Warunkowe umorzenie postępowania a niezgłoszenie do ubezpieczenia społecznego

Sąd Najwyższy wydał postanowienie dotyczące braku możliwości zastosowania warunkowego umorzenia postępowania w przypadku przestępstwa przeciwko prawom osób zatrudnionych, tj. niezgłoszenia ich do ubezpieczenia społecznego oraz nieudzielenia pomocy w sytuacji zagrażającej życiu i zdrowiu. Sprawa dotyczyła J.C., który nie zgłosił pracowników do ubezpieczenia społecznego i nie udzielił pomocy osobie znajdującej się w stanie zagrożenia życia. Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną obrońcy J.C. i obciążył go kosztami postępowania skargowego.

Tematyka: Sąd Najwyższy, warunkowe umorzenie postępowania, ubezpieczenie społeczne, nieudzielenie pomocy, J.C., postępowanie karne

Sąd Najwyższy wydał postanowienie z 25.9.2019 r. (V KS 38/19) dotyczące braku możliwości zastosowania
przez sąd warunkowego umorzenia postępowania w przypadku przestępstwa przeciwko prawom osób
zatrudnionych, tj. niezgłoszenia ich do ubezpieczenia społecznego jak i nieudzielenia pomocy w sytuacji
zagrażającej życiu i zdrowiu. W konsekwencji Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną obrońcy J.C.
oskarżonego o przestępstwa z art. 219, 162 § 1,160 § 1 w zw. z art. 11 § 2 KK oraz obciążył J.C. kosztami
sądowymi postępowania skargowego.
Stan faktyczny sprawy
J.C. prowadząc działalność gospodarczą pod firmą „C.”, w okresie październik 2017 r. do kwiecień 2018 r.,
w poszczególnych okresach, zatrudniał osiem osób na podstawie umowy zlecenia, celem realizacji przez nie
konkretnych obowiązków w jego zładzie pracy. Co do wszystkich zatrudnionych osób, J.C. nie dokonał
zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego, nie odprowadzając tym samym składek na ubezpieczenie emerytalno-
rentowe, chorobowe oraz wypadkowe. J.C. dopuścił się powyższego, pomimo ciążącym na nim obowiązku
wyrażonym w ustawie z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j.: Dz.U z 2019 r. poz. 300 ze zm.;
dalej jako: SysUbSpołU).
Ponadto, J.C. nie udzielił jednej ze zleceniobiorczyń - O.K. pomocy, której ta potrzebowała, bowiem wystąpił
u niej krwotok do pnia mózgu. O.K. znajdowała się w położeniu grożącym bezpośrednim
niebezpieczeństwem utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, jednak J.C. pomimo tego, iż mogąc jej
udzielić pomocy bez narażenia siebie i innych osób na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na
zdrowiu, nie zapewnił jej niezwłocznie pomocy medycznej. J.C. naraził tym samym pokrzywdzoną – O.K. na
bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, dopuszczając się naruszenia
czynów określonych w art. 161 § 1 oraz 162 § 1 KK, które są zagrożone karą pozbawienia wolności do lat 3.
W konsekwencji powyższych okoliczności, dotyczących naruszenia KK jak i SysUbSpołU, J.C. został oskarżony
o popełnienie czynów przewidzianych w art. 219, 162 § 1, 160 § 1 w zw. z art. 11 § 2 KK.
Wyrok Sądu Rejonowego
Pomimo bezpośredniego dopuszczenia się czynów zagrożonych karą pozbawienia wolności, i to czynów
dotyczących narażenia ludzkiego życia i zdrowia jak i dotyczących spraw pracowniczych związanych z nie
zgłoszeniem wymaganych danych do ubezpieczeń społecznych, co miało przecież wpływ na prawo zleceniobiorców
J.C. do świadczeń albo ich wysokość, wyrokiem z 12.9.2018 r. Sąd Rejonowy uznał, że wprawdzie J.C. dopuścił
się zarzucanych mu występów z art. 219, 162 § 1, 160 § 1 w zw. z art. 11 § 2 KK, jednak na podstawie art. 66 §
1 i art. 67 § 1 KK, warunkowo umorzył postępowanie karne na okres próby dwóch lat. Sąd na podstawie art.
67 § 3 KK orzekł również wobec J.C. nawiązkę w wysokości 10.000 zł płatną na rzecz pokrzywdzonej O.K.
Apelacja prokuratora i wyrok Sądu Okręgowego
Prokurator odwołał się od powyższego orzeczenia Sądu Rejonowego. W apelacji wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Prokurator zarzucał
mający wpływ na treść wyroku błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za jego podstawę, polegający na
uznaniu przez Sąd Rejonowy, iż w sprawie spełnione są przesłanki wskazane w art. 66 § 1 KK pozwalające na
warunkowe umorzenie wobec J.C. prowadzonego przeciwko niemu postępowania. Zdaniem prokuratora wina
i społeczna szkodliwość czynu (szczególnie w zakresie narażenia na utratę życia i zdrowia, poprzez nieudzielenie
pomocy) nie były nie znaczne a okoliczności popełnienia czynu budziły wątpliwości. Ponadto nie zachodziły
przesłanki warunkowego umorzenia, wskazujące, że postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego
właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia, mogą uzasadnić przypuszczenie, że pomimo
umorzenia postępowania sprawca będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni
przestępstwa.
Sąd Okręgowy, po rozpatrzeniu apelacji prokuratora, wyrokiem z 11.6.2019 r., uchylił zaskarżony wyrok Sądu
Rejonowego i przekazał mu przedmiotową sprawę do ponownego rozpoznania.
Skarga na orzeczenie Sądu Okręgowego

Obrońca J.C. wniósł skargę na orzeczenie Sądu Okręgowego, zarzucając obrazę przepisów postępowania, tj.
art. 437 § 2 w zw. z art. 454 KPK. Obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Zdaniem obrońcy brak
podstaw do odmiennej interpretacji przesłanek z przepisu dotyczącego warunkowego umorzenia sprawy, bowiem
uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania może nastąpić wyłącznie w wypadkach
wskazanych w art. 439 § 1, art. 454 KPK lub jeżeli jest konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu w całości.
Obrońca zarzucił obrazę przepisów postępowania i zakaz pogarszania sytuacji oskarżonego w nawiązaniu do
art. 454 § 1 KPK, zatem zasady ne peius i tego, że sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który został
uniewinniony w pierwszej instancji lub co do którego w pierwszej instancji umorzono postępowanie. Zdaniem obrońcy
J.C. doszło do niezgodnej z prawem pogorszenia sytuacji prawnej J.C. pomimo tego, że zachodziły przesłanki do
warunkowego umorzenia postępowania karnego.
Stan prawny sprawy
Zgodnie z art. 219 KK grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia, podlega ten, kto narusza
przepisy prawa o ubezpieczeniach społecznych, nie zgłaszając, nawet za zgodą zainteresowanego,
wymaganych danych albo zgłaszając nieprawdziwe dane mające wpływ na prawo do świadczeń albo ich
wysokość. Ponadto na gruncie SysUbSpołU może dojść do popełnienia wykroczenia przeciwko prawo pracownika,
bowiem art. 98 ust. 1 pkt 1 i 2 SysUbSpołU wskazuje, że kto, jako płatnik składek albo osoba obowiązana do
działania w imieniu płatnika nie dopełnia obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne w przewidzianym
przepisami terminie, czy też nie zgłasza wymaganych ustawą danych lub zgłasza nieprawdziwe dane albo udziela
w tych sprawach nieprawdziwych wyjaśnień lub odmawia ich udzielenia, nie prowadzi dokumentacji związanej
z obliczaniem składek oraz z wypłatą świadczeń z ubezpieczeń społecznych, nie dopełnia obowiązku przesyłania
deklaracji rozliczeniowych oraz imiennych raportów miesięcznych w przewidzianym terminie, podlega karze grzywny
do 5000 zł. Na gruncie niniejszej sprawy wprawdzie art. 98 ust. 1 pkt 1 i 2 SysUbSpołU nie był rozpatrywany,
niemniej umieszczenie ww. czynów z zagrożeniem wysokich kar, zarówno finansowych jak i pozbawienia wolności,
w samej SysUbSpołU, jak i KK podkreśla jak istotne jest przestrzeganie praw pracowniczych i per analogiam
obowiązków po stronie podmiotu zatrudniającego. Słusznie więc, że na gruncie niniejszej sprawy, Sąd Najwyższy
uznał, że nie można było w niej zastosować warunkowego umorzenia postępowania karnego, tym bardziej, że po
stronie J.C. nie doszło do udzielenia pomocy, pomimo iż występowało zagrożenie życia i zdrowia O.K.
Warto zwrócić uwagę, że przepis art. 454 § 1 KPK, został zmieniony przez art. 1 pkt 83 lit. a) ustawy z 19.7.2019
r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1694)
zmieniającej KPK z dniem 4.10.2019 r. Zmiana polega na tym, że aktualnie sąd odwoławczy nie może skazać
oskarżonego, który został uniewinniony w pierwszej instancji lub co do którego w pierwszej instancji umorzono
postępowanie. Dotychczas przepis wskazywał, że sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który został
uniewinniony w pierwszej instancji lub co do którego w pierwszej instancji umorzono lub warunkowo umorzono
postępowanie. Doszło więc do skreślenia przesłanki warunkowego umorzenia postępowania. Ponadto
uchylono § 3 dotyczący braku możliwości zaostrzenia przez sąd odwoławczy kary przez wymierzenie kary
dożywotniego pozbawienia wolności.
Wyrok Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy stwierdził, że Sąd Okręgowy w odmienny sposób, niż sąd rejonowy ocenił stopnień winy jak
i społecznej szkodliwości czynów przypisanych J.K. Zdaniem Sądu Najwyższego, Sąd Okręgowy wyeksponował te
okoliczności, które poddawały w wątpliwość tezę Sądu Rejonowego dotyczącą spełnienia przesłanek do
zastosowania instytucji warunkowego umorzenia postępowania i w związku z tym uchylił orzeczenie Sądu pierwszej
instancji oraz przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania. Sąd stwierdził: „Analizując materiał
dowodowy zgromadzony w sprawie wskazał, że tożsama analiza dokonana przez Sąd pierwszej instancji była
powierzchowna, ocena zaś – wybiórcza. Spowodowało to uznanie tak przeprowadzonej oceny za
tendencyjną i nieprzekonującą. Takie postąpienie Sądu odwoławczego, wbrew twierdzeniom skarżącego,
należało uznać za prawidłowe. Wszak z treści art. 454 § 1 KPK wynika reguła ne peius określająca potrzebę
uchylenia zaskarżonego wyroku tylko wtedy, gdy ocena realiów sprawy dokonana przez sąd odwoławczy doprowadzi
ten organ do wniosku, że zachodzi konieczność rozważenia wydania wyroku skazującego, a do takiego
rozstrzygania, ze względu na zakaz określony w tym przepisie, sąd drugiej instancji nie jest uprawniony (zob. też
wyrok SN z 14.3.2018 r., IV KS 4/18). Opisana sytuacja zaistniała w rozpoznawanej sprawie w sposób nadzwyczaj
wyraźny”.
Celem zastosowania warunkowego umorzenia postępowania należy każdorazowo w danym stanie faktycznym badać
winę oskarżonego i stopień społecznej szkodliwości czynu, które nie mogą być znaczne. Tylko należyte zbadanie
wszystkich okoliczności sprawy może prowadzić do właściwej oceny danego stanu faktycznego, szczególnie jeżeli
sprawa dotyczy nieudzielenia pomocy i tym samym narażenia drugiego człowieka na utratę życia lub zdrowia, czy też
gdy sprawa dotyczy zabezpieczenia społecznego pracownika lub innej osoby zatrudnionej. Nie realizowanie przez
podmiot zatrudniający podstawowych obowiązków na gruncie SysUbSpołU może bowiem powodować poważne

konsekwencje dla przyszłej sytuacji finansowej osoby zatrudnionej. Wyrok Sądu Najwyższego należy ocenić
pozytywnie, bowiem trudno uznać, że ww. czyny J.C. nie cechowały się niską społeczną szkodliwością czy też
okoliczności popełnienia czynu nie budziły wątpliwości, a postawa sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste oraz
dotychczasowy sposób życia uzasadniały przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał
porządku prawnego.
Postanowienie SN z 25.9.2019, V KS 38/29

Sąd Najwyższy uchylił orzeczenie Sądu Okręgowego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, ponieważ Sąd Okręgowy w odmienny sposób ocenił stopień winy J.C. oraz społeczną szkodliwość jego czynów. Sąd Najwyższy podkreślił, że warunkowe umorzenie postępowania wymaga należytego zbadania winy oskarżonego i społecznej szkodliwości czynu.