniecznością zapewnienia zatrudnionym konstytucyjnej ochrony pracy z art.
24 Konstytucji RP, jak i potrzebą realizacji zasady sprawiedliwości społecznej zawartej w art. 2 Konstytucji
RP rozumianej jako dążenie do równowagi w stosunkach społecznych i słusznego (sprawiedliwego) wyważania
interesów poszczególnych podmiotów (pracowników i pracodawców). Zmiana art. 47, 50 § 5, 57 § 2, 163 § 3 i 177 §
5 KP ma zrównać sytuację pracownika - innego członka najbliższej rodziny, korzystającego z urlopu
macierzyńskiego bądź urlopu rodzicielskiego, z sytuacją pracownika - ojca wychowującego dziecko.
Aktualnie więc szczególnej ochronie podlegają już nie tylko rodzice dziecka, ale i inne uprawnione do tego
osoby - członkowie najbliższej rodziny, choć ustawodawca nie dookreśla czy po spełnieniu przesłanek są to:
babcia, dziadek, ciocia czy wujek dziecka.
Rozszerzenie katalogu osób uprawnionych do korzystania z ochrony
Ustawodawca sukcesywnie uelastycznia system urlopów związanych z rodzicielstwem, umożliwił np. rodzicom
i opiekunom dziecka dzielenie się uprawnieniami związanymi z opieką nad dzieckiem. Rozszerzony został krąg osób
uprawnionych do urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego o pracownika, innego niż pracownik - ojciec
wychowujący dziecko, tj. o członka najbliższej rodziny, przez co w związku z tym potrzebna jest odpowiednia ochrona
prawna stosunku pracy takiej osoby.
Uszczegóławiając, zmiana wynika m.in. z tego, że zgodnie z obowiązującymi przepisami, pracownikowi - i nnemu
członkowi najbliższej rodziny, przysługuje prawo do urlopu macierzyńskiego lub rodzicielskiego w poniższych
szczególnych sytuacjach:
1) gdy matka dziecka, będąca pracownicą albo ubezpieczoną legitymuje się orzeczeniem o niezdolności do
samodzielnej egzystencji;
2) gdy matka dziecka, będąca pracownicą albo ubezpieczoną, przebywa w szpitalu albo innym zakładzie
leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe
świadczenia zdrowotne, ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad
dzieckiem;
3) w przypadku zgonu matki dziecka;
4) w przypadku porzucenia dziecka przez matkę.
W związku z powyższym i potencjalną możliwością rozwiązania umowy o pracę z innym członkiem najbliższej
rodziny korzystającym z uprawnień rodzicielskich, prawnie uzasadnione jest aby osoby te korzystały z odpowiednich
roszczeń i gwarancji, tak jak przewiduje to KP dla matki czy ojca.
Do katalogu osób mogących skorzystać z uprawnienia przyznania wynagrodzenia za czas pozostawania bez
pracy dodane zostały inne osoby, aktualnie już nie tylko pracownikowi (matce czy ojcu), który podjął pracę w wyniku

przywrócenia do pracy, przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy (nie więcej jednak niż za 2
miesiące, a gdy okres wypowiedzenia wynosił 3 miesiące - nie więcej niż za 1 miesiąc).
Doszło do zmiany zakresu podmiotowego zdania drugiego art. 47 KP, bowiem dodano: pracownika innego
członka najbliższej rodziny, o którym mowa w art. 1751 pkt 3 KP, tj. należy przez to rozumieć będącego
pracownikiem, innego niż pracownik - ojciec wychowujący dziecko, członka najbliższej rodziny, o którym mowa
w art. 29 ust. 5 ustawy z 25.6.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa (t.j.: Dz.U. z 2019 r. poz. 645 ze zm.; dalej jako: ZasiłkiU). Artykuł 29 ust. 5 ZasiłkiU dot.
zaś sytuacji, w której w przypadku rezygnacji przez ubezpieczoną - matkę dziecka, legitymującą się orzeczeniem
o niezdolności do samodzielnej egzystencji, z pobierania zasiłku macierzyńskiego, po wykorzystaniu przez nią tego
zasiłku za okres co najmniej 8 tygodni po porodzie, zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonemu - ojcu dziecka
albo ubezpieczonemu - innemu członkowi najbliższej rodziny, który uzyskał prawo do urlopu macierzyńskiego, urlopu
na warunkach urlopu macierzyńskiego albo urlopu rodzicielskiego lub przerwał działalność zarobkową w celu
sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
Aktualnie więc, jeżeli umowę o pracę rozwiązano z pracownikiem, o którym mowa w art. 39 KP (tj. znajdującym się
w wieku przedemerytalnym), albo z pracownicą w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego, wynagrodzenie
przysługuje za cały czas pozostawania bez pracy; dotyczy to także przypadku, gdy rozwiązano umowę
o pracę z pracownikiem - ojcem wychowującym dziecko lub pracownikiem - innym członkiem najbliższej
rodziny, o którym mowa w art. 1751 pkt 3 KP, w okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego, albo gdy
rozwiązanie umowy o pracę podlega ograniczeniu z mocy przepisu szczególnego. Od 7.9.2019 r. inni
członkowie najbliższej rodziny mogą więc wnosić do sądu pozew z żądaniem wynagrodzenia za cały czas
pozostawania bez pracy, jeżeli rozwiązano z nim umowę pomimo ustawowego zakazu.
Odpowiedniej zmiany dokonano również w art. 50 § 5 KP (dotyczący nie stosowania przepisów o wyłącznym
przyznaniu odszkodowania jeżeli wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas określony nastąpiło
z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu takiej umowy) oraz w art. 57 § 2 KP (dotyczący wynagrodzenia za czas
pozostawania bez pracy), a także rozszerzając krąg podmiotów o ww. wskazany. Ponadto w związku z powyższym
podobnej zmianie uległ art. 163 § 3 KP – w zakresie urlopów, który otrzymał brzmienie: Na wniosek pracownicy
udziela się jej urlopu bezpośrednio po urlopie macierzyńskim; dotyczy to także pracownika – ojca wychowującego
dziecko lub pracownika – innego członka najbliższej rodziny, o którym mowa w art. 1751 pkt 3 KP, który korzysta
z urlopu macierzyńskiego; jak i art. 177 § 5 KP (dotyczący zakresu ochrony w związku z korzystaniem z uprawnień
macierzyńskich), który otrzymał brzmienie: Przepisy § 1, 2 i 4 stosuje się odpowiednio także do pracownika – ojca
wychowującego dziecko lub pracownika – innego członka najbliższej rodziny, w okresie korzystania z urlopu
macierzyńskiego.
Tak więc ze względu na fakt, wprowadzenia możliwości wykorzystania urlopu macierzyńskiego oraz urlopu
rodzicielskiego także przez pracowników - innych członków najbliższej rodziny zasadne było objęcie ww. osób
szczególną ochroną przed rozwiązaniem stosunku pracy oraz przyznanie im uprawnień analogicznych do
przysługujących pracownicom oraz pracownikom - ojcom wychowującym dziecko, korzystającym z tych
urlopów.

Rozszerzenie katalogu osób uprawnionych do korzystania z ochrony związanej z urlopami rodzicielskimi stanowi istotną zmianę w Kodeksie Pracy. Dzięki wprowadzonym regulacjom, inne osoby niż matka i ojciec dziecka mają teraz zapewnione prawne wsparcie podczas korzystania z urlopów macierzyńskich i rodzicielskich, co przyczynia się do bardziej sprawiedliwego traktowania wszystkich pracowników.