Przedłużenie prawa do renty rodzinnej a ukończenie studiów podyplomowych

W dniu 25.9.2019 r. Sąd Najwyższy podjął istotną uchwałę dotyczącą przedłużenia prawa do renty rodzinnej dla osób kończących studia podyplomowe. Sprawa dotyczyła zastosowania art. 68 ust. 2 EmRentyFUSU, który reguluje sytuację osób powyżej 25. roku życia na ostatnim roku studiów podyplomowych. Decyzja Sądu Najwyższego wprowadza istotne zmiany interpretacyjne w zakresie nabywania prawa do renty rodzinnej.

Tematyka: przedłużenie prawa do renty rodzinnej, studia podyplomowe, Sąd Najwyższy, interpretacja prawa, EmRentyFUSU

W dniu 25.9.2019 r. zapadła uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego, w sprawie III UZP 6/19, zgodnie
z którą: o sobie, która osiągnęła 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów podyplomowych, przedłuża się
prawo do renty rodzinnej do zakończenia tego roku studiów (art. 68 ust. 2 ustawy z 17.12.1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, t.j.: Dz.U. z 2018 r. poz. 1270 ze zm.; dalej
jako: EmRentyFUSU).
Stan faktyczny i prawny sprawy
M.M. (świadczeniobiorczyni) urodzona 14.4.1991 r., od 23.5.2008 r. pobierała rentę rodzinną po zmarłym ojcu. M.M.
spełniała przesłanki EmRentyFUSU, gdyż prawo do renty rodzinnej posiadają: dzieci własne, dzieci drugiego
małżonka i dzieci przysposobione, jednak z następującymi zastrzeżeniami: 1) do ukończenia 16 lat; 2) do
ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia,
albo 3) bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub
całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1) lub 2). Przedmiotowy stan faktyczny dotyczył
sytuacji wskazanej w pkt 2), gdyż świadczeniobiorczyni studiowała (w trybie studiów podyplomowych) uzupełniając
wykształcenie. Uszczegóławiając, jeszcze przed osiągnięciem 25 roku życia M.M. ukończyła studia licencjackie, po
czym została przyjęta na studia podyplomowe, które planowo miały się zakończyć w pierwszej połowie roku
kalendarzowego 2017. W dniu 14.4.2016 r. M.M. ukończyła 25 rok życia.
Pomimo nieukończenia nauki w szkole, ale w związku z faktem ukończenia 25 lat organ rentowy odmówił M.M.
przedłużenia prawa do renty rodzinnej za okres przypadający po upływie miesiąca kalendarzowego,
w którym ukończyła 25 lat życia (zatem po 30.4.2016 r.) wydając niekorzystną dla niej decyzję. M.M. od strony
formalno-prawnej dochowała obowiązków, bowiem w kolejnych latach przedkładała organowi rentowemu
zaświadczenia potwierdzające kontynuowanie przez nią nauki w szkołach, również za rok 2016.
M.M. odwołała się od decyzji ZUS. W ocenie M.M. pod pojęciem szkoły wyższej, o której mowa w EmRentyFUSU
można było również rozumieć studia podyplomowe. Rozpoznający sprawę sąd okręgowy zmienił decyzję organu
rentowego i przyznał odwołującej się prawo do renty rodzinnej na dalszy okres. Podstawą prawną powyższego było
to, że zgodnie z art. 68 ust. 2 EmRentyFUSU, jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku
studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów. Zatem
ze względu na kontynuowanie nauki (nawet na studiach podyplomowych) renta rodzinna należała się M.M. W drodze
wyjątku ustawowego, termin pobierania renty ulega przesunięciu najpóźniej do dnia zakończenia studiów,
nawet jeżeli została spełniona przesłanka ukończenia 25 lat. Organ rentowy nie zgadzając się z argumentacją
prawną sądu pierwszej instancji odwołał się do sąd drugiej instancji. Sąd nie uwzględnił jednak apelacji organu
rentowego, zgadzając się z wyrokiem sądu pierwszej instancji. Sprawa trafiła następnie do Sądu Najwyższego,
bowiem w ocenie ZUS ostatni rok studiów w szkole wyższej w rozumieniu wspomnianego przepisu nie
odnosi się do szkół podyplomowych, gdyż studia wyższe i podyplomowe to odmienna forma kształcenia.
Wyrok Sądu Najwyższego
Pomimo spójnych i korzystnych dla świadczeniobiorczyni wyroków obu instancji, Sąd Najwyższy w składzie
rozpoznającym skargę kasacyjną organu rentowego od wyroku sądu apelacyjnego, powziął istotne
wątpliwości natury prawnej, co do interpretacji przepisów związanych z zasadami nabywania (przedłużania)
prawa do renty rodzinnej przysługującej dzieciom pobierającym naukę w szkole wyższej.
Sąd Najwyższy przy udziale Prokuratora Prokuratury Krajowej rozpoznał zagadnienie prawne przekazane do
rozstrzygnięcia powiększonemu składowi Sądu Najwyższego postanowieniem z dnia 4.6.2019 r., rozstrzygając
następujące pytanie prawne: czy osobie, która osiągnęła 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów
podyplomowych, przedłuża się prawo do renty rodzinnej do zakończenia tego roku studiów w zakresie art. 68
ust. 2 EmRentyFUSU?
Sprawa trafiła do powiększonego składu, gdyż wątpliwości interpretacyjne wzbudził w szczególności sposób
rozumienia pojęcia „ostatni rok studiów”. Ponadto prawny problem dotyczył tego, że z brzmienia
EmRentyFUSU nie sposób wywieść wprost, czy studia w szkole wyższej, to także studia podyplomowe.
Wątpliwości odnosiły się więc wprost do analizy art. 68 ust. 2 EmRentyFUSU, który wskazuje, że jeżeli dziecko
osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do
zakończenia tego roku studiów. Sąd Najwyższy w powiększonym składzie uznał jednak, że przepisy prawa

ubezpieczeń społecznych w sposób autonomiczny – na użytek ustalania uprawnień do świadczeń finansowanych
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – definiują pojęcie „studiów”. Powyższe pozwala więc uznać, że forma
kształcenia szkolnego określana mianem „studiów podyplomowych”, która w rozumieniu przepisów
określających ustrój szkolnictwa wyższego nie jest uznawana za „studia”, uprawnia dziecko do pobierania
renty rodzinnej wedle takich samych zasad, jak odbywanie „zwykłych” studiów, np. magisterskich czy
licencjackich. Tak więc art. 68 ust. 2 EmRentyFUSU nie dotyczy tylko ukończenia szkoły wyższej ale
i wszelkich formy kształcenia (tj. studiów pierwszego i drugiego stopnia, jednolitych magisterskich studiów,
studiów podyplomowych a nawet doktoranckich), zarówno w systemie stacjonarnym, zaocznym,
wieczorowym jak i korespondencyjnym. W przywołanym przepisie nie rozróżnia się więc rodzajów studiów
w szkole wyższej, nie ma więc podstaw, aby tego dokonywać w drodze wykładni.
Sentencja Sądu Najwyższego wskazuje więc, że osobie, która osiągnęła 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów
podyplomowych, przedłuża się prawo do renty rodzinnej do zakończenia tego roku studiów. Sąd podkreślił, że studia
podyplomowe są studiami w szkole wyższej, oraz że w obecnej sytuacji na rynku pracy ukończenie studiów
podyplomowych może determinować podjęcie pracy w zawodzie. Ponadto, celem renty rodzinnej jest zabezpieczenie
finansowe możliwości kształcenia sieroty bądź półsieroty, tak aby mogła zdobyć kwalifikacje do podjęcia pracy, która
jej odpowiada. Kwalifikacje te zaś można zdobyć m.in. poprzez studia podyplomowe.
Sprzeczne orzecznictwo
Sprawa wywoływała wątpliwości prawne, ponieważ orzecznictwo w podobnym zakresie przedmiotowym nie było
jednoznaczne. Zgodnie z jednym ze stanowisk wskazanym w wyroku SN z 23.11.2011 r. (II UK 71/11) w kontekście
prawa do renty rodzinnej należy opowiedzieć się za węższym rozumieniem pojęcia „studia w szkole wyższej”.
Ukończenie studiów magisterskich równoznaczne jest z uzyskaniem kwalifikacji do wykonywania zawodu zgodnego
z kierunkiem studiów i oznacza zakończenie procesu „kształcenia się w szkole”, w okresie którego przysługuje renta
rodzinna. Odbycie po uzyskaniu tytułu magistra studiów wyższych, studiów podyplomowych nie jest
środkiem do uzyskania możliwości samodzielnego utrzymania się, lecz służy podwyższeniu kwalifikacji
zawodowych. Podobnie uznano na gruncie wyroku SN z 13.1.2006 r. (I UK 155/05), wskazując wprost, że studia
podyplomowe nie są ostatnim rokiem studiów w szkole wyższej w rozumieniu art. 68 ust. 2 EmRentyFUSU.
Odmiennie, uznano w wyrok SN z 13.7.2006 r. (III UK 49/06), wskazując że warunkiem przedłużenia prawa do
renty rodzinnej na podstawie art. 68 ust. 2 EmRentyFUSU jest kontynuowanie nauki na ostatnim roku
studiów w szkole wyższej, niezależnie od wcześniejszego ukończenia studiów magisterskich na innym
kierunku. Co więcej, nawet studia doktoranckie prowadzone przez Polską Akademię Nauk należy traktować jako
naukę w szkole w rozumieniu art. 68 ust. 1 pkt 2 EmRentyFUSU, co stwierdził SN w wyroku z 17.10.2006 r. (II UK
73/06).
Renta rodzinna przysługuje dziecku, które ma ukończyć naukę w szkole, a takie sformułowanie oznacza, że celem
wydłużenia okresu pobierania renty rodzinnej po 25 roku życia jest zapewnienie środków utrzymania do czasu
ukończenia studiów. Regulacja art. 68 ust. 1 pkt 2 w zw. z ust. 2 EmRentyFUSU odnosi się do niewysłowionego co
prawda semantycznie w przepisach, ale przyjmowanego szerokiego rozumienia studiów i szkoły wyższej, co
jednoznacznie potwierdziła uchwała SN z 25.9.2019 r., III UZP 6/19. Zatem przez naukę w szkole rozumie się naukę
w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych (publicznych i niepublicznych), szkołach
wyższych (państwowych i niepaństwowych), również w szkołach prowadzonych przez Kościół katolicki, a także
pozaszkolnych formach kształcenia, dokształcania bądź doskonalenia zawodowego (np. w ramach różnego rodzaju
kursów lub praktyk zawodowych). Możliwe są wszelkie formy kształcenia w systemie stacjonarnym, zaocznym,
wieczorowym i korespondencyjnym. W konsekwencji renta rodzinna przysługuje również słuchaczom studiów
doktoranckich i studiów podyplomowych. Dzięki takiemu szerokiemu rozumieniu charakter prawny świadczenia i jego
cel jest zachowany.
Wyrok SN z 25.9.2019 r., III UZP 6/19

Wyrok Sądu Najwyższego potwierdza, że osoba kończąca studia podyplomowe powyżej 25 lat ma prawo do kontynuacji renty rodzinnej do zakończenia roku studiów. Decyzja ta opiera się na rozszerzającym rozumieniu pojęcia 'studiów' w EmRentyFUSU, obejmującym także studia podyplomowe. Jest to istotne dla zapewnienia stabilności finansowej osób kontynuujących naukę po 25. roku życia.